Chinowiec soczystoczerwony — ratunek dla włosów

Chininę stosowano w leczeniu malarii u ludzi (choroba pierwotniakowa wywoływana najczęściej przez Plasmodium vivax i Plasmodium falciparum). Obecnie w użyciu znajdują się syntetyczne pochodne cząsteczki chininy. Właściwości przeciwarytmiczne surowca pozwalają na wykorzystanie go w arytmii i innych chorobach serca. Chinowiec soczystoczerwony znajduje zastosowanie w zaburzeniach łaknienia i w stanach niedostatecznego wydzielania soków trawiennych. Roślina pomaga chronić naczynia krwionośne, dlatego jest stosowana w przypadku żylaków, hemoroidów oraz w skurczach nóg. W kosmetyce stosowana jest m.in. w preparatach do skóry głowy i włosów w celu wzmocnienia i zapobiegania nadmiernemu wypadaniu włosów. Zewnętrznie można wykorzystać odwar z kory chinowca na trudno gojące się rany, odleżyny i owrzodzenia skóry. W XIX wieku w wojsku brytyjskim w Azji Południowej popularne było spożywanie połączenia chininy, wody gazowanej i ginu jako napoju o właściwościach antymalarycznych.

Chinowiec soczystoczerwony (łac. Cinchona succirubra, Cinchona pubescens) to roślina z rodziny marzanowatych (Rubiaceae), która występuje naturalnie przede wszystkim w Ameryce Południowej (Peru, Boliwia), ale też w innych krajach tropikalnych. Właściwości lecznicze chinowca zostały odkryte przez Inków, którzy wykorzystywali surowiec jako lekarstwo na febrę. Po odkryciu Ameryki Południowej przez Hiszpanów na tereny te dotarli również misjonarze jezuiccy, którzy zdobytą wiedzę na temat rośliny rozpowszechniali w Europie. Chinowiec soczystoczerwony określany jest inaczej korą jezuitów. Rozpoczęto stosowanie surowca w gorączkach różnego pochodzenia. Wkrótce pojawiły się pierwsze uprawy chinowca w londyńskim i paryskim ogrodzie botanicznym. Nazwa łacińska nadana przez Linneusza nawiązuje do żony wicekróla Peru, donny Any de Cinchon. O wyjątkowych właściwościach chininy wspominał Henryk Sienkiewicz w powieści „W pustyni i w puszczy”. Chinowiec soczystoczerwony osiąga do 30 m wysokości. Surowcem leczniczym jest gąbczasta kora. Jej zewnętrzna powierzchnia jest brunatnoczerwona, pomarszczona i poprzecznie prążkowana, a wewnętrzna powierzchnia czerwonobrunatna i podłużnie prążkowana. Naprzeciwległe, całobrzegie liście są zwykle szerokoeliptyczno-jajowate, rzadziej podokrężne i mierzą 24-50 cm x 17-40 cm. Górna powierzchnia liści jest owłosiona (przeważnie wzdłuż nerwów) lub gładka. W obrębie ogonka listkowego występują jajowate, łuskowate przylistki. Różowe i czerwone płatki kwiatów przybierają postać zrośniętych rurek, które zebrane są w wiechy. Owoc chinowca stanowi podłużna torebka wypełniona drobnymi nasionami.

Kora chinowca soczystoczerwonego jest bardzo dobrym źródłem alkaloidów, wśród których można wyróżnić m.in. grupę alkaloidów chinolinowych (chinina, chinidyna, cynchonidyna, cynchonina) i grupę alkaloidów indolowych. Zawiera również polifenole (kwasy fenolowe, antocyjany i flawonoidy), garbniki katechinowe, gorzkie glikozydy trójterpenowe i kwasy: chinowy, chinowowy, cyncholowy. Chinina tworzy kompleks z DNA zarodźca malarycznego, przez co jego komórki nie są w stanie prawidłowo funkcjonować. Poza działaniem przeciwmalarycznym wykazuje także słabsze działanie przeciwgorączkowe i przeciwzapalne. Obecność alkaloidu chinidyny warunkuje działanie przeciwarytmiczne. Garbniki działają przeciwbakteryjnie i ściągająco. Gorzki smak odwaru pobudza wydzielanie soku żołądkowego i zwiększa apetyt. Może być stosowany w stanach osłabienia organizmu jako środek wzmacniający. Chinowiec to również źródło inuliny, naturalnego prebiotyku, który normalizuje mikroflorę skóry głowy, dzięki czemu wzmacnia włosy, zapobiega utracie wody i nadmiernemu wypadaniu włosów.

Najczęściej kora chinowca stosowana jest w postaci odwaru. W tym celu rozdrobniony surowiec (0,5 g) należy zalać szklanką wody o temperaturze pokojowej, a następnie gotować na małym ogniu przez 5 minut, odstawić na 20-30 minut, przecedzić i spożywać w ilości pół szklanki 1-3 razy dziennie. W przypadku problemów z trawieniem wskazane jest picie odwaru z chinowca przed posiłkami. Odwar może być wykorzystany również do okładów i do przemywania skóry oraz jako płukanka w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła. Częstym sposobem przyjmowania surowca jest także nalewka. Nalewkę zaleca się spożywać w ilości 20-30 kropli 3 razy dziennie. Dla osób nietolerujących gorzkiego smaku surowca zalecana jest postać kapsułki.

Kora chinowca może zmniejszać krzepliwość krwi, prowadząc do siniaków i wylewów skórnych. Należy zachować ostrożność, stosując inne leki rozrzedzające krew. Stosowanie surowca należy zakończyć na 14 dni przed planowanym zabiegiem/operacją.
Chinowiec soczystoczerwony wykazuje interakcje z lekami przeciwdepresyjnymi.
Kora chinowca może wywołać przedwczesne skurcze macicy i poronienie. Stosowanie surowca przeciwwskazane jest w okresie ciąży i karmienia piersią.

Kora chinowca może wywołać bóle i zawroty głowy oraz reakcje alergiczne. Stosowanie surowca  w dużych dawkach powoduje uszkodzenia układu nerwowego. Może prowadzić do zapalenia wielonerwowego, pogorszenia słuchu i zaburzenia wzroku. Przyjmowanie kory chinowca w niewłaściwy sposób skutkuje zaburzeniami rytmu serca, dlatego pacjenci kardiologiczni powinni zachować szczególną ostrożność i przed rozpoczęciem stosowania preparatów skonsultować się z lekarzem.