Szanta zwyczajna — na apetyt, trawienie i piękną skórę

Szanta zwyczajna (Marrubium vulgare) to bylina z rodziny wargowych (Labiatae). Marrob po hebrajsku oznacza „gorzki sok”. W Polsce szanta występuje pod wieloma innymi nazwami ludowymi: gojnik (podkarpackie), krzeszyna (podlaskie), krzecina (lubelskie). Rośnie przy zabudowaniach, na rumowiskach, nizinach i na terenach podgórskich. Występuje powszechnie również poza naszym krajem – od Wysp Kanaryjskich aż po Azję Środkową.

Szanta to roślina osiągająca do 50 cm wysokości. Ma zróżnicowane liście – na dole łodygi są sercowato okrągławe, a im wyżej, tym bardziej ich kształt staje się jajowaty. Są także pomarszczone i karbowane. Łodyga i dolne strony liści są szare i owłosione. Kwiaty są dwuwargowe i grzbieciste, zebrane w kątach liści w nibyokółki, korona kwiatu jest biała i osiąga rozmiar do 6 mm. Cała roślina jest bardzo aromatyczna, pachnąca. Surowcem jest ziele szanty (Marrubii herba), czyli kwitnące pędy do połowy łodygi i liście odziomkowe. Są zbierane od czerwca do września w okresie kwitnięcia. Surowiec suszy się w przewiewnym, suchym i ciemnym miejscu lub w suszarkach do temperatury 35℃.

Zastosowanie ziela szanty jest dość szerokie. Stosuje się je w problemach z układem trawiennym, przy zmniejszonym wydzielaniu soku żołądkowego i w kamicy żółciowej. Używane jest także w chorobach wątroby, pęcherzyka żółciowego przy zmniejszonym wydzielaniu żółci i przy osłabionym przepływie żółci do dwunastnicy. Czasem napary z ziela szanty są podawane w nieżycie gardła i oskrzeli jako środek wykrztuśny oraz przy przewlekłej, łagodniejszej dychawicy oskrzelowej, zwłaszcza u osób starszych. Przetwory z szanty są też stosowane wewnętrznie przy problemach z nadciśnieniem, przy kołataniu serca, niemiarowości i przy zmianach miażdżycowych, pobudzają także krwawienia miesięczne. Zewnętrznie łagodzą stany zapalne skóry i goją rany.

Starożytni zielarze polecali szantę w gorączce i malarii, a także przy ukąszeniu węży i pogryzieniu przez psa. W medycynie ludowej ususzona szanta noszona w woreczku miała chronić przed czarną magią. Umieszczano ją także w pomieszczeniach, gdzie przebywali chorzy, ponieważ wymieszana z liśćmi jesionu w misce z wodą miała uwalniać uzdrawiające wibracje. Z liści szanty dziś wytwarza się ziołowe piwo, likiery, a także wyroby cukiernicze.

Ze względu na obecność choliny i kwasu marubenowego ziele szanty regeneruje i pobudza czynności wydzielnicze wątroby. Dzięki temu, że działa rozkurczająco na mięśnie gładkie dróg żółciowych, ułatwia przepływ żółci i zapobiega jej zastojom w pęcherzyku żółciowym. Marubina, substancja gorzka znajdująca się w zielu szanty, powoduje zwiększenie wydzielania soków żołądkowych, dzięki czemu polepsza się trawienie i przyswajanie składników odżywczych oraz apetyt. Garbniki działają ściągająco na błonę śluzową przewodu pokarmowego i skórę oraz wywołują efekt moczopędny. Dzięki diterpeneom (furanolabdan) szanta działa wykrztuśnie, zwiększając sekrecję w błonie śluzowej górnych dróg oddechowych. Szanta wyrównuje również pracę serca, zmniejsza arytmię i niemiarowe skurcze serca oraz obniża ciśnienie krwi. Działanie takie wywiera marubenol. Glikozydy fenylopropanoidowe odpowiadają za działanie przeciwzapalne, przeciwmiażdżycowe i przeciwutleniające. Pochodne estrowe glikozydów hamują cyklooksygenazę COX-2, działają antyoksydacyjnie, wymiatają wolne rodniki, działają przeciwmiażdżycowo poprzez hamowanie utleniania LDL, czyli złego cholesterolu, wykazują też działanie antynowotworowe. Za przeciwalergiczne właściwości odpowiada zawarta w szancie kwercetyna. Obecność alantoiny i śluzów wpływa regenerująco na naskórek, co wykorzystywane jest w kosmetologii. Dodatkowo preparaty z szanty działają antybakteryjne i przeciwzapalnie.

Jako środek o działaniu moczopędnym, żółciopędnym, żółciotwórczym i wykrztuśnym stosuje się napar z ziela szanty: 1-2 łyżki zioła zalać 2 szklankami letniej wody i ogrzewać powoli pod przykryciem aż do wrzenia, odstawić na 15 minut i odcedzić. Pić 2-3 razy dziennie 1/3-1/2 szklanki między posiłkami.

Aerozol ziołowy w astmie: zmieszać w równych ilościach ziele szanty, miodunki i kwiaty rumianku bądź krwawnika. Zalać gorącą wodą w proporcji 1 łyżeczka ziół na 2/3 szklanki wody, odstawić na parze na 20 minut, po odstawieniu odczekać 5 minut i przecedzić. Rozpylić gotowy aerozol w powietrzu i wdychać kilka razy dziennie przez kilka minut.

Zioła żółciopędne: zmieszać po 50 g ziela pięciornika gęsiego i ziela szanty, po 25 g korzeni lukrecji, cykorii, kwiatów rumianku, ziela krwawnika i rzepiku. Zalać 2 łyżki zmieszanych ziół 2,5 szklankami letniej wody i ogrzewać powoli do wrzenia. Odstawić na około 10 minut, przecedzić. Pić po 2/3 szklanki 3 razy dziennie godzinę przed jedzeniem przy problemach z wydzielaniem żółci i przy niedoczynności wątroby.

Ze względu na właściwości szanty zalecana jest ostrożność podczas łączenia jej z lekami obniżającymi ciśnienie krwi, moczopędnymi, nasercowymi i przeciwarytmicznymi. W tych przypadkach zastosowanie preparatów z szanty trzeba skonsultować z lekarzem i stale kontrolować stan zdrowia.

Duże dawki przetworów z ziela szanty mogą powodować nadmierne obniżenie ciśnienia i zaburzenia rytmu serca. Nie powinno się ich stosować długotrwale. Nadużywanie szanty może powodować nadkwasotę żołądka, zapalenie błony śluzowej żołądka i wrzody.