Lucerna siewna — w kuchni i fitoterapii

Lucerna siewna (łac. Medicago sativa) należy do rodziny bobowatych (łac. Fabaceae). Jest rośliną pastewną, która swoim wyglądem przypomina koniczynę. Preferuje gleby żyzne, o odczynie raczej obojętnym. Jest także rośliną ciepłolubną oraz światłolubną. Pochodzi z Bliskiego Wschodu, gdzie miejscowa ludność nadała jej nazwę „alfalfa”, co z języka arabskiego oznacza „ojciec wszystkich produktów spożywczych”. Ma to zapewne związek z właściwościami leczniczymi i wzmacniającymi tej rośliny. W naturze odnajdziemy ją także w Afryce Północnej (Maroko, Libia, Algieria, Tunezja) i Europie. Prawdopodobnie z Azji Środkowej przeniesiono ją do Chin, skąd następnie została przewieziona do Grecji w V wieku przed naszą erą. W VIII wieku trafiła zaś do Hiszpanii i obszarów północnej Afryki. W Polsce jest przede wszystkim rośliną uprawną, ale można ją również spotkać porastającą łąki, ugory, przydroża i nieużytki. Lucerna siewna charakteryzuje się bardzo dobrze rozwiniętym systemem korzeniowym. Dochodzi on nawet do 3 metrów głębokości. Korzeń palowy jest długi i drewniejący. Łodygi i pędy boczne zakończone są groniastymi kwiatostanami z kwiatami, które mają kolor od jasnoniebieskiego poprzez fioletowoniebieski do fioletowego. Kwiatostany mogą mieć od 5 do 30 kwiatków. Roślina kwitnie od maja do września. Kwiaty są miododajne i chętnie odwiedzane przez owady zapylające. Z zapylonych kwiatów rozwijają się brązowe i podłużne strąki wypełnione nasionami. Pędy lucerny są rozgałęzione, wiotkie i pokryte licznymi liśćmi. Liście są niewielkie, trójlistkowe i owalne, lekko ząbkowane i mają zaostrzony wierzchołek. Surowcem zielarskim jest ziele lucerny (łac. Medicago sativae herba), ale w lecznictwie również wykorzystywany jest korzeń i kwiatostan tej rośliny.

Lucerna siewna przede wszystkim znana była ludzkości jako roślina paszowa ze względu na dużą zawartość białka, karotenu i wapnia. Do Europy przywiózł lucernę Aleksander Wielki, który docenił ją właśnie jako paszę dla koni. Ze względu na cenne źródło wielu składników odżywczych lucerna wykorzystywana jest także w lecznictwie. Wiadomo, że roślina ta miała znaczenie w medycynie starożytnego Rzymu oraz w krajach arabskich. Obecnie wskazana jest na przykład w leczeniu chorób układu moczowego, takich jak kamica nerkowa, zapalenie pęcherza moczowego i prostaty. Jest również pomocna w terapii dny moczanowej, ponieważ usprawnia wydalanie soli kwasu moczowego z organizmu. Pomaga również obniżyć poziom glukozy i cholesterolu, bez wpływu na poziom jego dobrej frakcji. Zalecana jest także jako środek wzmacniający organizm, poprawiający wydolność fizyczną i jakość snu. Ze względu na bogaty skład mineralny i witaminowy można ją uznać za naturalną multiwitaminę. Lucerna siewna stosowana jest także w zaburzeniach ze strony układu pokarmowego (brak apetytu, wrzody, wzdęcia). Posiada właściwości alkalizujące i pozwala przywrócić odpowiednie pH w żołądku. Dzięki zawartości fitoestrogenów wskazana jest również w profilaktyce raka piersi i w okresie menopauzy, ponieważ pomaga walczyć z objawami klimakterium. Napar z ziela lucerny stosowany jest też w przypadku zbyt obfitych miesiączek. Z lucerny siewnej można również przygotować płukanki do jamy ustnej. Wyciąg z rośliny przyspiesza regenerację błon śluzowych jamy ustnej i działa antyseptycznie. Surowiec zalecany jest także osobom dorosłym, które cierpią na nadmierne krwawienia z nosa. Przynosi też ulgę pacjentom z hemoroidami. W ostatnim czasie dużą popularnością cieszą się kiełki lucerny, które zaliczamy do tak zwanych „superfoods”, czyli pokarmów o bardzo wysokiej zawartości składników odżywczych, które są korzystne dla zdrowia człowieka. Doskonale nadają się do sałatek i na kanapki. Kiełki lucerny wspomagają układ sercowo-naczyniowy, gdyż obniżają poziom lipidów we krwi. Błonnik zawarty w kiełkach lucerny wiąże cholesterol w przewodzie pokarmowym i dzięki temu jest on wydalany z organizmu. Stabilizuje również poziom cukru we krwi. Kiełki lucerny powinny być przede wszystkim składnikiem diety osób mających anemię. Wprowadzenie ich do jadłospisu pozwala również dbać o piękny wygląd. Kiełki wspomagają utrzymanie dobrej kondycji włosów, paznokci i skóry. Należy jednak pamiętać, aby ich nie gotować, ponieważ temperatura niszczy walory odżywcze i smakowe tej rośliny.

