Bylica piołun — gorzkie ziele dla zdrowia

Wskazaniem do stosowania bylicy piołun jest powiększenie hepatocytów, zapalenie wątroby, zapalenie żołądka, niestrawność, wzdęcia, utrata apetytu i splenomegalia. Bylica piołun może być stosowana pomocniczo w depresji, dnie moczanowej, reumatyzmie, przewlekłej gorączce i schorzeniach skórnych (np. trądzik różowaty, łuszczyca). Jest polecana rekonwalescentom, osobom starszym i po przebyciu ciężkich chorób jako środek wzmacniający organizm. Bylicę piołun wykorzystuje się jako środek przeciwrobaczy i odstraszający owady. Jest używana zewnętrznie w celu zmniejszenia sztywności mięśni i stawów, a także w walce z wszawicą czy świerzbem. Olejek eteryczny może służyć do nacierania klatki piersiowej w celu ułatwienia oddychania. Przyśpiesza gojenie rozległych ran i siniaków. Poza lecznictwem znalazła zastosowanie jako przyprawa i surowiec do produkcji alkoholi (wermut, absynt). Bylica piołun to roślina często wymieniana w Piśmie Świętym, w którym była utożsamiana ze wszystkimi grzechami świata. W starożytności stosowano ją do łagodzenia bólu porodowego i regulowania cyklu menstruacyjnego (stąd określenie ziele panieńskie). W XIX wieku powszechne było picie trunku z bylicy piołun (absynt), po który chętnie sięgali artyści, tacy jak Vincent van Gogh czy Picasso.

Bylica piołun (łac. Artemisia absinthium) to wieloletnia, krzewiasta roślina z rodziny astrowatych (Asteraceae) zasiedlająca tereny Europy, Azji, Bliskiego Wschodu, Afryki Północnej i Ameryki. W Polsce jest spotykana na polach, nieużytkach, zboczach i pustkowiach. Nazwa rodzajowa została zaczerpnięta od greckiej bogini Artemidy – patronki łucznictwa, polowania, księżyca i porodów. Nazwa gatunkowa pochodzi od greckiego słowa apsinthion, które oznacza niezdatny do picia, prawdopodobnie ze względu na gorzki smak zioła. Podobnie jak prasłowiańskie słowo „pioły” oznaczające gorycz i odnoszące się do smaku rośliny. Bylica piołun zwana jest też pańskim zielem, psią rutą, wermutem czy absyntem.

Podziemną część rośliny stanowi krótkie, płytkie kłącze. Bylica piołun posiada wydłużoną, silnie rozkrzewioną łodygę, która osiąga około 1 m wysokości. Biała, miejscami zielonoszara łodyga ma charakterystyczne spłaszczone, podłużne bruzdy. Zarówno łodyga, jak i liście są pokryte włoskami. Szarawe lub zielone liście są obustronnie owłosione i gęsto rozmieszczone. Liście odziomkowe osadzone są na długich ogonkach. Blaszka tych liści jest owalna lub trójkątna, dwu- lub trzykrotnie pierzastosieczna. Mniej podzielone są liście dolne, a liście szczytowe są lancetowate. Drobne, rurkowate kwiaty o barwie żółtej tworzą kuliste lub półkuliste koszyczki o średnicy 2-4 mm. Te z kolei zebrane są w boczne grona, które tworzą rozłożystą wiechę złożoną. Owocem jest drobna, brązowa paskowana niełupka.

Wzrost zainteresowania roślinami z gatunku Artemisia nastąpił po 2015 roku, gdy przyznano Nagrodę Nobla za odkrycie artemizyny (lakton seskwiterpenowy izolowany z bylicy rocznej o wysokiej skuteczności w leczeniu malarii).

Bylica piołun zawiera szereg związków fitochemicznych, do których zalicza się laktony, olejki eteryczne, terpenoidy (np. trans-tujon, γ-terpinen, 1,4-terpeniol, mircen, octan bornylu, kadynen kamfen, octan trans-sabinylu, guaiazulen, chamazulen, kamfora i linalol), żywice, garbniki, kwasy organiczne i fenole. Ponadto w składzie bylicy piołun wyróżnia się flawonoidy (np. kwercytyna), glikozydy flawonoidowe (np. glikozyd izoramnetyny-3-O-ramnozy, izokwercytryna, kwercytyna-3-OD-glukozyd, kwercetyna-3-O-ramnoglukozyd i izoramnetyna-3-O-glukozyd), kwasy fenolowe (chlorogenowy, salicylowy, kumarowy, syryngowy, wanilinowy), które działają jako zmiatacze wolnych rodników (działanie antyoksydacyjne), dzięki czemu bylica może być wykorzystywana w zapobieganiu chorobom wynikającym ze stresu oksydacyjnego.

Działanie neuroprotekcyjne metanolowego ekstraktu związane jest ze zmniejszeniem poziomu peroksydacji lipidów w wyniku obniżenia poziomu substancji reagujących z kwasem tiobarbiturowym (TBARS) i odzyskiwaniem endogennego przeciwutleniacza m.in. dysmutazy ponadtlenkowej i glutationu. Bylica piołun to ważne źródło naturalnych przeciwutleniaczy. Potwierdzono, że ekstrakt etanolowy bylicy skutecznie zapobiega uszkodzeniom oksydacyjnym w komórkach fibroblastopodobnych. Najczęściej identyfikowane składniki olejków eterycznych bylicy piołun to mircen, trans-tujon, cis-epoksyocimen, octan cis-chryzantenylu i octan trans-sabinylu. Składniki aktywne bylicy (np. kwas chlorogenowy, artemizynina) hamują proliferację i indukują śmierć komórek nowotworowych. Z dostępnych danych wynika, że roślina ma hamujący wpływ na karcynogenezę w wątrobie, jelicie grubym, a także wobec raka języka, jajnika, raka szyjki macicy, przewlekłej białaczki szpikowej i czerniaka. Bylica piołun wykazuje działanie neuroprotekcyjne i poprawia zdolności poznawcze poprzez działanie muskarynowe i nikotynowe. Polisacharydy otrzymane z bylicy piołun wykazują działanie immunomodulujące poprzez inicjację odpowiedzi Th1 i aktywację syntezy NO.

Ekstrakty wspomagają czynność wątroby i zmniejszają aktywność aminotransferazy asparaginianowej i aminotransferazy alaninowej w surowicy (kwasy fenolowe, flawonoidy, laktony seskwiterpenowe i garbniki). Dzięki zawartości substancji gorzkich i olejku eterycznego dochodzi do zwiększenia produkcji i wydzielania żółci, stąd wskazanie do stosowania bylicy w zaburzeniach ze strony przewodu pokarmowego. Z dostępnych badań wynika, że surowiec posiada właściwości antyhiperlipidemiczne i hipoglikemiczne. Doniesiono, że tujon zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę. Działanie przeciwzapalne przypisywane jest flawonoidom i związkom typu seskwiterpenów, które hamują aktywność mediatorów zapalnych (bradykininy, histaminy, prostaglandyny i serotoniny). Bylica piołun wykazuje również działanie przeciwgorączkowe i przeciwbólowe m.in. w bólach brzucha i w przebiegu choroby zwyrodnieniowej. Bylica piołun ma szerokie spektrum działania wobec bakterii (zwłaszcza przeciwko chorobotwórczym bakteriom Gram-dodatnim), co zawdzięcza się olejkom eterycznym. Z najnowszych badań wynika, że roślina może wykazywać działanie przeciwwirusowe i łagodzić objawy przeciwwirusowego zapalenia wątroby oraz posiada właściwości przeciwgrzybicze i przeciwrobacze. Charakterystyczny zapach rośliny wynikający z obecności absyntyny (laktonu seskwiterpenowego) pozwala na wykorzystanie jej jako środka odstraszającego owady.

Ziela nie należy stosować u dzieci, osób z alergią, nadkwaśnością, wrzodami trawiennymi i hemoroidami oraz u kobiet w okresie ciąży i laktacji. Przeciwwskazane jest długotrwałe stosowanie preparatów z bylicy (>14 dni) ze względu na ryzyko toksycznego działania na układ nerwowy. Dawka dobowa ziela piołunu to 2-3 g. W celu sporządzenia leczniczego naparu należy 1 łyżeczkę suszonego ziela zalać szklanką wrzątku i zaparzać przez 20 minut, po czym przecedzić i spożywać pół lub całą łyżeczkę naparu maksymalnie trzy razy dziennie. Gorzki smak naparu można zneutralizować przez dodatek cukru lub miodu. Dostępne na rynku gotowe herbaty do zaparzenia oraz tabletki należy stosować zgodnie z zaleceniami producenta. Krople przyjmuje się doustnie po uprzednim rozpuszczeniu w małej ilości wody. U osób z bólami reumatycznymi maść z bylicy piołun może być regularnie stosowana na bolące miejsca. W grupie pacjentów z bólami mięśni i stawów zalecane są również kąpiele z dodatkiem odwaru bylicy. Nie jest zalecane stosowanie olejku eterycznego z piołunu w aromaterapii, ponieważ duże ilości tujonu mogą wywoływać drgawki i inne objawy neurotoksyczności.

Składniki aktywne bylicy piołun wykazują działanie synergistyczne z lekami przeciwmalarycznymi.
Bylica piołun może zmniejszać skuteczność leków przeciwdrgawkowych (fenobarbital, gabapentyna, karbamazepina, fenytoina).

W dużych dawkach bylica piołun może indukować hepatotoksyczność związaną z obecnością tujonu. Tujon i jego analogi długotrwale podawane wywołują neurotoksyczność. Toksyczność objawia się drgawkami, bezsennością i halucynacjami. Wśród działań niepożądanych bylicy piołun mogą pojawić się nudności, wymioty, niepokój, zawroty i bóle głowy, skurcze żołądka i jelit, niewydolność nerek i zatrzymanie moczu. Stwierdzono, że dawki niewywołujące niepożądanych zmian mieszczą się w granicach 5-12,5 mg/kg masy ciała/dzień. Naparu z piołunu nie mogą stosować dzieci oraz kobiety w ciąży i karmiące piersią. Piołun nie jest także polecany osobom ze skłonnościami do krwawień, z wrzodami żołądka lub dwunastnicy oraz hemoroidami i chorującym na serce. Nie może być on stosowany przez dłuższy okres. Czas kuracji nie powinien być dłuższy niż 10 dni, następnie trzeba zrobić kilkutygodniową przerwę. Nie należy przyjmować dawek wyższych niż zalecane.