Pluskwica — Cimicifuga na menopauzę i piękną cerę

Pluskwica groniasta (Cimicifuga racemosa) to roślina należąca do rodziny jaskrowatych. Nazywana jest również świecznicą groniastą, pluskwicą sercolistną oraz black snakeroot z języka angielskiego. Od niedawna według naukowego nazewnictwa – Actaea racemosa. Miejsce jej pierwotnego występowania to Stany Zjednoczone oraz Kanada. Jako roślina ozdobna oraz lecznicza uprawiana jest w kilkunastu krajach, w tym także w Polsce. Najczęściej rośnie na rabatach oraz w przydomowych ogródkach.

Pluskwica groniasta należy do hemikryptofitów, czyli do roślin naziemnopączkowych. Jej pączki odnowieniowe znajdują się nad ziemią lub tuż pod nią i są chronione przez ściółkę bądź obumarłe części rośliny przed suszą i mrozem. Wysokość, jaką osiąga roślina, to nawet 2 metry. Łodyga pluskwicy groniastej jest prosta, obficie ulistniona i ciemnozielona. Liście są klapowate i dłoniasto wcinane. Część podziemna rośliny występuje w postaci kłączy o ciemnobrunatnym zabarwieniu. Kwiat pluskwicy jest drobny o barwie kremowobiałej. Charakterystyczne jest grono, które nie rozwija się jednocześnie i tworzy tzw. „płonącą świecę”, dlatego pluskwica bywa nazywana świecznicą. Kwiatostany mogą osiągnąć długość do 60 cm. Okres kwitnienia przypada na miesiące lipiec-sierpień. Charakterystycznym jest, że po roztarciu roślina wydziela brzydki zapach. Surowcem farmaceutycznym jest kłącze wraz z korzeniami przybyszowymi wyrastającymi z niego.

Kłącze pluskwicy było wykorzystywane już w czasach prekolumbijskich przez rdzennych Amerykanów. Roślina stosowana była w leczeniu złego samopoczucia, w chorobach nerek, reumatyzmie, zaburzeniach nerwowych, ukąszeniach komarów oraz w zaburzeniach ginekologicznych, a także we wspomaganiu akcji porodowej.

Pierwsze wzmianki o pluskwicy groniastej jako preparacie leczniczym pojawiły się już w 1830 roku w Amerykańskiej Farmakopei. W Niemczech w 1940 roku zatwierdzono kłącze tej rośliny jako naturalny środek na objawy przedmiesiączkowe oraz menopauzalne. W najnowszej monografii pluskwica groniasta stosowana jest jedynie w łagodzeniu dolegliwości związanych z objawami menopauzalnymi, do których należą uderzenia gorąca, a także nadmierne, obfite pocenie się. Preparaty z pluskwicy powinny być zalecane pacjentkom w postmenopauzie, kiedy to następuje zwiększone uwalnianie lutropiny i przez to zwiększone uwalnianie progesteronu oraz androgenów.

Pluskwica groniasta stosowana jest głównie wewnętrznie w postaci tabletek oraz kapsułek. Może być także stosowana jako ekstrakt etanolowy, wyciąg suchy bądź gęsty oraz nalewka. Stosowana jest również zewnętrznie jako dodatek do kremów do cery trądzikowej. Najnowsze badania nad pluskwicą groniastą niosą nadzieję na wykorzystanie jej jako naturalnego odpowiednika hormonalnej terapii zastępczej.

Pluskwica groniasta zawdzięcza swoje działanie zawartości substancji farmakologicznie czynnych. Należą do nich przede wszystkim glikozydy triterpenowe takie jak akteina oraz 27-deoksyakteina. Ich zawartość określana jest na minimum 1%. Ponadto surowiec farmaceutyczny posiada cymicyfuginę, której ilość odpowiada ok. 15-20%. Frakcja ta zwiera takie substancje, jak: żywica, guma, kumaryna, laktony terpenowe oraz ranunkulozydy. W kłączu pluskwicy groniastej zawarte są jeszcze takie substancje, jak kwas kofeinowy, pochodne kwasu ferulowego, substancje estrogenne, kwas salicylowy, izoflawon formononetyna, kwas cynamonowy oraz alkaloidy, do których należy cytyzyna oraz metylocytyzyna.

Główne działanie substancji czynnych zawartych w surowcu to działanie estrogenne, które łagodzi objawy związane z menopauzą (klimakterium). Pluskwica groniasta redukuje nadmierne pocenie się oraz uderzenia gorąca. Odpowiadają za to przede wszystkim izoflawony oraz triterpeny obecne w surowcu. Cytyzyna zawarta w kłączu może powodować podniesienie ciśnienia krwi, pobudzenie ośrodka oddechowego oraz naczynioruchowego, a także zwiększenie wydzielania adrenaliny. Jest to związane z pobudzeniem autonomicznego układu nerwowego przez tę substancję. Ponadto istnieją doniesienia, że pluskwica ma korzystny wpływ na stan psychiczny – zmniejsza podenerwowanie oraz bezsenność. Jest to związane z modulacją stężenia serotoniny oraz dopaminy poprzez bezpośrednie działanie na receptory estrogenowe. Dodatkowo roślina może mieć działanie przeciwbakteryjne ze względu na obecność laktonów, alkaloidów oraz kwasów fenolowych. Surowiec farmaceutyczny w postaci wyciągu ma także działanie napotne, wykrztuśne oraz rozkurczowe. W medycynie wschodniej opisywane jest działanie przeciwbólowe oraz przeciwgorączkowe.

Dawkowanie pluskwicy groniastej zależne jest od formy oraz postaci przyjmowanego leku. Zwykle stosowana dawka zależna jest od jednostki chorobowej oraz odpowiedzi klinicznej na przyjmowany preparat. Pluskwica stosowana jest w postaci wewnętrznej oraz zewnętrznej.

Preparaty dostępne na polskim rynku w postaci tabletek stosuje się dwa razy dziennie (rano oraz wieczorem) przez okres nie dłuższy niż sześć miesięcy. Suszone sproszkowane kłącze z pluskwicy groniastej można przyjmować od 15 g do 30 g doustnie na dobę, w trzech równych dawkach. Nalewkę z substancji czynnej w stosunku 1:10 można stosować dwa razy na dobę w ilości 10 ml, a w mniejszym rozcieńczeniu (1:5) od 4 ml do 6 ml dwa raz na dobę. Natomiast ekstrakt z pluskwicy od 0,3 ml do 2 ml na dzień.

Świecznica groniasta występuje także w postaci dwóch wyciągów – gęstego oraz suchego. Gęsty wyciąg powinien być przyjmowany w ilości 2 ml do dwóch razy na dobę, natomiast wyciąg suchy może być przyjmowany w ilości od 250 mg do 500 mg na dzień. Stosowanie zewnętrzne pluskwicy zależne jest od przyjmowanego preparatu i należy go używać zgodnie z tym, co określił producent.

Osoby leczone jednocześnie lekami, które zawierają estrogen, powinny skonsultować się z lekarzem prowadzącym w celu zasadności stosowania pluskwicy groniastej, w szczególności osoby korzystające z hormonalnej terapii zastępczej. Pacjenci, którzy są w trakcie leczenia lub byli leczeni na nowotwory hormonozależne, również powinni skonsultować stosowanie preparatów z pluskwicą. Osoby przyjmujące substancje, takie jak daklizumab, newirapina, tamoksyfen, zydowudyna oraz tenofowir, nie powinny jednocześnie przyjmować ich z lekami zawierającymi świecznicę groniastą ze względu na potencjalne występowanie interakcji. Nie należy jednocześnie stosować pluskwicy groniastej wraz z cisplatyną, gdyż roślina może zmniejszać działanie oraz skuteczność cisplatyny. Jednoczesne podawanie świecznicy groniastej oraz atorwastatyny również jest przeciwwskazane ze względu na zwiększenie ryzyka hepatotoksyczności.

Przedawkowanie cytyzyny zawartej w surowcu farmaceutycznym może powodować zatrucia. Jest to związane ze stymulacją układu autonomicznego. Cytyzyna pobudza ośrodek oddechowy i naczynioruchowy, zwiększa wydzielanie adrenaliny. Do reakcji niepożądanych po przedawkowaniu należą: nudności, wymioty, zawroty i bóle głowy, występowanie drgawek, rozszerzenie źrenic, zwiększenie ciśnienia krwi, a w skrajnych przypadkach zgon wywołany porażeniem ośrodka oddechowego.

Ze względu na cytyzynę stosowanie preparatów z pluskwicą groniastą jest przeciwwskazane w okresie ciąży, a także podczas laktacji. Istnieją również nieliczne dane wskazujące na to, że pluskwica może zwiększać ryzyko poronienia. Preparaty z tą rośliną nie są przeznaczone dla dzieci oraz młodzieży. Nie należy stosować preparatów ze świecznicą groniastą u osób, które mają lub miały w przeszłości endometriozę, raka piersi, macicy, jajnika, mięśniaka macicy lub inne podobne choroby o podłożu hormonalnym. Należy zachować szczególną ostrożność podczas stosowania preparatów z pluskwicą groniastą u osób, które mają stwierdzone choroby wątroby, ponieważ odnotowano przypadki świadczące o hepatotoksyczności.

Podczas stosowania pluskwicy groniastej zgłaszano działania niepożądane, do których należy między innymi wymienione już uszkodzenie wątroby. Może objawiać się takimi dolegliwościami, jak uczucie zmęczenia, utrata apetytu, występowanie nudności i wymiotów, charakterystyczne zaciemnienie moczu, pojawienie się żółknięcia skóry oraz oczu, a także dokuczliwy, silny ból zlokalizowany w górnej części brzucha. Do efektów ubocznych występujących rzadziej należą: obrzęki twarzy oraz obwodowe, zwiększenie masy ciała oraz zaburzenia pracy przewodu pokarmowego, takie jak biegunka i niestrawność. Dodatkowo mogą pojawić się reakcje skórne o podłożu alergicznym, np. wysypka, pokrzywka oraz świąd.