Kosaciec niemiecki — roślina ozdobna i lecznicza

Kłącze kosaćca, a raczej otrzymywany z niego olejek eteryczny, jest popularnym składnikiem kosmetyków. Napar lub odwar z kosaćca znalazł zastosowanie w pomocniczej terapii zaburzeń ze strony układu pokarmowego oraz wątroby. Ponadto wodne wyciągi z kłącza kosaćca mogą być wykorzystywane w łagodzeniu objawów związanych z chorobami układu oddechowego (nieżyt górnych dróg oddechowych, zapalenia oskrzeli). Olejek wykorzystuje się do produkcji likierów.

W przeszłości okorowane kłącze kosaćca podawano ząbkującym dzieciom, jednak wprowadzenie bezpieczniejszych i skuteczniejszych preparatów spowodowało przerwanie tego typu praktyk. Używany był również do usuwania piegów i przebarwień na skórze.

Substancje występujące w kłączu kosaćca powodują, że podczas przechowywania surowca można poczuć charakterystyczny, zbliżony do zapachu fiołków aromat. Zmiana zapachu podczas magazynowania kłączy jest związana z utlenianiem związków występujących w surowcu.

Nazwa irysa niemieckiego wywodzi się prawdopodobnie od greckiej bogini Iris – posłanki bogów Olimpu. Zgodnie z mitem Iris za pomocą tęczy przekazywała boskie decyzje ludziom, a wielokolorowe kwiaty irysa przypomniały starożytnym Grekom łuk tęczy bogini Iris. Polska nazwa wywodzi się od kształtu liścia, przypominającego wyglądem kosę.

Kosaciec niemiecki (łac. Iris germanica, ang. German iris) jest niewielką byliną pochodzącą z rodziny kosaćcowatych – Iridaceae. Dawniej kosaciec niemiecki występował naturalnie w basenie Morza Śródziemnego. Obecnie jest rośliną uprawianą w całej Europie ze względu na wysokie walory ozdobne.

Kosaciec niemiecki jest byliną osiągającą około 80 cm wysokości. Jego ciemnozielone liście mają szablasty kształt. Duże błękitne kwiaty, występujące na szczycie pędów, są charakterystyczne dla rodziny kosaćcowatych. W środkowej części płatków kwiatowych występują krótkie włoski nazywane bródką. Kłącze jest krótkie, grube, widlasto rozgałęzione.

Surowcem zielarskim jest pozbawione kory kłącze kosaćca – Rhizoma iridis.

Kłącze kosaćca zawiera niewielkie ilości flawonoidów (irygenina, iriflogenina), garbników, śluzów oraz soli mineralnych. W wyciągach z surowca zidentyfikowano glikozyd irygeniny – irydynę oraz frakcję olejku eterycznego, w składzie którego występuje kwas mirystynowy, iron oraz cykliczne triterpenoidy.

Napar lub odwar stosowane zewnętrznie działają przeciwbakteryjnie, przeciwtrądzikowo i przeciwzapalnie. Ze względu na zawartość flawonoidów napar z kłącza wywiera lekkie działanie moczopędne, zwiększając ilość wydalanego moczu, oraz umożliwia pozbycie się toksyn z organizmu. Poza tym wyciągi z kosaćca mogą wykazywać niewielkie działanie wykrztuśne pozwalające na pozbycie się zalegającej wydzieliny z dróg oddechowych.

Z kłącza kosaćca można przygotować napar lub odwar.

W celu przygotowania naparu z kłączy kosaćca należy niewielką ilość rozdrobnionego surowca zalać 200 ml wrzątku i zaparzać pod przykryciem przez 15 minut. Po zaparzeniu napar należy przecedzić i pić dwa lub trzy razy dziennie.

W celu przygotowania odwaru należy zalać niewielką ilość roztartych kłączy kosaćca letnią wodą i po doprowadzeniu do wrzenia gotować przez 5 minut. Następnie odwar należy przecedzić i pić kilka razy dziennie. 

W przypadku większości kremów i innych preparatów kosmetycznych producenci zalecają stosowanie ich przynajmniej dwa razy dziennie.

Stosowanie kłącza kosaćca, jak w przypadku każdego surowca zielarskiego, może być związane z występowaniem niewielkich uczuleń. Długotrwałe stosowanie naparów lub odwarów z kosaćca może spowodować wystąpienie drobnych zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego.