Lebiodka pospolita — oregano to nie tylko przyprawa

Lebiodką nacierano skronie w przypadku dokuczliwej migreny, natomiast dym z palonego ziela miał łagodzić bóle zębów. W lecznictwie ludowym oregano uważa się za remedium na stany przeziębieniowe z kaszlem i podwyższoną temperaturą ciała. Lebiodka bywa stosowana w chorobach układu moczowego jako roślina o działaniu moczopędnym i antybakteryjnym.

Spis treści

Lebiodka pospolita – wygląd, pochodzenie, morfologia

Lebiodka pospolita (łac. Origanum vulgare) to wieloletnia roślina należąca do rodziny jasnotowatych Lamiaceae. Jest szerzej znana pod nazwą oregano. Terenami występowania byliny są obszary umiarkowanego klimatu Europy, Azji Środkowej oraz Ameryki Północnej. Lebiodka pospolita preferuje stanowiska dobrze nasłonecznione. Najlepiej wzrasta na żyznych i przepuszczalnych glebach o odczynie zasadowym. Jest odporna na suszę, wysokie temperatury oraz mrozy. W Polsce poza przydomowymi ogródkami możemy ją spotkać dziko rosnącą na łąkach, obrzeżach lasów, w zaroślach oraz w głębi widnych lasów liściastych. Z tego względu nazywana jest również dzikim majerankiem.

Origanum vulgare to bylina dorastająca do 60-80 cm wysokości. Roślina wytwarza system podziemnych kłączy i nadziemnych rozłogów. Łodyga oregano jest pokryta delikatnym owłosieniem i rozgałęzia się w górnej części. W przekroju jest wyraźnie czterokanciasta. Dolna część łodygi ma czerwone podbarwienia. Łodyga ma charakter wzniesiony i sztywną strukturę. Liście lebiodki ułożone są naprzeciwlegle. Brzeg blaszki liściowej jest gładki lub delikatnie ząbkowany. Liście mają jajowaty kształt i krótkie ogonki. Okres kwitnienia lebiodki pospolitej przypada na miesiące letnie i wczesną jesień (czerwiec-wrzesień). Drobne kwiaty wyrastają w kątach przykwiatków, tworząc kwiatostany w formie nibykłosów. Mają biały kielich oraz zrosłopłatkową, dwuwargową koronę o zabarwieniu różowoliliowym. Owocem oregano jest rozłupnia, która rozpada się na 4 brązowe rozłupki. Roślina jest pokryta gruczołami, w których jest wytwarzany i gromadzony olejek eteryczny o charakterystycznym zapachu. Lebiodka pospolita jest cenioną przyprawą ze względu na swój korzenny, lekko gorzkawy smak i aromat.

Lebiodka pospolita – zastosowanie i wskazania

Surowcem zielarskim jest ziele lebiodki pospolitej Herba Origani. Największa zawartość substancji aktywnych biologicznie występuje podczas kwitnienia rośliny. Zbiory oregano przeprowadza się dwukrotnie w sezonie letnim. Po ścięciu pędy lebiodki wraz z kwiatami są suszone w temperaturze nieprzekraczającej 35 stopni Celsjusza. Proces przeprowadzany jest na wolnym powietrzu lub w specjalnych suszarniach. Kolejnym etapem jest rozdrabnianie surowca, przesiewanie i umieszczenie go w szczelnych pojemnikach w celu ochrony przed utratą substancji aktywnych.

Oregano było znaną rośliną leczniczą i przyprawową już w czasach starożytnych. Wiadomo, że w VII wieku przed naszą erą było wykorzystywane do aromatyzowania żywności oraz wina. W ziołolecznictwie europejskim roślina łagodziła dolegliwości trawienne po spożyciu ciężkostrawnych posiłków. Lebiodką leczono problem nadmiernych gazów i wzdęć brzucha. Była stosowana jako ziele żółciopędne i niwelujące ból żołądka. Wykorzystywano również jej właściwości pobudzające apetyt. Napar z kwiatów lebiodki podawano, aby zapobiec objawom choroby morskiej. Kobiety wypijały herbatę z oregano w razie problemów menstruacyjnych, np. bolesnego miesiączkowania, a także przy problemach z niewystarczającą laktacją. Sporządzane kąpiele z dodatkiem lebiodki pospolitej miały łagodzić bóle mięśni i stawów. Podobnie działały masaże z użyciem wspomnianego ziela. Lebiodką nacierano skronie w przypadku dokuczliwej migreny, natomiast dym z palonego ziela miał łagodzić bóle zębów. W lecznictwie ludowym oregano uważa się za remedium na stany przeziębieniowe z kaszlem i podwyższoną temperaturą ciała. Bywa stosowane w chorobach układu moczowego jako roślina o działaniu moczopędnym i antybakteryjnym.

W aptece dostępne są suplementy diety, wyroby medyczne oraz kosmetyki wykorzystujące lecznicze właściwości lebiodki pospolitej. Doustne preparaty z oregano mają najczęściej postać kapsułek oraz oleju z wygodnym kroplomierzem, ale możemy spotkać również herbatki, proszki doustne i wyciągi z lebiodki pospolitej w formie płynów. Oregano przedstawiane jest jako roślina wspierająca prawidłowe funkcjonowanie układu oddechowego oraz układu pokarmowego. Suplementy z lebiodką pospolitą są polecane w stanach obniżonej odporności i zwiększonej zapadalności na infekcje. Uzupełniają dietę w cenione substancje o działaniu przeciwdrobnoustrojowym oraz w witaminy i minerały. Substancje czynne zawarte w Herba Origani oraz w olejku z oregano wpływają korzystnie na mikroflorę jelit, ograniczając problemy trawienne. Ekstrakt z ziela lebiodki pospolitej wchodzi w skład preparatu HelicoFood, klasyfikowanego jako żywność specjalnego przeznaczenia medycznego do postępowania dietetycznego w chorobie wrzodowej żołądka oraz w zakażeniu bakterią Helicobacter pylori. Olej z oregano pomaga likwidować halitozę, czyli przykry zapach z ust, i łagodzi stany zapalne w obrębie śluzówki jamy ustnej. Ponadto zwalcza suchość jamy ustnej poprzez zwiększenie produkcji śliny. Związki fenolowe zawarte w surowcu mają udowodnione działanie antyoksydacyjne. Roślina działa antyrodnikowo i chroni organizm przed stresem oksydacyjnym. W związku z tymi właściwościami jest reklamowana jako środek zapobiegający rozwojowi wielu chorób cywilizacyjnych, w tym chorób nowotworowych. Olej z oregano wchodzi w skład suplementów diety wzmacniających prawidłową pracę układu nerwowego, tj. pamięć i koncentrację. Roślina dodaje energii i zwiększa poziom sił witalnych. Ziele Origanum vulgare jest składnikiem płynu wspomagającego leczenie boreliozy. Olej z lebiodki pospolitej przyspiesza gojenie się ran i oparzeń. Tradycyjnie można go nanosić na miejsca po ukąszeniach owadów. Po rozcieńczeniu nadaje się do wykonywania rozgrzewających masaży antyreumatycznych bądź okładów.

Rynek kosmetyczny również korzysta z dobrodziejstw, jakie niesie za sobą stosowanie lebiodki pospolitej. Ekstrakt z rośliny wchodzi w skład preparatów myjących, takich jak mydło ziołowe, żel do twarzy czy żel pod prysznic. Oregano działa odświeżająco i antyseptycznie na skórę. Przyspiesza procesy regeneracji uszkodzonego naskórka. Kosmetyki z lebiodką przyjemnie pachną i tonizują skórę. Uzasadnione jest zastosowanie rośliny w tonikach, które regulują pracę gruczołów łojowych np. w przypadku cery mieszanej, tłustej bądź trądzikowej. Ekstrakty z oregano w balsamach do ciała chronią skórę przed działaniem wolnych rodników (właściwości anti-aging).

Lebiodka pospolita – działanie, właściwości, skład

Surowcem farmaceutycznym pozyskiwanym z lebiodki pospolitej jest ziele Herba Origani. Skład chemiczny ziela różni się znacząco w zależności od pochodzenia geograficznego rośliny, warunków wzrostu oraz czasu zbioru. Właściwości lecznicze oregano wynikają przede wszystkim z zawartości olejku eterycznego w roślinie na poziomie 2-3%. Aktywnymi związkami wyizolowanymi z olejku eterycznego są monoterpeny monocykliczne (m.in. tymol, γ-terpinen, karwakrol i p-cymen), monoterpeny acykliczne (geraniol, octan linalilu, linalol i β-mircen) oraz monoterpeny bicykliczne (związki sabinylowe). Seskwiterpenoidy zawarte w olejku to m.in. β-bisabolen, β-kariofilen oraz germakren-D. Poza olejkiem eterycznym w zielu oregano znajdują się wolne związki flawonoidowe o charakterze flawonów, flawonoli, flawanonów i dihydroflawonoli, a także ich glikozydy (m.in. apigenina, luteolina, katechina, kwercetyna, kemferol, eriodykcjol, naryngenina). Herba Origani zawiera również kwasy fenolowe (głównie kwas rozmarynowy, a także kwas p-hydrobenzoesowy, kwas wanilinowy, kwas kawowy czy kwas chlorogenowy), garbniki, fitosterole (np. β-sitosterol), kwasy tłuszczowe (kwas linolowy, oleinowy, stearynowy i palmitynowy), seskwiterpeny, witaminy (wit. A, C, E, K oraz wit. z grupy B) i substancje mineralne (żelazo, potas, magnez, fosfor, miedź, cynk). Główne triterpenoidy ziela oregano to kwas ursolowy i oleanolowy.

