Lawenda lekarska – kiedy i jak zastosować

Lawenda lekarska (łac. Lavandula officinalis) znana jest również pod nazwą lawenda wąskolistna oraz lawenda angielska. To powszechnie uprawiana roślina, która ze względu na ozdobny charakter oraz szereg zdrowotnych właściwości znana jest na całym świecie. Za pierwotne pochodzenie lawendy uznaje się basen Morza Śródziemnego, natomiast do polskich ogrodów lawenda lekarska przywędrowała w XVI wieku.

Lawenda lekarska jest półkrzewem należącym do rodziny wargowatych. Hodowana w sprzyjających warunkach osiąga wysokość 50 cm, tworząc regularne kępy. Charakteryzuje się wieloletniością oraz przyrostem nowych liści, który trwa przez cały rok. W rejonie gorącego klimatu śródziemnomorskiego lawenda lekarska występująca dziko rośnie w mało urodzajnych glebach przez 15-20 lat. Uprawiana w naszej strefie klimatycznej żyje o połowę krócej. Lawenda lekarska preferuje suchą, bogatą w wapń oraz przepuszczalną glebę, a także dobrze nasłonecznione, przewiewne stanowiska. Mokre podłoże nie sprzyja uprawie rośliny. Udana hodowla lawendy wymaga również odpowiedniego ścinania pędów wiosną oraz jesienią.

Lawenda posiada wąskie, ciemnozielone liście, zdrewniałe u podnóża łodygi oraz kwiatostany, które w zależności od odmiany mogą być fioletowe, niebieskie, różowe lub białe. Kwiaty lawendy zebrane są w nibyokółki, tworząc poprzerywane kwiatostany. Kwitnienie lawendy przypada na okres od czerwca do sierpnia. Wtedy też następuje zbiór kwiatów, które nie są jeszcze w pełni rozwinięte. Następnie zebrany surowiec podlega suszeniu. Wysuszone kwiaty przechowywane są w szczelnie zamkniętych opakowaniach pozbawionych dostępu światła.

Lawenda jest popularną rośliną miododajną, która przyciąga pszczoły oraz motyle. Zalecane jest jej sadzenie w parkach oraz ogrodach w celu wabienia owadów zapylających.

Lawenda lekarska ma szerokie zastosowanie medyczne oraz kosmetyczne. Stosowana jest w farmakoterapii stresu oraz bezsenności. Wykorzystywana jest również w leczeniu i pielęgnacji cery trądzikowej. Roślina znalazła zastosowanie w leczeniu schorzeń układu pokarmowego, takich jak problemy trawienne, obniżona perystaltyka jelit czy zaburzenia wydzielania żółci. Lawenda lekarska zmniejsza również dolegliwości bólowe w chorobach reumatycznych i pozytywnie wpływa na mięśniówkę dróg moczowych. Roślina stosowana jest także w aplikacji zewnętrznej w celu wspomagania procesów gojenia i regeneracji naskórka. W kuchni wykorzystuje się kwiat do przyprawiania dżemów i aromatyzowania mięs. Kwiaty można również kandyzować.

Za pochodzenie nazwy lawendy uznaje się słowo lavare, które oznacza „myć się” – już w starożytności Rzymianie stosowali lawendę podczas kąpieli do aromatyzowania wody. Egipcjanie, wierząc w magiczną moc lawendy, umieszczali ją podczas pochówku w rękach zmarłego. Od wielu wieków z jej prozdrowotnego działania korzystała również medycyna ludowa. Zgodnie z wierzeniami ludowymi w domu, w którym rośnie lawenda i unosi się jej zapach, małżonkowie wolni są od kłótni.

Kwiat lawendy zawiera około 3% olejku eterycznego, którego skład może się nieznacznie różnić, na przykład ze względu na czas oraz rodzaj destylacji. Olejek pozyskiwany z lawendy lekarskiej składa się ze związków terpenoidowych (borneol, cyneol, alfa-terpineol, geraniol, kamfora, kwas ursolowy), z flawonoidów, kwasów fenolowych, garbników, kumaranów, antocyjanów, kwasów organicznych, fitosteroli (cholesterol, kampesterol) oraz soli mineralnych. Dodatkowo zawarte w lawendzie estry linalolu (linalol, octan linalilu) odpowiadają za charakterystyczny, przyjemny, intensywny zapach.

Substancje zawarte w lawendzie lekarskiej wykazują działanie rozluźniające mięśnie gładkie przewodu pokarmowego i poprawiają perystaltykę oraz trawienie. Lawenda wspomaga również trawienie poprzez zwiększanie produkcji kwasu żołądkowego, a także usprawnia sekrecję, wchłanianie oraz przepływ żółci. Ponadto lawenda charakteryzuje się działaniem antyseptycznym, bakteriobójczym i napotnym. Wykorzystywane jest także działanie rozluźniające i uspokajające lawendy na ośrodkowy układ nerwowy oraz zmniejszające wrażliwość nerwów czuciowych. Roślina wykazuje również słabe działanie przeciwgrzybicze oraz przeciwświądowe.

Lawenda lekarska stosowana w problemach z zasypianiem oraz łagodnych stanach napięcia nerwowego powinna być przyjmowana w postaci naparu doustnego. Należy zalać 1-2 łyżeczki kwiatów (1-2 g) 150 ml wrzącej wody i pozostawić na 20 minut do zaparzenia. U dorosłych i dzieci po 12 roku życia zaleca się spożywanie 3 szklanek dziennie świeżo przygotowanego naparu. Ponadto w stanach napięcia nerwowego, niepokoju, drażliwości i w problemach z zasypianiem lawenda może być stosowana w postaci kapsułek, tabletek oraz płynu doustnego. W przypadku zaburzeń snu preparaty z lawendą należy stosować krótko przed pójściem spać. Dzienna dawka doustna lawendy nie powinna przekraczać 3 g substancji. Przeciwwskazaniem do stosowania lawendy lekarskiej jest nadwrażliwość na substancję. Nie należy stosować u kobiet w ciąży oraz w czasie laktacji, a także u dzieci poniżej 12 roku życia.

W zastosowaniu zewnętrznym lawendę wykorzystuje się jako składnik maści przeciwbólowych, rozgrzewających i przyspieszających regenerację. Maść należy aplikować kilka razy dziennie zgodnie z potrzebą. Dodatkowo połączenie z masażem przyspiesza wchłonięcie, a także poprawia ukrwienie i dotlenienie tkanek. Działanie relaksacyjne i rozluźniające lawendy wykorzystuje się w aromaterapii – kilka kropli olejku lawendowego należy dodać do inhalacji lub kąpieli aromaterapeutycznych. Działanie uspokajające oraz przeciwbólowe lawendy stosowane jest w przygotowaniu zimnych kompresów na czoło oraz kark z dodatkiem kilku kropli olejku lawendowego. Bezpośrednie wcieranie olejku lawendowego w skórę wykazuje działanie antybakteryjne, przeciwgrzybicze, łagodzi oparzenia słoneczne, ukąszenia oraz użądlenia.

W przypadku problemów trawiennych, zaburzonej perystaltyki jelit oraz zaburzeń sekrecji żółci olejek lawendowy można stosować doustnie. Zalecane jest zakroplenie olejku pod język lub rozcieńczenie go z wodą/sokiem i wypicie. Należy się jednak upewnić, czy posiadany olejek nadaje się do stosowania doustnego. Przed zastosowaniem preparatów leczniczych oraz suplementów zawierających lawendę lekarską należy dokładnie przeczytać dawkowanie oraz zalecenia dotyczące stosowania na ulotce/opakowaniu.

Jednoczesne stosowanie lawendy oraz wodzianu chloralu może potęgować działanie nasenne.

Stosowanie lawendy lekarskiej podczas terapii barbituranami oraz lekami uspokajającymi (takimi jak lorazepam, klonazepam, fenobarbital, zolpidem) może wywoływać nadmierną senność.

Przyjmowanie lawendy lekarskiej z litem może wpływać na działanie substancji oraz wywoływać efekt toksyczny.

Skutkiem ubocznym doustnego przyjmowania lawendy mogą być zaparcia, bóle głowy oraz wzrost apetytu. Podanie olejku doustnie w zbyt dużej dawce drażni układ pokarmowy, pęcherzyki płucne oraz nerki. Stosowanie lawendy na skórę może prowadzić do miejscowych podrażnień oraz silnego zaczerwienienia.