Miodunka plamista — płucnik na gardło i kaszel

Miodunka plamista (łac. Pulmonaria officinalis) to roślina z rodziny ogórecznikowatych (Boraginaceae). Nazwa polska nawiązuje do kwiatów bogatych w nektar. Niekiedy roślina określana jest jako płucnik, ponieważ plamiste liście swoim wyglądem przypominają chore płuca, a poza tym jest często stosowana w chorobach ze strony układu oddechowego. Inne nazwy potoczne to mioduszka i swykołka. Można ją spotkać na terenach niemal całej Europy i zachodniej Azji. Najczęściej występuje w lasach liściastych i mieszanych, w których dominują graby, buki i dęby. Rzadziej rośnie w lasach cisowych i iglastych oraz na otwartych przestrzeniach, np. wzdłuż żywopłotu, na poboczach dróg, brzegach strumieni.

Miodunka plamista dorasta do 30 cm wysokości. Roślina posiada czarne, pełzające kłącze z licznymi korzeniami przybyszowymi. Liście odziomkowe są jajowate, zaostrzone na wierzchołku, u nasady sercowate, osadzone na długich ogonkach liściowych. Liście łodygowe mają krótsze oskrzydlone ogonki, a liście górne są siedzące. Blaszka liściowa ma barwę jasnozieloną z charakterystycznymi srebrzystobiałymi plamami. Łodyga wyrasta z liści tworzących rozetę. Jest nierozgałęziona, pokryta drobnymi, kędzierzawymi liśćmi oraz drobnymi, niekleistymi włoskami gruczołowymi. Kwiaty zmieniają barwę w czasie kwitnienia z czerwonej na fioletową i w późniejszym czasie na niebieską. Wyrastają na krótkich szypułkach i tworzą na szczycie łodygi kwiatostan typu dwustronny sierpik. Jajowaty owoc składa się z czterech orzeszków o barwie ciemnobrązowej lub czarnej.

Miodunka plamista stosowana jest w dolegliwościach ze strony układu oddechowego (kaszel, zapalenie krtani i oskrzeli, astma), w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, w schorzeniach układu moczowego (zapalenie pęcherza moczowego, kamica nerkowa). Jest źródłem naturalnych przeciwutleniaczy. Wyniki badań sugerują przydatność surowca w leczeniu chorób neurodegeneracyjnych (choroba Parkinsona, choroba Alzheimera, demencja). Może być stosowana wspomagająco przy antybiotykoterapii, ponieważ ochrania błonę śluzową żołądka i drogi moczowe. Surowiec może być użyty zewnętrznie w przypadku ran, oparzeń, egzemy i skaleczeń. Dawniej miodunka plamista była cenionym środkiem w walce z objawami gruźlicy.

Miodunka plamista zawiera pochodne kwasu fenolowego. Kwas rozmarynowy wykazuje szereg właściwości farmakologicznych. W wyniku hamowania aktywności lipooksygenazy, cyklooksygenazy 1 i 2, hialuronidazy i β-heksozaminidazy zapobiega syntezie mediatorów stanu zapalnego. Posiada właściwości przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne i neuroprotekcyjne. Miodunka zawiera także lignany (globoidnany A i B, pulmonariozydy A i B), flawonoidy, glikozydy flawonolowe (pochodne kwercetyny i kemferolu). Związkom tym przypisuje się właściwości przeciwdrobnoustrojowe. W badaniach wykazano zdolność miodunki plamistej do hamowania aktywności acetylocholinoesterazy i tyrozynazy. Łagodzi podrażnienia dróg oddechowych poprzez pokrywanie ich ochronnym śluzem. Saponiny zwiększają ilość wydzielanego śluzu i ułatwiają odkrztuszenie zalegającej wydzieliny. Jako środek przeciwgronkowcowy miodunka spełnia ważną rolę w leczeniu chorych na mukowiscydozę. Skutecznie hamuje adhezję drobnoustrojów, aktywność sortazy A i produkcję α-toksyny. Garbniki warunkują działanie przeciwzapalne, ściągające, przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne. Flawonoidy zapobiegają skutkom działania wolnych rodników. Miodunka plamista redukuje namnażanie Helicobacter pylori, dzięki czemu przeciwdziała tworzeniu wrzodów żołądka i dwunastnicy. Właściwości przeciwzakrzepowe wynikają z zawartości glikopeptydu, który hamuje wytrącanie się z osocza krwi fibryny. Składnikami aktywnymi miodunki są również sole mineralne i witaminy. Obecność witamin z grupy B poprawia funkcjonowanie układu nerwowego. Roślina zwiększa odporność organizmu. W kosmetologii wykorzystywane są jej właściwości ściągające, zmiękczające i kondycjonujące skórę. Ze względu na zawartość krzemionki pozytywnie wpływa na stan paznokci i zmniejsza wypadanie włosów. Krzemionka i alantoina przyspieszają regenerację skóry i gojenie ran. Korzenie miodunki plamistej zawierają alkaloidy pirolizydynowe, które stanowią dla rośliny ochronę przed roślinożercami.

W celu sporządzenia naparu należy 1 łyżkę suszu zalać szklanką wrzątku i zaparzać pod przykryciem przez 15 minut. Po tym czasie napar należy przecedzić, ostudzić i pić małymi łykami w ciągu dnia. Z surowca można przygotować także odwar. Dwie łyżki suszu zalewa się 2 szklankami wody i gotuje przez 10 minut. Odwar polecany jest zwłaszcza w dolegliwościach ze strony układu pokarmowego, spożywa się go 2-3 razy dziennie w ilości 75-150 ml. Innym sposobem jest sporządzenie maceratu poprzez zalanie łyżki ziół szklanką przegotowanej wcześniej wody i odstawienie na kilka godzin. Po przecedzeniu gotowy macerat zaleca się pić 2 razy dziennie. W warunkach domowych można sporządzić również nalewkę. Zewnętrznie zaleca się stosować okłady na blizny, rany, krwawiące miejsca, egzemy oraz jako dodatek do kąpieli w celu relaksacji i rozluźnienia mięśni. Surowiec jest składnikiem wielu maści i hydrożeli do stosowania w leczeniu ran z wysiękiem.

Miodunka plamista może nasilać działanie leków przeciwzakrzepowych.

Zbyt duże ilości przyjmowanej miodunki plamistej mogą powodować zaparcia. Przedawkowanie objawia się w pierwszej kolejności zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi, bólem brzucha, wymiotami i opuchliną brzuszną.