Dymnica pospolita — leczniczy chwast

Dymnica to roślina od wieków stosowana zewnętrznie w chorobach skóry: egzema, łuszczyca, świerzb, kiła, trądzik, liszaje. Była pierwszym zielem zastosowanym przeciwko trądowi. W postaci okładów służy do przemywania ropiejących zranień oraz do przemywania oczu w zapaleniu spojówek. Może być przyjmowana wewnętrznie w niedoborach żółci wynikających np. z niewydolności wątroby, kamicy żółciowej, zapalenia pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych. Jako środek spazmolityczny łagodzi ból w utrudnionym oddawaniu moczu i w nasilonej perystaltyce jelit. Pomaga w oczyszczaniu organizmu. Ziele zalecane jest podczas migreny, w chorobach reumatycznych, w nadkwaśności i nerwicach wegetatywnych.

Dymnica pospolita (łac. Fumaria officinalis), inaczej dymnica lekarska, to roślina należąca do rodziny makowatych (Papaveraceae). Wśród nazw potocznych spotyka się określenia: rutka polna, dymówka, ptasia ruta, kokorycza lekarska i kokorycz lekarski. Występuje na terenie całej Europy i Azji. W Polsce stanowi chwast, który pojawia się w uprawach m.in. ziemniaków, buraków, kukurydzy, zbóż, rzepaku. Nazwa „dymnica” nawiązuje do wyglądu rośliny, której kwiaty przypominają chmurę dymu, a niebieskozielone liście kojarzone są z poranną mgłą. Wspomina się również o zapachu rośliny, ponieważ po jej roztarciu unosi się zapach dymu palonego drewna.

Dymnica pospolita to roślina o cienkim korzeniu, która osiąga do 70 cm wysokości. Gałęzista łodyga jest wzniesiona lub dźwigająca się, rozgałęziona i pokryta podwójnie pierzastymi liśćmi. Szarozielone liście są lancetowate z odcinkami pierzasto- lub dłoniastodzielnymi, nagie po obu stronach, o szerokości 2-3 cm. Drobne kwiaty zebrane są w grona złożone z 10-40 kwiatów o długości 6-12 mm. Mogą przybierać barwę bladoróżową, purpuroworóżową lub ciemnopurpurową. Posiadają zieloną linię grzbietową. Owoc stanowi nerkowata lub kulista niełupka koloru zielonego lub żółtobrunatnego z charakterystycznym wgnieceniem na wierzchołku.

Surowiec leczniczy stanowi ziele dymnicy, zawierające nie mniej niż 0,4% wszystkich alkaloidów w przeliczeniu na protopinę. Wyróżnia się alkaloidy izochinolinowe (protopina = fumaryna, kryptopina, aurotensyna, fumarytyna, chelidonina, sangwinaryna, korytuberyna) i alkaloidy indenobenzazepinowe (fumarytrydyna, fumarytryna, fumarofina). Do związków flawonoidowych ziela dymnicy należą przede wszystkim glikozydy kwercetyny i kemferolu. W skład surowca wchodzą także wolne kwasy fenolowe (p-kumarowy, kawowy, synapinowy, ferulowy, chlorogenowy, izochlorogenowy, protokatechowy), estry pochodnych kwasu hydroksycynamonowego z kwasem jabłkowym, związki goryczowe, śluzy, żywice, sole mineralne (potas) i organiczne kwasy alifatyczne (fumarowy i jabłkowy).

Ziele dymnicy pospolitej zwiększa wytwarzanie żółci i ułatwia jej wydzielanie do dwunastnicy na skutek działania rozkurczającego na zwieracz Oddiego. Dzięki tym właściwościom łagodzi objawy niestrawności (uczucie pełności, wzdęcia, odbijanie). Surowiec rozszerza naczynia krwionośne (obniża ciśnienie tętnicze krwi), działa rozkurczowo na mięśnie gładkie dróg moczowych (związki flawonoidowe ułatwiają odpływ moczu) oraz reguluje perystaltykę jelit (ułatwia wypróżnianie). Kwas fumarowy obniża liczbę limfocytów w zapalnie zmienionej skórze, przywracając prawidłową proliferację keratynocytów. Wyciągi z ziela dymnicy wykazują aktywność przeciwbakteryjną, przeciwgrzybiczą i przeciwutleniającą (zapobiegają negatywnym skutkom wywołanym przez stres oksydacyjny). Dymnica pospolita działa depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy (wywołuje zwiotczenie mięśni i efekt uspokajający). Wywiera korzystny wpływ na wątrobę, obniża poziom bilirubiny całkowitej i bezpośredniej w surowicy, poziom cholesterolu i trójglicerydów.

Zaleca się stosowanie naparu sporządzonego z rozdrobnionego ziela dymnicy pospolitej w ilości 2-6 g na dobę, najlepiej na 30 minut przed posiłkiem. Dobowa dawka wodnego lub suchego wyciągu z ziela dymnicy nie powinna przekraczać 1000 mg. W celu sporządzenia naparu należy 1-2 łyżeczki ziela zalać szklanką wrzącej wody, odstawić pod przykryciem na 10-15 minut i spożywać dwa razy dziennie po jednej szklance. Napar można wykorzystać do stosowania zewnętrznego. W przypadku dermatoz skórnych zaleca się stosować surowiec jednocześnie wewnętrznie i zewnętrznie.

Nalewkę należy przygotować, zalewając 1 część ziela 5 częściami alkoholu 40%, a następnie odstawić w ciemne miejsce na 14 dni. Po tym czasie całość należy przecedzić i przelać do butelki z ciemnego szkła. Zaleca się stosowanie 1-2 łyżeczek nalewki 2-3 razy dziennie po uprzednim rozcieńczeniu w niewielkiej ilości wody.

Ziele dymnicy nasila działanie leków przeciwarytmicznych, β-adrenolitycznych i glikozydów nasercowych. Alkaloidy izochinolinowe wchodzą w interakcję z lekami metabolizowanymi przy udziale enzymów CYP2D6 i CYP3A4.

Przyjęcie dymnicy w zbyt dużych dawkach niesie za sobą szereg działań ubocznych. Mogą wystąpić objawy niepożądane ze strony przewodu pokarmowego (nudności, wymioty, biegunki), układu nerwowego (ataki padaczki), układu sercowo-naczyniowego (obniżenie ciśnienia tętniczego krwi) i narządu wzroku (wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego). Z uwagi na działanie rozkurczowe dymnicy pospolitej nie powinny przyjmować kobiety w ciąży (ryzyko poronienia). Wśród przeciwwskazań należy wymienić również okres laktacji, uczulenie na kurkumę, niedrożność dróg żółciowych, niskie ciśnienie krwi, wysokie ciśnienie wewnątrzgałkowe i padaczkę.