Olanzapina, Olanzapinum - Zastosowanie, działanie, opis

Wskazania do stosowania olanzapiny objemują: długookresowe leczenie schizofrenii (jeśli początkowe leczenie tym lekiem okazało się skuteczne), leczenie epizodów maniakalnych o średnim i ciężkim nasileniu, oraz zapobieganie nawrotom choroby dwubiegunowej afektywnej (jeśli początkowe leczenie olanzapiną było skuteczne).

Olanzapina w formie wstrzykiwań wskazana jest u pacjentów, którzy dobrze reagowali na długotrwałe leczenie doustne.

W leczeniu schizofrenii zaleca się olanzapinę w dawce 10 mg/dobę, w leczeniu epizodów manii 10-15 mg/dobę, w zapobieganiu nawrotom choroby afektywnej dwubiegunowej początkowa dawka wynosi 10 mg olanzapiny/dobę. W zależności od przebiegu choroby i oceny stanu klinicznego, dawki można modyfikować w zakresie 5 do 20 mg na dobę (jednak nie powinno się zmieniać dawki częściej niż raz na dobę). Dawki terapeutyczne mieszczą się w zakresie 5–20 mg olanzapiny.

Lek przeciwwskazany jest u pacjentów z nadwrażliwością olanzapinę oraz jeśli stwierdzono ryzyko pojawienia się jaskry wąskiego kąta przesączania.

Stosowanie leków przeciwpsychotycznych, do których należy olanzapina, wymaga stałej oceny stanu kliniczego pacjenta. Stan chorego może ulec poprawie lub pogorszeniu w ciągu kilku dni do tygodni, dlatego konieczne jest ciągłe monitorowanie leczenia.

Olanzapina nie jest wskazana w leczeniu psychoz i zaburzeń zachowania, które są spowodowane otępieniem. W takich przypadkach odnotowywano zwiększoną śmiertelność i wyższą częstość działań niepożądanych dotyczących układu sercowo naczyniowego - zwłaszcza jeśli występowały czynniki ryzyka: wiek powyżej 65 lat, niedożywienie, odwodnienie, choroby płuc, sedacja, stosowanie benzodiazepin. Olanzapina nie jest zalecana także w leczeniu psychoz wywołanych agonistami dopaminy w przebiegu choroby Parkinsona (może dochodzić do nasilenia objawów parkinsonowskich i występowania omamów).

Podczas stosowania neuroleptyków, do których należy olanzapina, istnieje ryzyko rozwinięcia się ZZN (Złośliwego Zespołu Neuroleptycznego), który może stanowić bezpośrednie zagrożenie życia. Należy przerwać stosowanie neuroleptyków, jeśli u pacjenta wystąpią objawy ZZN (hipertermia, sztywność mięśniowa, zaburzenia świadomości, zaburzenia rytmu serca, tachykardia, nadmierna potliwość, wahania ciśnienia tętniczego krwi) lub wysoka gorączka nieznanego pochodzenia.

Lek może wpływać na glikemię i przebieg cukrzycy (odnotowano przypadki hiperglikemii, kwasicy ketonowej i śpiączki cukrzycowej). U grup ryzyka zaleca się badanie poziomu cukru we krwi przed rozpoczęciem leczenia, 12 tygodni po rozpoczęciu a następnie kontrolę raz w roku; należy też kontrolować masę ciała pacjenta. Lek może wpływać również na stężenie lipidów, należy więc kontrolować lipidogram w przed rozpoczęciem leczenia, 12 tygodni po rozpoczęciu, a nastęnie raz na 5 lat. 

Olanzapina może wywierać pewien efekt antycholinergiczny, należy zachować ostrożność u pacjentów, u których działanie takie może być niekorzystne, m.in. gdy stwierdzono przerost gruczołu krokowego, niedrożność jelit i podobne schorzenia.

Lek może wpływać na parametry wątrobowe - obserwowano przejściowe i bezobjawowe zwiększenie stężeń aminotransferaz. Należy zachować ostrożność u pacjentów z chorobami wątroby i przerwać leczenie, jeśli zdiagnozowano u pacjenta zapalenie wątroby.

Należy zachować ostrożność u pacjentów z leukopenią lub zmniejszoną ilością granulocytów obojętnochłonnych, u pacjentów narażonych na neutropenię. Istnieją doniesienia, iż olanzapina może wpływać na ilość neutrofili we krwi (często zgłaszano neutropenię podczas terapii łączonej olanzapiną i walproinianem).

Szczególną ostrożność należy zachować podając olanzapinę pacjentom: narażonym na wydłużenie odstępu QT (w tym przyjmujących leki mogące wydłużać ten odstęp), z ryzykiem zakrzepu z zatorami, z ryzykiem wystąpienia drgawek, pacjentom z dyskinezami późnymi. U pacjentów w podeszłym wieku może pojawić się hipotonia ortostatyczna. Należy zwrócić szczególna uwagę, jeśli pacjent przyjmuje inne substancje działające w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, w tym alkohol. Odnotowano zwiększone ryzyko nagłego zgonu sercowego u pacjentów leczonych olanzapiną w porównaniu z osobami nieprzyjmującymi leków przeciwpsychotycznych. Nie zaleca się stosowania tej substancji czynnej u dzieci i młodzieży.

Pokarm nie wpływa na wchłanianie olanzapiny.

Należy zachować ostrożność, ponieważ może nasilić się hamujące działanie olanzapiny na układ nerwowy.

Nie przeprowadzano badań w tym kierunku, jednak należy zachować ostrożność, ponieważ olanzapina może powodować senność oraz zawroty głowy.

Nie przeprowadzono odpowiednich badań z udziałem kobiet w ciąży, wiadomo jednak, że lek może niekorzystnie oddziaływać na płód. Można roważyć jego stosowanie, jeśli korzyści dla matki przewyższają potencjalne ryzyko dla płodu.

Lek przenika do mleka kobiecego - należy unikać karmienia piersią podczas terapii olanzapiną.

Istnieją postacie olanzapiny przeznaczone do podawania pozajelitowego. Po podaniu domięśniowym u około 2% pacjentów może wystąpić zespół poiniekcyjny, pojawiający sie około 1-3 godzin od podania. Zepół objawia się między innymi: nadmiernym uspokojeniem lub agresją, osłabieniem, majaczeniem, zaburzeniami mowy, może pojawić się nawet śpiączkai. Ze względu na pewne ryzyko, pacjenci po przyjęciu dawki domięśniowej powinni pozostać 3 godziny w placówce medycznej pod obserwacją. Zespół poiniekcyjny zazwyczaj ustępuje w ciągu godziny od pojawienia się.

Powyżej 10% pacjentów po przedawkowaniu olanzapiny doświadcza nieprzyjemnych objawów, m.in.: częstoskurczu, pobudzenia lub agresji, zaburzeń mowy, obniżonego poziom świadomości (od uspokojenia aż do śpiączki włącznie). Rzadziej pojawiają się: drgawki lub delirium, prawdopodobny złośliwy zespół neuroleptyczny, depresja oddechowa, podwyższone lub obniżone ciśnienie krwi, zaburzenia rytmu serca oraz zatrzymanie krążenia i oddychania.

Olanzapina jest lekiem przeciwpsychotycznym, przeciwmaniakalnym oraz normotymicznym (stabilizatorem nastroju). Działa na wiele rodzajów receptorów: receptory dopaminergiczne D1-D5, serotoninowe 5HT2A, 5HT2C, 5HT3 i 5HT6, muskarynowe M1-M5, α1-adrenergiczne oraz histaminowe typu H1.

Stymulacja receptorów dopaminergicznych (głównie D2) przez olanzapinę, daje efekt terapeutyczny w postaci zmniejszenia halucynacji, urojeń, nieuporządkowanych myśli i zachowań. Antagonizm wobec receptorów 5HT2A zapobiega wystąpowaniu objawów negatywnych, takich jak anhedonia czy awolicja (brak chęci do życia i motywacji).

Olanzapina posiada linearny profil farmakokinetyczny. Po podaniu doustnym dobrze się wchłania (pokarm nie wpływa na jej wchłanianie) i w ciągu 5-8 godzin osiąga maksymalne stężenie osoczowe. Stężenie leku w stanie stacjonanym ustala się na stałym poziomie po około tygodniu codziennego podawania.

Olanzapina charakteryzuje się dużą objętością dystrybucji (około 1000 litrów), co oznacza, że jest dobrze rozprowadzana w całym organizmie. Około 93% frakcji jest związane z białkami osocza - głównie z albuminami i kwaśną alfa-1-glikoproteiną.

Metabolizm olanzapiny zachodzi głównie w wątrobie (około 40% przyjętej dawki) i polega na sprzęganiu i utlenianiu. Głównym metabolitem jest 10-N-glukuronid, który nie przechodzi przez barierę krew-mózg. W procesy metaboliczne są zaangażowane zwłaszcza izoenzymy CYP1A2 and CYP2D6 (stąd ryzyko pojawienia się interakcji farmakokinetycznych z substancjami wpływającymi na aktywność CYP1A2).

Olanzapina jest wydalana w postaci zmetabolizowanej (niezmienione pozostaje około 7% dawki). Wydalanie zachodzi w ok. 53% z moczem i ok. 30% z kałem. Czas półtrwania leku mieści się w przedziale 21-54 h i może być zmienny w zależności od grup pacjentów: u osób powyżej 65 roku życia, palaczy i u kobiet średni czas t_1/2 jest wydłużony. Niewydolnośc nerek nie wpływa znacząco na t_1/2.