Wrotycz pospolity — czy jest trujący?

Wrotycz pospolity (łac. Tanacetum vulgare, ang. Common Tansy) jest niewielką byliną występującą powszechnie w Azji oraz w Europie. W naszym kraju wrotycz pospolity występuje przede wszystkim w paśmie nizin. Rośnie na brzegach lasów, na łąkach oraz na obszarach zamieszkałych przez ludzi. W Polsce jest również nazywany piżmem lub mlecznicą.

Najbardziej charakterystycznym elementem wrotyczu są zebrane w baldachokształtne kwiatostany żółte spłaszczone koszyczki kwiatowe. Pierzastosieczne lub jajowate liście są ułożone dość gęsto na czterokanciastej łodydze. Roślina osiąga zwykle około 1,5 metra wysokości. Owocem wrotyczu jest niełupka.

Surowcem farmaceutycznym jest koszyczek kwiatowy wrotyczu – Tanaceti anthodium. Kwiaty zbierane są na początku kwitnienia i mają charakterystyczny zapach podobny do kamfory.

Wyciągów z wrotyczu nie należy obecnie stosować wewnętrznie, ponieważ cała roślina jest trująca ze względu na wysoką zawartość tujonu. We współczesnym lecznictwie wyciągi z wrotyczu znalazły zastosowanie w leczeniu chorób pasożytniczych skóry, takich jak wszawica i świerzb. Ponadto wyciągi z tej rośliny w postaci preparatów do użytku zewnętrznego są również stosowane przez pacjentów z chorobami reumatycznymi.

W przeszłości napary z wrotyczu stosowano również wewnętrznie. Miały one przynosić ulgę w problemach z układem trawiennym oraz poprawiać funkcjonowanie wątroby. Leczono wrotyczem bóle głowy, stawów, bezsenność, wrzody i czyraki. Ziele wrotyczu służyło do odstraszania moli i pluskiew. Dopiero po stwierdzeniu obecności toksycznego tujonu w wyciągach z kwiatów wrotyczu pospolitego jego popularność zaczęła maleć.

Nieprzyjemny zapach kwiatów wrotyczu sprawia, że jest w stanie odstraszać niektóre owady, takie jak komary i meszki.

W składzie surowca zidentyfikowano frakcję olejku eterycznego, w której występuje toksyczny tujon, a także borneol, kamfora i alfa-pinen. Ponadto z kwiatów wyodrębniono również partenolid oraz aksylarynę. Poza wymienionymi substancjami w kwiatach wrotyczu pospolitego znajdują się również flawonoidy i substancje goryczowe, do których zaliczamy tanacetynę i arboskulinę.

Wyciągi z wrotyczu pospolitego wykazują przede wszystkim działanie przeciwpasożytnicze, które jest związane z obecnością tujonu. Partenolid odpowiada za działanie przeciwzapalne, a aksylaryna za hamowanie namnażania wirusów. Tanacetyna pobudza czynność wydzielniczą żołądka.

Tujon, który stanowi znaczną część frakcji olejku eterycznego, jest silnie toksyczny i może doprowadzić do drżenia mięśni, stanu pobudzenia oraz uszkodzenia neuronów.

Podczas stosowania preparatów zawierających kwiaty lub ziele wrotyczu konieczne jest zachowanie ostrożności. Obecnie nie zaleca się wewnętrznego stosowania naparów lub nalewek z tej rośliny.

Kwiaty wrotyczu można stosować w postaci naparu. W celu jego przygotowania zaleca się zalanie surowca wrzącą wodą i pozostawienie go pod przykryciem na 10 minut. Następnie tak przygotowany napar można wykorzystać jako wcierkę do włosów lub okład na skórę.

Wyciąg alkoholowy z wrotyczu można stosować miejscowo jako środek zwalczający świerzbowca lub wszy. Zwilżone roztworem z wrotyczu włosy należy trzymać przez dwie godziny pod szczelnym ręcznikiem, a następnie wyczesać pozostałości pasożytów.

Napar lub rozcieńczony olejek eteryczny można stosować na skórę jako repelent i skorzystać z nieprzyjemnego dla owadów i pasożytów zapachu wrotyczu, by móc cieszyć się wypoczynkiem na otwartej przestrzeni.

Przyjęcie doustne naparu z wrotyczu może spowodować podrażnienia przewodu pokarmowego. Preparaty z tej rośliny nie mogą być stosowane przez kobiety w ciąży i karmiące piersią. Wyciągi z kwiatów mogą doprowadzić do poronienia.

Długotrwałe przyjmowanie naparu lub wyciągów alkoholowych z wrotyczu mogą doprowadzić do nadmiernego pobudzenia, halucynacji, utraty świadomości, a także krwiomoczu.

Stosowanie zgodne z obecną wiedzą medyczną, czyli jedynie zewnętrzne, może wiązać się z występowaniem podrażnień i alergii skórnych.