Lebiodka pospolita jest rośliną o właściwościach przeciwbakteryjnych. Mechanizm działania przeciwbakteryjnego jest złożony i polega m.in. na hamowaniu aktywności enzymów bakteryjnych takich jak lipaza i koagulaza. W jednym z badań wykazano, że składniki olejku eterycznego Origanum vulgare hamowały wzrost bakterii Staphylococcus aureus w sposób zależny od dawki. Stężenie olejku równe 0,12 µl mL-1 wywoływało efekt bakteriobójczy, mniejsze stężenia – bakteriostatyczny. Olejek eteryczny z oregano działa także poprzez hamowanie aktywności białek zwanych pompami efflux. Białka te tworzą kanały warunkujące antybiotykooporność bakterii, ponieważ za ich pośrednictwem z komórki bakteryjnej antybiotyki są usuwane na zewnątrz komórki. Najprawdopodobniej substancje czynne zawarte w olejku z lebiodki pospolitej hamują ekspresję genu pompy efluksowej PmrA. Przeprowadzono szereg badań in vitro potwierdzających synergistyczny efekt podawania Origanum vulgare i powszechnie stosowanych w lecznictwie antybiotyków. Tymol oraz karwakrol wyizolowane z ziela oregano wpływają na funkcjonowanie błon cytoplazmatycznych bakterii, powodując uszkodzenie jej struktury i zmniejszenie gradientu pH. Zmiany te prowadzą do apoptozy komórki bakteryjnej. Ponadto składniki olejku z oregano zmieniają skład peptydoglikanu ściany komórkowej bakterii, co skutkuje zmniejszeniem wewnątrzkomórkowych zasobów ATP drobnoustrojów. Podczas badań klinicznych przeanalizowano właściwości przeciwbakteryjne oraz wpływ na proces gojenia się ran pooperacyjnych 3% maści z ekstraktem z oregano. W badaniach wzięło udział 40 pacjentów poddanych zabiegowi chirurgicznemu. W grupie kontrolnej na bliznę pooperacyjną nanoszono maść wazelinową. Wyniki pokazały pozytywny wpływ 3% maści z oregano na kolor blizny, jej pigmentację i giętkość przy nanoszeniu 2 razy w ciągu dnia, przez 12 dni. Substancje czynne zawarte w lebiodce pospolitej ograniczyły rozwój patogennych bakterii Staphylococcus aureus (infekcja ran pooperacyjnych 19% vs. 41% w grupie kontrolnej).

Origanum vulgare działa przeciwgrzybiczo poprzez degenerację ściany komórkowej grzybów, uszkadzanie ich błony komórkowej oraz retrakcję i wyciek cytoplazmy grzybów. Ponadto roślina wpływa na procesy enzymatyczne związane z tworzeniem składników ściany komórkowej grzybów podczas ich wzrostu oraz z rozpuszczaniem błon komórkowych atakowanych komórek gospodarza (hamowanie uwalniania fosfolipazy przez komórki grzybów patogennych). Gatunki grzybów, wobec których udowodniono skuteczność lebiodki pospolitej, to m.in. Candida albicans, Candida tropicalis, Cryptococcus neoformans, Aspergillus flavus, Aspergillus fumigatus, Trichophyton rubrum, Trichophyton mentagrophytes, Microsporum gypseum, Microsporum canis czy Cladosporium herbarum. Wartość MIC dla olejku z oregano wobec wymienionych gatunków wyniosła ok. 80 µl/ml.

Substancje czynne zawarte w zielu lebiodki pospolitej (m.in. kwercetyna) warunkują działanie przeciwwirusowe rośliny. Przeprowadzono badania in vitro potwierdzające skuteczność oregano wobec flawiwirusa żółtej febry, mysiego norowirusa, kociego kaliciwirusa oraz wirusa zapalenia tętnic koni (EAV). W jednym z badań przeprowadzanych z użyciem etanolowego ekstraktu z Herba origani oraz wyizolowanych związków – kwasu kawowego, kwasu p-kumarowego, kwercetyny, kwasu karnozowego i kemferolu – stwierdzono ich wysoką aktywność wirusobójczą wobec wirusa EAV.

