Pokrzyk wilcza jagoda — trucizna czy lek?

Pokrzyk jest rośliną trującą. Wszystkie jej organy są trujące, przy czym największe stężenie trujących alkaloidów znajduje się w korzeniach i owocach. Nie należy ich zbierać i stosować samodzielnie!

Preparaty zawierające w swoim składzie pokrzyk wykorzystywane są w schorzeniach układu pokarmowego – kolce żółciowej, biegunce, hemoroidach oraz wrzodach żołądka. Stosowane są również w przypadku napadów kolki nerkowej, zapalenia dróg moczowych, pęcherza oraz nerek. Pokrzyk wilcza jagoda pozyskiwany wyłącznie z upraw zalecany jest (pod kontrolą lekarza) u pacjentów cierpiących na napady padaczkowe oraz dolegliwości związane z chorobą Parkinsona. Preparaty zawierające wyciąg z pokrzyku wskazane są również w dolegliwościach grypowych, zapaleniach migdałków, infekcjach górnych dróg oddechowych oraz w zapaleniu ucha. Roślina działa łagodząco na przewlekłe bóle głowy oraz migreny, infekcje grzybicze, bateryjne, a także wirusowe. Stosowana jest również w trudnościach z zasypianiem oraz w zaburzeniach snu. W okulistyce preparaty z pokrzykiem wykorzystywane są w trakcie badania do rozszerzenia źrenicy i uwidocznienia dna oka.

Lecznicze właściwości rośliny znane były już w starożytności. Nazwa belladonna pochodzi od łacińskiego wyrażenia oznaczającego piękną panią – Rzymianki wykorzystywały wyciąg z rośliny do zakraplania oczu i powiększania źrenic w celach estetycznych. Owoce pokrzyku stosowane były również do trucia wilczych stad, które zagrażały gospodarstwom domowym – stąd wzięła się nazwa wilcza jagoda.

Pokrzyk wilcza jagoda (Atropa belladonna) jest rośliną wieloletnią należącą do rodziny psiankowatych. Znana jest również pod nazwami: belladonna, wilcza wiśnia, wilcza jagoda oraz psiniak. Naturalnie występuje na terenie Europy, Afryki, niektórych rejonów Azji Zachodniej oraz Ameryki Północnej. Preferuje stanowiska zacienione, wilgotne oraz żyzne gleby bogate w związki azotowe. W Polsce wilcza jagoda występuje na południu kraju, w szczególności na terenach górskich, w lasach oraz na przyleśnych polanach. W 1957 roku roślina uznana została w Polsce za rzadką i jest objęta ochroną. Naturalne siedliska pokrzyku występują na obszarach chronionych Ojcowskiego, Roztoczańskiego oraz Pienińskiego Parku Narodowego.

Wilcza jagoda przybiera formę niezbyt dużego krzewu i osiąga wysokość do 1,5 m. Charakteryzuje się omszonym, kanciastym, zielono-fioletowym pędem, który zazwyczaj rozgałęzia się u podstawy na trzy odnogi. Łodyga porośnięta jest jajowatymi, ostro zakończonymi liśćmi o długości do 25 cm. W podstawnej części rośliny liście ułożone są skrętolegle, natomiast bliżej szczytu w naprzemienny sposób. Korzeń pokrzyku jest początkowo palowy i rozgałęziony, a z czasem przekształca się w grube, gałęziste kłącze o licznych stożkach wzrostu. Czas kwitnienia rośliny przypada na czerwiec i lipiec. Ciemnofioletowe kwiaty w formie dzwoneczków występują pojedynczo w kątach rozgałęzień oraz ogonków liści. Pokrzyk wykształca owoce w postaci trujących, ciemnofioletowych, połyskliwych jagód o wielu nasionach. Surowcem wykorzystywanym w przemyśle zielarskim i farmaceutycznym są liście wilczej jagody. Zbiór odbywa się w okresie kwitnienia rośliny. Zebrane liście poddawane są suszeniu w temperaturze 50-60°C.

Pokrzyk wilcza jagoda jest rośliną trującą ze względu na wysoką zawartość alkaloidów (powyżej 0,30%), takich jak skopolamina, hioscyjamina i atropina. Ponadto w swoim składzie wilcza jagoda zawiera również garbniki, flawonoidy, kwasy organiczne, kwercetynę, kemferol oraz pirydynę.

Pokrzyk działa hamująco na przywspółczulny układ nerwowy – zmniejsza funkcje wydzielnicze gruczołów, rozszerza źrenice, hamuje czynność błon śluzowych przewodu pokarmowego oraz oddechowego, zmniejsza napięcie mięśni gładkich (głównie dróg żółciowych, moczowych, zwieracza oraz odźwiernika). Ponadto wilcza jagoda przyspiesza akcję serca, hamuje wydzielanie śliny i potu oraz może powodować nadwrażliwość na światło.

Pokrzyk wilcza jagoda stosowany w schorzeniach układu pokarmowego, a także w przypadku dolegliwości ze strony dróg żółciowych może być przyjmowany w postaci płynu doustnego. 25 kropli płynu należy rozpuścić w 1 łyżce stołowej wody i przyjmować 5 minut po jedzeniu, 3 razy dziennie. W tym samym wskazaniu wilcza jagoda może być stosowana w formie granulek doustnych, których dokładne dawkowanie zaleca lekarz. Pokrzyk może być również stosowany w przypadku infekcji górnych dróg oddechowych, grypy, zapalenia gardła, zapalenia oskrzeli, kaszlu oraz chrypy. Roślina może być przyjmowana w postaci tabletek oraz syropu. W przypadku dolegliwości związanych z żylakami odbytu zalecane jest stosowanie wilczej jagody w postaci czopków. 1 czopek należy stosować doodbytniczo na noc, w cięższych przypadkach należy aplikować 2-3 czopki w ciągu dnia. W celu łagodzenia zaburzeń snu, drażliwości oraz nadmiernego napięcia nerwowego pokrzyk wilcza jagoda może być przyjmowany w formie tabletek oraz kropli doustnych. Tabletki należy stosować po jednej rano oraz po południu, a przy trudnościach w zasypianiu 2 tabletki przed snem. Tabletkę umieszcza się pod językiem aż do rozpuszczenia. Krople natomiast należy przyjmować 3-4 razy dziennie w dawce 20 kropli. Ostatnią dawkę można przyjąć godzinę przed snem. Należy również pamiętać, że pokrzyk stosowany w nieodpowiedni sposób oraz w niewłaściwej dawce jest bardzo trujący i może spowodować poważne szkody w organizmie. Dlatego też należy zawsze przestrzegać zalecanego dawkowania, a w przypadku wystąpienia objawów niepożądanych niezwłocznie skonsultować się z lekarzem. Preparaty zawierające pokrzyk wilczą jagodę należą do grupy środków homeopatycznych – wytwarzane są z naturalnych surowców, które podlegają dokładnym badaniom oraz kontrolom jakościowym.

Preparaty zawierające pokrzyk wchodzą w interakcje z amantadyną, chinidyną, niektórymi preparatami przeciwhistaminowymi, lekami stosowanymi w chorobie
Parkinsona, pochodnymi fenotiazyny, trójcyklicznymi lekami przeciwdepresyjnymi, meperydyną, inhibitorami MAO oraz neuroleptykami. Ponadto wyciąg z rośliny osłabia działanie fenotiazyny, zwiększa wchłanianie atenololu, digoksyny, diuretyków tiazydowych i zmniejsza wchłanianie cymetydyny oraz lewodopy. Preparaty z pokrzykiem wykazują również działanie antagonistyczne do metoklopramidu, inhibitorów cholinesterazy i parasympatykomimetyków. Przed ich zastosowaniem należy dokładnie zapoznać się z zaleceniami na opakowaniu oraz poinformować lekarza lub farmaceutę o wszystkich przyjmowanych lekach.

Przedawkowanie pokrzyku – a w szczególności zatrucie owocem rośliny – prowadzi do wystąpienia objawów niepożądanych, takich jak: wymioty, nudności, pobudzenie, halucynacje, przyspieszony oddech, gorączka, światłowstręt, zaparcia, zaburzona mowa, omdlenia, drgawki, zatrzymanie moczu, zaczerwienienie powłok skórnych. W skrajnych przypadkach zatrucie wilczą jagodą może prowadzić do śmierci. Za dawkę śmiertelną przyjmuje się 10-20 owoców w przypadku osób dorosłych oraz 3-4 owoce u dzieci – należy jednak pamiętać, że dawka ta zależy od różnic osobniczych.