Wrzos zwyczajny — lek, kosmetyk, ozdoba

Obecnie wyciągi z ziela i kwiatów wrzosu stosuje się podczas leczenia infekcji dróg moczowych oraz schorzeń nerek. Preparaty zawierające wyciągi z wrzosu zwyczajnego znalazły również zastosowanie jako środki pomocnicze podczas terapii reumatycznego zapalenia stawów oraz zaburzeń jelitowych.

Wyciągi z wrzosu zwyczajnego znalazły zastosowanie w kosmetyce. Poprawiają ogólną kondycję skóry dzięki zawartości kwasu krzemowego. Kosmetyki zawierające wyciągi z wrzosu mają właściwości nawilżające oraz przeciwbakteryjne, co znalazło zastosowanie w pielęgnacji skóry trądzikowej.

Ziele wrzosu, ze względu na swój charakterystyczny wygląd, jest również często wykorzystywane jako element dekoracyjny. Szczególnie cenione są ozdoby z białych kwiatów wrzosu. Z kwitnącymi na biało wrzosami wiąże się szkocka legenda wspominająca o żonie poległego wojownika. Kobieta, gdy dowiedziała się o śmierci męża, swoimi łzami zmieniła kolor bukietu wrzosów przyniesionego przez posłańca na biały, by od tej pory przynosił on pomyślność wszystkim, którzy go znajdą.

W medycynie ludowej obszarów Europy Północnej (Szkocja, Norwegia) wrzos wykorzystywano w leczeniu bezsenności oraz zaburzeń miesiączkowania. Ponadto kąpiele z kwiatów wrzosu miały chronić przed krzywicą i schorzeniami reumatycznymi. Należy również pamiętać, że wrzos jest rośliną miododajną, a miód wrzosowy jest bardzo ceniony na rynku europejskim.

Wrzos zwyczajny (łac. Calluna vulgaris, ang. Common Heather) jest niewielkim krzewem pochodzącym z rodziny wrzosowatych – Ericaceae – i osiągającym zwykle około 100 cm wysokości. Spotkać go można w Europie, krajach Azji Mniejszej oraz na terenach Syberii i Ameryki Północnej. Zwykle porasta obrzeża lasów brzozowych lub sosnowych. Krzewinka rośnie w dużych skupiskach, tworząc malownicze wrzosowiska. Właśnie od tych kwitnących wrzosowisk powstała polska nazwa jednego z jesiennych miesięcy – września.

Charakterystyczne różowofioletowe kwiaty wrzosu znajdują się na szczytach igiełkowato ulistnionych i łatwo łamliwych pędów i są zebrane w jednostronne grona. Niewielkich rozmiarów liście są równowąskie. Owocem wrzosu jest niewielka torebka.

Surowcem farmaceutycznym jest ziele wrzosu (Callunae herba) oraz kwiaty wrzosu (Callunae flos). Kwiaty należy suszyć w cieniu, a zalecana temperatura suszenia to około 40 stopni Celsjusza.

W składzie wyciągów z wrzosu zidentyfikowano arbutynę oraz metyloarbutynę, które należą do grupy glikozydów fenolowych. Ponadto kwiaty i ziele wrzosu zwyczajnego zawierają również flawonoidy – głównie mirycetynę, luteolinę i kwercetynę, a także kwas chlorogenowy i kawowy. Z ziela wrzosu wyodrębniono również garbniki, takie jak kwas galusowy, galokatechinę, katechinę oraz epigalokatechinę.

Surowce wrzosu zwyczajnego wykazują przede wszystkim działanie moczowo-odkażające podobne do aktywności wyciągów z borówki brusznicy. Arbutyna pod wpływem enzymów występujących w jelicie ulega przekształceniu do hydrochinonu, który łączy się z kwasem siarkowym lub glukuronowym i w tej postaci jest transportowany. W przypadku wystąpienia infekcji bakteryjnej pH moczu wzrasta do wartości około 8. Zasadowe środowisko sprzyja hydrolizie cząsteczki hydrochinonu sprzężonego z kwasami do wolnego hydrochinonu wykazującego właściwości przeciwbakteryjne.

Flawonoidy odpowiadają za lekkie działanie moczopędne surowca.

Śladowe ilości olejku eterycznego oraz substancje goryczowe w wyciągach z ziela wrzosu mogą odpowiadać za poprawę trawienia oraz ograniczenie dolegliwości gastrycznych poprzez stymulację wydzielania soku żołądkowego i działanie spazmolityczne. Dzięki obecności garbników wyciągi z wrzosu przeciwdziałają występowaniu biegunki.

Kwiaty i ziele wrzosu zwyczajnego mogą być stosowane w postaci odwaru jako środek moczowo-odkażający.
W celu przygotowania odwaru należy zalać łyżkę surowca 250 ml letniej wody, którą należy stopniowo doprowadzić do wrzenia i gotować przez pięć minut.

Podczas stosowania odwaru z wrzosu zwyczajnego ważna jest odpowiednia pora jego przyjmowania. W przypadku leczenia zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego zaleca się picie niewielkich ilości roztworu przed posiłkiem, a w przypadku wykorzystania działania odkażającego odwaru należy wypić około 100 ml po posiłkach dwa lub trzy razy dziennie.

Dawniej roztwory z wrzosu zwyczajnego stosowano również w celu łagodzenia bólu związanego ze schorzeniami reumatycznymi.

Wrzos zwyczajny ma niewiele działań niepożądanych. Wyciągów z wrzosu nie należy stosować w przypadku potwierdzonej alergii na rośliny z rodziny wrzosowatych. Długotrwałe przyjmowanie odwaru z wrzosu może prowadzić do pojawienia się zaparć.