Ziele lucerny bogate jest w białka oraz związki mineralne (wapń, fosfor, potas, magnez, mangan, krzem). W składzie znajduje się również łatwo przyswajalne żelazo, stąd lucerna siewna zalecana jest w anemii. Poprawia też stężenie hemoglobiny w surowicy krwi. Zawiera również witaminy z grupy B, A, D, K, C. Chemizm rośliny obejmują także związki fenolowe, saponozydy, fitoestrogeny (genisteina, kumestrol), aminokwasy, nienasycone kwasy tłuszczowe oraz garbniki. Dzięki zawartości chlorofilu lucerna działa odtruwająco na organizm. Lucerna siewna posiada właściwości moczopędne, ściągające i przeciwkrwotoczne. Działa obniżająco na poziom cholesterolu najprawdopodobniej ze względu na obecność saponin triterpenowych. Wzmacnia też organizm i poprawia apetyt. Ze względu na obecność fitoestrogenów reguluje cykl miesiączkowy oraz pobudza laktację. Wykazuje właściwości estrogenne. Lucerna siewna ma potwierdzone działanie przeciwgrzybicze, a jej stosowanie sprzyja prawidłowemu funkcjonowaniu flory jelitowej.

Napar z ziela lucerny zaleca się wypijać pomocniczo w leczeniu niedokrwistości, miażdżycy oraz w początkowym stadium cukrzycy. Przygotowuje się go z 5-10 gramów suszu zalanego filiżanką wrzątku. Zaparza pod przykryciem około 15 minut, cedzi i wypija od 2 do 3 razy dziennie. Napar z ziela lucerny wskazany jest również w zmęczeniu i nadmiernej nerwowości. Z lucerny można również przygotować nalewkę, którą można wypijać od 3 do 4 razy dziennie w ilości od 15 do 30 kropli. Wskazania podobne jak w przypadku picia naparu. Zalecana dawka w suplementach diety to około 500 mg dziennie. Należy jednak pamiętać, że lucerna zawiera duże ilości witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, K, E). Dłuższa kuracja może powodować ich kumulację. Zaleca się zatem robienie przerw po przyjmowaniu preparatów z lucerną przez okres 3 miesięcy.

W związku z tym, że lucerna siewna zawiera w swym składzie znaczne ilości witaminy K, może zmniejszać działanie leków przeciwzakrzepowych (warfaryna, acenokumarol). Ponadto roślina ta wykazuje działanie hipoglikemizujące, dlatego powinna być ostrożnie stosowana przez pacjentów zażywających leki przeciwcukrzycowe. Lucerna siewna zawiera również izoflawony i może zaburzać terapię hormonalną oraz działanie środków antykoncepcyjnych. Z kolei koniczyna czerwona i kozieradka mogą wzmacniać właściwości estrogenne lucerny. Surowiec ma także działanie immunostymulujące. Może zatem wchodzić w interakcję z lekami immunosupresyjnymi.

W wyniku badań klinicznych stwierdzono, że lucerna siewna jest dobrze tolerowana przez pacjentów. Występowały jednak pojedyncze przypadki, w których dochodziło do pojawienia się lub zaostrzenia tocznia rumieniowatego układowego u osób długotrwale przyjmujących wyciągi z tego surowca. Pacjentom, u których stwierdza się tę chorobę autoimmunologiczną, zaleca się, aby wykluczyli lucernę ze swojej diety i suplementacji. Roślina zawiera także substancje czynne, które wykazują działanie podobne do estrogenów. Nie powinna być zatem stosowana przez kobiety w ciąży i karmiące piersią. Ostrożność muszą zachować także osoby uczulone na rośliny z rodziny bobowatych.