Olej z Origanum vulgare podawano grupie 14 dorosłych pacjentów ze stwierdzonymi pasożytami jelitowymi wykrytymi w kale (Blastocystis hominis, Entamoeba hartmanni i Endolimax nana). Suplementacja 600 mg zemulgowanego olejku z oregano była powtarzana przez okres 6 tygodni. W tym czasie odnotowano zmniejszenie dolegliwości żołądkowo-jelitowych u zarażonych osób i eliminację pasożytów u części z nich.

Ziele oregano wykazuje aktywność przeciwzapalną. Badania in vitro wykazały zmniejszanie ilości cytokin prozapalnych oraz stymulowanie uwalniania przeciwzapalnej interleukiny IL-10 pod wpływem płynnego ekstraktu z Origanum vulgare. Jeden z testów przeprowadzono z wykorzystaniem komórek linii THP-1 (ludzka monocytowa linia komórkowa pochodząca od pacjenta z ostrą białaczką monocytową) oraz ekstraktów S1 i S2 uzyskanych z lebiodki pospolitej. W doświadczeniu posłużono się modelem oxyLDL aktywowanych makrofagów, który stanowił komórkowy model aterogenezy (miażdżycy). Wyniki doświadczenia pokazały spadek uwalniania cytokin prozapalnych TNF-alfa, IL-1beta i IL-6.

Karwakrol zawarty w oregano wykazuje działanie znieczulające w obrębie jamy ustnej. Badanie zostało przeprowadzone na grupie 25 osób, którym nanoszono omawianą substancję na język. Kilkakrotna aplikacja karwakrolu spowodowała zanik odczuwania bólu w obrębie języka. Najprawdopodobniej wynika to z faktu pobudzania receptora TRPV3, który bierze udział w przenoszeniu ciepła i bólu cieplnego przez opisywaną substancję.

Wodne ekstrakty z lebiodki pospolitej oraz olejek pozyskany z jej ziela wykazują korzystny wpływ na profil lipidowy. Za tę właściwość odpowiadają m.in. monoterpeny fenolowe, tymol i karwakrol zawarte w olejku eterycznym oraz polifenole, flawonoidy i kwas rozmarynowy wyizolowane z naparów wodnych. W jednym z doświadczeń wodne wyciągi z Origanum vulgare oraz olejek eteryczny z rośliny w sposób zależny od dawki hamowały proces utleniania lipoprotein małej gęstości LDL indukowany miedzią.

Badania na zwierzętach wykazały hipoglikemiczne działanie wodnego ekstraktu z liści lebiodki pospolitej zarówno po podaniu pojedynczym, jak i po wielokrotnej dawce (raz dziennie przez 15 dni). Doświadczenie przeprowadzono na szczurach z prawidłowym poziomem glukozy we krwi oraz na grupie szczurów z cukrzycą indukowaną podaniem streptozocyny. W obu grupach odnotowano spadek glukozy po doustnej aplikacji wodnego roztworu Origanum vulgare w dawce 20 mg/kg masy ciała zwierząt. Roślina nie wpływała na proces wydzielania insuliny.

Lebiodka pospolita – stosowanie i dawkowanie

Suplementy diety zawierające ziele lebiodki pospolitej nie są zalecane podczas ciąży i karmienia piersią ze względu na brak badań u ludzi dotyczących bezpieczeństwa stosowania rośliny w tych okresach. W jednym z badań przeprowadzonych na zwierzętach laboratoryjnych wykazano, że olejek eteryczny z ziela Origanum vulgare powodował wzrost odsetka martwych komórek w zarodkach przedimplantacyjnych myszy. Brak jest danych na temat przenikania składników aktywnych lebiodki pospolitej do mleka matki.

Przykładowe przepisy wykorzystujące ziele lebiodki pospolitej:

  • Syrop na przeziębienie i kaszel – przygotowujemy po 1 łyżce sproszkowanego ziela oregano, ziela tymianku oraz korzenia lukrecji. Surowce zalewamy 2 szklankami wody, doprowadzamy do wrzenia i gotujemy przez 5 minut. Gotowy odwar odstawiamy na 30 minut i przecedzamy. Dodajemy miód, sok z cytryny oraz przyprawy – cynamon i/lub goździki. Przelewamy do buteleczki i przechowujemy w chłodnym miejscu. Dawkowanie: 3 razy dziennie po 1 łyżeczce.
  • Kąpiel z oregano – 2-3 łyżki suszonych kwiatów oregano zalewamy 2 litrami wrzącej wody i zaparzamy przez 20-30 minut. Gotowy napar przecedzamy i wlewamy do wanny w celu sporządzenia kąpieli.
  • Olej z oregano – świeże liście, łodyżki i kwiaty oregano umieszczamy w słoiku i zalewamy olejem bazowym (np. słonecznikowym). Słoik zakręcamy i umieszczamy w garnku z wodą. Powoli doprowadzamy do wrzenia, po czym zdejmujemy z ognia. Pozostawiamy w gorącej wodzie na 10 minut, następnie odstawiamy w ciepłe i słoneczne miejsce na min. 2 tygodnie, w międzyczasie wstrząsamy jego zawartość. Gotowy olej z oregano odcedzamy i przechowujemy w ciemnym i chłodnym miejscu. Stosowanie: kilka kropli do miski z ciepłą wodą w razie grzybicy stóp i paznokci; do inhalacji: po zakropieniu do gorącej wody; do masaży: po rozcieńczeniu z olejem bazowym (np. kokosowym).
  • Płukanka do jamy ustnej – 2 łyżki suszonego ziela lebiodki pospolitej zalewamy szklanką wrzącej wody. Zaparzamy przez 20 minut i odcedzamy. Stosujemy do płukania jamy ustnej w razie stanów zapalnych i tendencji do tworzenia się kamienia nazębnego.

Lebiodka pospolita – skutki uboczne, przedawkowanie

Dane dotyczące toksyczności składników aktywnych zawartych w zielu lebiodki pospolitej są mocno ograniczone. Wymagane są dalsze badania w tym zakresie.

W jednym z badań przedklinicznych oceniano toksyczność olejku z oregano podawanego doustnie lub dopochwowo samicom szczurów rasy Wistar. Olej w stężeniu 3% nie spowodował zmian morfologicznych, hematologicznych i histopatologicznych w obrębie układu pokarmowego, rozrodczego oraz narządów: wątroby, śledziony i nerek.

W innym badaniu oceniano wpływ 90-dniowej, doustnej aplikacji olejku eterycznego z lebiodki pospolitej na szczury rasy Wistar (40 samic i 40 samców). Podawane dawki oleju wynosiły 50, 100 i 200 mg/kg masy ciała. Nie zaobserwowano zwiększonej śmiertelności zwierząt oraz działań niepożądanych.

Agencja Żywności i Leków FDA uznaje ziele lebiodki pospolitej jako bezpieczny dodatek do żywności GRAS (Generally Recognised As Safe).

Możliwe działania niepożądane to kontaktowe zapalenie skóry po zastosowaniu miejscowym oraz uogólnione reakcje alergiczne po podaniu doustnym, w tym reakcje anafilaktyczne. Opisywano przypadki nadwrażliwości krzyżowej z innymi roślinami należącymi do rodziny Lamiaceae. Możliwe są także zaburzenia żołądkowo-jelitowe.

Suplementy i wyroby medyczne zawierające lebiodkę pospolitą

Kosmetyki zawierające lebiodkę pospolitą

Działanie

  • antyseptyczne
  • immunostymulujące (zwiększa odporność)
  • moczopędne (diuretyczne) (zwiększa objętość wydalanego moczu)
  • przeciwbakteryjne
  • przeciwcukrzycowe (hipoglikemizujące; zmniejsza stężenie glukozy we krwi)
  • przeciwgrzybicze
  • przeciwpasożytnicze i przeciwrobacze
  • przeciwutleniające (antyoksydacyjne)
  • przeciwwirusowe
  • przeciwzapalne
  • rozgrzewające
  • rozkurcza mięśnie gładkie przewodu pokarmowego
  • wspomaga trawienie tłuszczów, białek i cukrów
  • wykrztuśne
  • żółciopędne
  • przeciwnowotworowe
  • ułatwia trawienie

Postacie i formy

  • susz
  • napar
  • odwar
  • wyciąg
  • krople
  • olejek eteryczny
  • kapsułka
  • maść
  • krem
  • płyn doustny
  • szampony i odżywki do włosów
  • żel na skórę
  • spray
  • proszek
  • olej

Substancje aktywne

  • fitosterole
  • seskwiterpeny
  • flawonoidy
  • olejki eteryczne
  • garbniki
  • fenolokwasy
  • kwas rozmarynowy
  • kwas chlorogenowy
  • triterpeny
  • linalol
  • Kwas kawowy
  • witaminy
  • składniki mineralne
  • limonen
  • karwakrol
  • germakren
  • bisabolen
  • kwas cynamonowy
  • alfa-terpinen
  • tymol
  • ocymen

Surowiec

  • ziele
  • olej
Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij