Doksorubicyna, Doxorubicinum - Zastosowanie, działanie, opis

Podstawowe informacje o doksorubicyna

Rok wprowadzenia na rynek
2011
Substancje aktywne
doksorubicyna, doksorubicyny chlorowodorku
Działanie doksorubicyny
przeciwnowotworowe (cytostatyczne, cytotoksyczne)
Postacie doksorubicyny
proszek do sporządzania roztworu do infuzji, roztwór do infuzji
Układy narządowe
układ endokrynny (dokrewny), układ krwiotwórczy i krew, układ moczowy, układ płciowy męski, układ płciowy żeński
Specjalności medyczne
Chirurgia onkologiczna, Onkologia i hematologia dziecięca, Onkologia kliniczna
Rys historyczny doksorubicyny

Antybiotyki antracyklinowe, do których zaliczamy doksorubicynę zostały odkryte około 50 lat temu. Otrzymano je z grzybów Streptomyces percetus oraz Streptomyces caesius. Doksorubicyna zaliczana jest do grupy leków przeciwnowotworowych cyklozależnych, fazowo-specyficznych o wielokierunkowym mechanizmie działania. W związku z licznymi badaniami nad leczeniem raka piersi pojawia się coraz więcej nowoczesnych leków celowanych, jednakże antracykliny zachowały niezmiennie swoją, silną pozycję ( także leczeniu uzupełniającym raka piersi już w latach 90-tych).

Wzór sumaryczny doksorubicyny

C27H29NO11

Spis treści

Wskazania do stosowania doksorubicyny

Doksorubicyna jest cytotoksycznym antybiotykiem antracyklinowym wyizolowanym z kultur Streptomyces peucetius var. caesius. Znalazła zastosowanie w terapii następujących stanów nowotworowych:

  • drobnokomórkowy rak płuca;
  • rak piersi;
  • nawrót raka jajnika;
  • leczenie ogólnoustojowe miejscowo zaawansowanego lub rozsianego raka pęcherza moczowego;
  • podawanie dopęcherzowe w profilaktyce powierzchownego raka pęcherza moczowego po resekcji przezcewkowej;
  • leczenie neoadiuwantowe i adiuwantowe kostniakomięsaka;
  • zaawansowane mięsaki tkanek miękkich u dorosłych;
  • mięsak Ewinga (pierwotny, złośliwy nowotwór kości, dotykający najczęściej dzieci i osoby młode);
  • choroba Hodgkina ( ziarnica złośliwa);
  • chłoniak nieziarniczy;
  • ostra białaczka limfatyczna;
  • ostra białaczka mieloblastyczna;
  •  zaawansowany szpiczak mnogi;
  •  zaawansowany rak endometrium lub nawrót tego raka;
  • guz Wilmsa;
  • rak oskrzeli;
  • rak tarczycy;
  • nerwiak zarodkowy.

Dawkowanie doksorubicyny

Doksorubicyna podawana jest dożylnie i dopęcherzowo.

Przy podaniu dożylnym dawka uzależniona jest od kondycji pacjenta, wcześniej zastosowanego leczenia i chorób współistniejących. Standardowa dawka ustalana jest wg powierzchni ciała pacjenta i wynosi 60 - 75 mg/m2. Może ona ulegać zmianom w czasie terapii skojarzonej z innymi lekami przeciwnowotworowymi gdzie ulega zmniejszeniu do wartości od 30 - 40 mg/m2. Częstotliwość podania raz na 3 tygodnie. Istotne jest, aby dawka skumulowana doksorubicyny podana w całkowitym czasie leczenia pacjenta nie przekroczyła wartości 450 - 550 mg/ powierzchni ciała (400 mg/m2 u pacjentów po radioterapii śródpiersia i okolic serca, dzieci, pacjentów z otyłością i z zaburzeniami czynności nerek).

W przypadku podania dopęcherzowego optymalne stężenie wynosi około 1 mg/ml, a odstęp pomiędzy dawkami może wynosić od 1 tygodnia do 1 miesiąca.

Przeciwskazania do stosowania doksorubicyny

Przeciwwskazaniem do stosowania jest nadwrażliwość na substancje czynną oraz w zależności od sposobu podania możemy wyróżnić:

  • przeciwwskazanie do podania dożylnego - trwałe zahamowanie czynności szpiku kostnego, ciężkie zapalenie jamy ustnej podczas wcześniejszego leczenia cytotoksycznego, zakażenie uogólnione, ciężkie zaburzenie czynności wątroby oraz rytmu serca, niewydolność serca, zawał serca w wywiadzie, ostra zapalna choroba serca, leczenie antracyklinami, zwiększona skłonność do krwawień, karmienie piersią;
  • przeciwwskazanie do podania dopęcherzowego - nowotwory inwazyjne ściany pęcherza moczowego, zakażenia układu moczowego, zapalenie pęcherza moczowego, niekorzystne warunki cewnikowania (np. zwężenie cewki moczowej).

Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania doksorubicyny

Terapia doksorubicyną powinna być prowadzona pod nadzorem lekarza o dużym doświadczeniu w prowadzeniu chemioterapii. Doksorubicyna może powodować:

  • kardiotoksyczność ostrą bądź opóźnioną- ostra wywołuje tachykardię zatokową i zaburzenia w zapisie EKG, poza tym tachyarytmie, pobudzenia komorowe, częstoskurcz komorowy, bradykardię oraz blok przedsionkowo-komorowy, opóźniona występuje najczęściej po 2-3 miesiącach po zakończeniu leczenia doksorubicyną, objawia się kardiomiopatią, zmniejszeniem frakcji wyrzutowej lewej komory serca, dusznością, obrzękiem płuc, zapaleniem osierdzia, skąpomoczem, wodobrzuszem, wysiękiem w opłucnej i cwałowym rytmem serca; 
  • mielosupresję powodującą gorączkę, zakażenia, posocznicę, bakteriemię, wstrząs septyczny, krwotok, niedotlenienie tkanek, zgon (w wyniku działania na czynność szpiku kostnego poprzez leukopenię, niedokrwistość i małopłytkowość);
  • wtórną białaczkę szpikową w połączeniu z innymi lekami przeciwnowotworowymi;
  • immunosupresję;
  • zaburzenia czynności wątroby - konieczne jest stałe monitorowanie aktywności AspAT i AlAT, stężenia bilirubiny i fosfatazy alkalicznej;
  • rakotwórczość, mutacje i zaburzenia płodności poprzez zaburzenia krwawień miesiączkowych, uszkodzenie chromosomów w komórkach rozrodczych, oligospermię u mężczyzn.

Ostrożnie należy stosować doksorubicynę w czasie radioterapii, szczególnie w napromieniowaniu śródpiersia obserwowano nasiloną kardiotoksyczność. Poza tym zwiększa się ryzyko miejscowych reakcji w polu napromieniowania oraz ciężką hepatotoksyczność.

Pacjenci poddani terapii doksorubicyną powinni unikać kontaktu z osobami szczepionymi przeciwko polio, a także nie mogą być szczepieni żywymi szczepionkami atenuowanymi. 

Ostrożność trzeba zachować przy podaniu dożylnym doksorubicyny, musi ono przebiegać powoli, aby uniknąć wynaczynień i martwicy tkanek w miejscu podania. Zabrania się podania dooponowego, domięśniowego.

Przy podaniu dopęcherzowym należy poinformować pacjenta o czerwonym  zabarwieniu moczu. Poza tym nie wolno podawać doksorubicyny dopęcherzowo w przypadku nowotworów ściany pęcherza moczowego, zakażeń dróg moczowych lub stanów zapalnych dróg moczowych. Pacjent może doświadczać także niepożądanych objawów ze strony układu moczowego takich jak: dysuria, częste oddawanie moczu w nocy, pieczenie w czasie mikcji, krwiomocz.

Interakcje doksorubicyny z innymi substancjami czynnymi

Zwiększenie ryzyka wystąpienia zastoinowej niewydolności żylnej.
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Cisplatyna (Cisplatin) inne leki przeciwnowotworowe
Cyklofosfamid (Cyclophosphamide) cytostatyki alkilujące
Cyklosporyna (Cyclosporine) inhibitory kalcyneuryny
Cytarabina (Cytarabine) antymetabolity pirymidyny
Dakarbazyna (Dacarbazine) cytostatyki alkilujące
Epirubicyna (Epirubicin) antybiotyki cytostatyczne
Fluorouracyl (Fluorouracil) antymetabolity pirymidyny
Idarubicyna (Idarubicin) antybiotyki cytostatyczne
Mitomycyna (Mitomycin) antybiotyki cytostatyczne
Obserwowano częste przypadki neutropenii i zapalenia jamy ustnej w połączeniu z doksorubicyną.
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Paklitaksel (Paclitaxel) taksoidy

Interakcje doksorubicyny z pożywieniem

Podczas terapii doksorubicyną należy unikać wyciągów z dziurawca. Zioło to indukuje metabolizm CYP3A4, co może zmniejszać stężenie doksorubicyny w surowicy. Grejpfrut natomiast hamuje metabolizm CYP3A4, co może zwiększać stężenie doksorubicyny w surowicy. Dlatego należy także unikać soków grejfrutowych i wyciągów go zawierających.

Wpływ doksorubicyny na prowadzenie pojazdów

Ze względu na bardzo częste występowanie nudności i wymiotów w terapii doksorubicyną zaleca się zrezygnować w tym czasie z prowadzenia pojazdów oraz obsługi maszyn.

Inne rodzaje interakcji

W czasie terapii doksorubicyną nie należy stosować wyciągów z  dziurawca Hypericum perforatum, gdyż może on obniżać stężenie doksorubicyny w osoczu krwi.

Wpływ doksorubicyny na ciążę

Nie należy stosować doksorubicyny u kobiet w ciąży ze względu na ryzyko wystąpienia zagrożeń dla płodu. W badaniach na zwierzętach wykazano bowiem działanie embriotoksyczne i teratogenne. U kobiet i mężczyzn poddanych leczeniu, a także w czasie 6 miesięcy od jego zakończenia należy zastosować skuteczne metody antykoncepcji.

Wpływ doksorubicyny na laktację

Doksorubicyna oraz jej aktywny metabolit doksorubicynol są wydzielane do mleka kobiecego w znacznych ilościach i przy bardzo wysokim stosunku mleko / osocze. W przypadku chlorowodorku doksorubicyny, ze średnim okresem półtrwania w fazie eliminacji (T½) wynoszącym 30 godzin, zaleca się odczekanie 7 do 10 dni po przyjęciu ostatniej dawki, aby wznowić karmienie piersią. W międzyczasie należy regularnie odciągać i wyrzucać mleko matki.

Doksorubicyna należy do leków bardzo niebezpiecznych i szkodliwych. Dlatego koniecznością w czasie terapii przeciwnowotworowej staje się zaprzestanie karmienia piersią i skorzystanie z alternatywnych sposobów karmienia.

Wpływ doksorubicyny na płodność

W czasie terapii doksorubicyną kobiety narażone są na duże ryzyko bezpłodności. Podobnie ma to miejsce u mężczyzn ( nieodwracalna bezpłodność), dlatego zaleca się u nich przed rozpoczęciem leczenia skorzystać z kriokonserwacji (procedura umożliwiająca długoterminowe przechowywanie w zamrożonej postaci przekazanego do laboratorium, świeżego nasienia). 

Inne możliwe skutki uboczne

Podanie dożylne skutki uboczne:

  • występujące często - posocznica, bakteriemia, leukopenia, depresja szpiku kostnego, kardiotoksyczność, kardiomiopatia, częstoskurcz komorowy, tachykardia, bradykardia, nudności, wymioty, jadłowstręt, biegunka, zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, nadżerki pochwy, jamy ustnej i przełyku, bóle brzucha, depresja szpiku kostnego, łysienie, krwotoczne zapalenie pęcherza przy podaniu dopęcherzowym, częste oddawanie moczu, krwiomocz, martwica ścian pęcherza;
  •  występujące niezbyt często - odwodnienie, stwardnienie żył, bóle brzucha, owrzodzenia i martwica jelita grubego, zapalenie przełyku;
  • występujące rzadko -  zapalenie spojówek, łzawienie, wtórna ostra białaczka szpikowa, zespół lizy nowotworu, pokrzywka, martwica tkanek, odczyn miejscowy rumieniowy, hiperpigmentacja łożysk paznokci, reakcje anafilaktyczne, dreszcze, gorączka, zawroty głowy;
  • częstości nieznanej - skurcz oskrzeli, popromienne zapalenie płuc, niewydolność serca, zaburzenia rytmu serca, zakrzepowe zapalenie żył, uderzenia gorąca, małopłytkowość, niedokrwistość, hepatotoksyczność, niedotlenienie tkanek, niewydolność i uszkodzenie nerek, bezpłodność, brak miesiączki, hiperurykemia, złe samopoczucie, osłabienie, czerwone zabarwienie moczu, ciężkie zapalenie tkanki podskórnej.

Objawy przedawkowania doksorubicyny

Doksorubicyna po podaniu pojedynczych dawek 250 mg i 500 mg po 24 godzinach może wywołać ostre zwyrodnienie mięśnia sercowego oraz mielosupresję. Objawy te mogą ulec nasileniu po 10-15 dni od podania. Obserwuję się także opóźnioną niewydolność serca nawet do 6 miesięcy po przedawkowaniu doksorubicyny.

Mechanizm działania doksorubicyny

Doksorubicyna jako antybiotyk antracyklinowy prowadzi do szeregu procesów zakłócających syntezę DNA. Należą do nich mechanizmy wbudowywania do nici DNA ( zahamowanie działania polimeraz RNA i DNA), hamowania aktywności enzymatycznej topoizomerazy II ( występowanie pęknieć nici helisy DNA ) oraz tworzenia reaktywnych form tlenu (rozbicie cząsteczki DNA przez wytworzenie rodnika hydroksylowego OH.). Powyższe procesy prowadzą do wystąpienia mutacji i abberacji chromosomalnych.

Wchłanianie doksorubicyny

Doksorubicyna podawana jest dożylnie i ulega szybkiej eliminacji z krwioobiegu, gdzie przedostaje się do płuc, wątroby, serca, śledziony, węzłów chłonnych, szpiku kostnego, nerek. Osiąga w tkance guza stężenie stosunkowo niskie, ale o stałej wartości.

Dystrybucja doksorubicyny

Doksorubicyna po dodaniu dożylnym szybko ulega dystrybucji do tkanek, gdzie wiąże się z białkami w 60-70%.

Metabolizm doksorubicyny

Doksorubicyna ulega szybkiemu metabolizmowi w wątrobie. Jej głównym metabolitem jest doksorubicynol, chociaż u niektórych pacjentów także 7-deoksyaglikon doksorubicyny oraz 7-deoksyaglikon doksorubicynolu. Doksorubicynol nie wykazuje właściwości do przenikania przez barierę krew-mózg, natomiast może przenikać do mleka matek karmiących oraz przez łożysko.

Wydalanie doksorubicyny

Eliminacja doksorubicyny z  krwioobiegu przebiega w trzech fazach. Okresy półtrwania wynoszą kolejno 12 minut, 3,3 godziny oraz 30 godzin. Około 50 % podanej dawki wydala się z żółcią w ciągu tygodnia ( ponad połowa w postaci niezmienionej). Tylko ok. 5% ulega eliminacji przez nerki w czasie 5 dni. Doksorubicynol jako główny metabolit także ulega wydalaniu z moczem i żółcią. Warto nadmienić, iż ciężkie zaburzenia czynności nerek i wątroby mogą spowolnić wydalanie doksorubicyny i jej metabolitów.

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij