Nostrzyk żółty — roślina miododajna i lecznicza

Wywar z nostrzyka żółtego wskazany jest do stosowania zewnętrznie w stanach zapalnych skóry (ropnie, czyraki), w przypadku wrzodów, wybroczyn podskórnych, stłuczeń, siniaków, w zwichnięciach, w leczeniu hemoroidów, a także wewnętrznie w zapaleniu stawów lub oskrzeli i w nadciśnieniu tętniczym. Tradycyjne zastosowanie nostrzyka żółtego obejmuje zapalenie naczyń limfatycznych, kruchość naczyń włosowatych, obrzęki limfatyczne, zaburzenia krążenia żylnego, żylakowate owrzodzenia podudzi, bóle reumatyczne i niestrawność. Istnieją doniesienia o skuteczności okładów z nostrzyka żółtego w zapaleniu spojówek. Surowiec jest składnikiem preparatów homeopatycznych stosowanych w bólach głowy i w leczeniu objawów naczynioruchowych (uderzenia gorąca towarzyszące menopauzie). Pojedyncze źródła wspominają o stosowaniu nostrzyka w bezsenności, w zaburzeniach trawienia, w kaszlu i przeziębieniu. Nostrzyk żółty to źródło miodu, który uchodzi za jedną z najbardziej szlachetnych odmian miodów. Zastosowanie pozamedyczne obejmuje wykorzystanie nostrzyka do aromatyzowania serów i papierosów, a także do odstraszania moli. Jest również używany w rolnictwie jako nawóz, zwłaszcza pod rośliny okopowe.

Nostrzyk żółty (Melilotus officinalis), inaczej nostrzyk lekarski, to roślina z rodziny bobowatych (Fabaceae). Nazwa gatunkowa pochodzi od łacińskich słów meli (słodycz, miód) i lotus (roślina, koniczyna), stąd często używane określenie słodka koniczyna. Roślina ma przyjemny aromat, posiada właściwości miododajne i można wykorzystać ją na cele paszowe. Cechuje się niskimi wymaganiami klimatycznymi, dlatego spotykana jest w stanie dzikim na niemalże całym świecie. Zasiedla głównie przydroża, ugory, stanowiska ruderalne, rowy itp. Najniższą tolerancję wykazuje na terenach całkowicie zacienionych.

Nostrzyk żółty osiąga około 1 m wysokości. Zielona łodyga ma kształt cylindryczny. Posiada trójlistkowe, drobne, żółte liście zebrane w luźne grona. Liście przybierają kształt odwrotnie jajowaty, podłużny lub owalny. Owocem jest jajowaty, poprzecznie pomarszczony strąk. Zielonkawe lub żółtobrunatne nasiona szybko zmieniają barwę na brunatną.

Główną grupę związków czynnych występujących w nostrzyku żółtym stanowią kumaryny (kumaryna, melilotyna, umbeliferon, skopoletyna, herniaryna, fraksydyna, 4-oksykumaryna). Obecność wolnej kumaryny warunkuje charakterystyczny zapach rośliny. Inne związki aktywne to kwasy fenolowe (kwas melilotowy, ferulowy, kawowy, salicylowy, chlorogenowy, cynamonowy, elagowy), flawonoidy (rutyna, hyperozyd, hesperydyna, witeksyna, luteolina, kwercetyna), saponiny triterpenowe (kwas oleanolowy, sojasaponina I, wistariasaponina D, melilotigenina, kwas betulinowy). Ponadto w składzie zidentyfikowano garbniki, kwas moczowy, kwas alantoinowy, alantoinę, witaminę C i sole mineralne.

Nostrzyk żółty zmniejsza stres oksydacyjny i liczbę mediatorów zapalnych. W badaniach wykazano, że etanolowy ekstrakt hamuje proliferację ludzkich komórek nowotworowych. Wyciąg z nostrzyka powoduje rozkurcz naczyń krwionośnych i obniżenie ciśnienia krwi. Surowiec posiada właściwości przeciwutleniające i ochraniające wątrobę. Na skutek jego stosowania dochodzi do obniżenia aktywności markerów wątrobowych w surowicy. Nostrzyk żółty wpływa na rozluźnienie mięśni gładkich, działa wiatropędnie i uspokajająco. Prawdopodobnie zaburza syntezę czynników krzepnięcia. Związkiem wpływającym na krzepliwość krwi jest dikumarol, który powstaje w gnijącym zielu nostrzyka. Frakcja polisacharydowa z ziela nostrzyka może stymulować limfocyty do wzrostu odpowiedzi immunologicznej i aktywności adaptogennej. W badaniach oceniających możliwość wykorzystania nostrzyka żółtego w celach pielęgnacyjnych wykazano, że ekstrakty posiadają zdolność do przeciwdziałania procesom starzenia skóry poprzez pobudzenie komórek skóry do ich regeneracji. Nostrzyk żółty hamuje kolagenazę, przyspiesza wzrost fibroblastów, działa przeciwobrzękowo i zmiękczająco. Skraca czas gojenia rany i wpływa na wygląd i jakość blizny. Oprócz tego działa przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo.

Stosowanie ziela nostrzyka nie jest zalecane kobietom w ciąży i w okresie laktacji.
Ziele nostrzyka żółtego można spożywać w postaci naparu. W celu przygotowania naparu należy 1/2 lub 1½ łyżeczki suszu zalać szklanką wrzącej wody, zaparzać pod przykryciem 10-15 minut, a następnie odcedzić i pić do 3 razy dziennie po 1 szklance. Ze względów bezpieczeństwa nie należy przekraczać porcji dwóch równych łyżeczek dziennie (co odpowiada 10 mg kumaryny dziennie). Przestudzony napar można wykorzystać zewnętrznie w postaci okładów na skórę.

Nostrzyk żółty może nasilać działanie leków rozrzedzających krew.

Stosowanie ziela nostrzyka żółtego może powodować zaburzenia żołądkowo-jelitowe, skórne reakcje alergiczne, nudności, bóle głowy i krwawienia. Przedawkowanie preparatów z nostrzyka grozi uszkodzeniem wątroby i nerek.