Oktreotyd, Octreotidum - Zastosowanie, działanie, opis

Oktreotyd jest stosowany w leczeniu akromegalii, choroby wywołanej nadmiernym wydzielaniem hormonu wzrostu (somatotropiny) u dorosłych, objawiającej się powiększeniem wymiarów kości i tkanek, przede wszystkim stóp i dłoni. Lek wykorzystuje się u pacjentów w sytuacji, gdy operacja lub radioterapia jest nieskuteczna bądź niewskazana, albo do momentu wystąpienia całkowitego efektu działania wcześniej zastosowanej radioterapii.

Oktreotyd stosuje się w leczeniu objawowym hormonalnie czynnych guzów żołądka, jelit i trzustki, np. rakowiaka z cechami zespołu rakowiaka. Lek łagodzi przebieg choroby, wpływając na objawy takie jak zaczerwienienie twarzy, biegunka, niskie ciśnienie krwi, wysypka i utrata masy ciała.

Wskazaniem do podawania oktreotydu są zaawansowane guzy neuroendokrynne (NET) występujące w jelicie (np. w wyrostku robaczkowym, jelicie cienkim lub okrężnicy). Leczenie ma na celu zahamowanie wzrostu tych guzów.

Okterotyd stosuje się również w leczeniu gruczolaków (guzów) przysadki wydzielających hormon tyreotropowy (TSH), gdy operacja jest nieodpowiednia bądź niewskazana, albo do momentu wystąpienia całkowitego efektu działania wcześniej zastosowanej radioterapii.

Lek podaje się pacjentom po operacji trzustki, żeby zredukować ryzyko wystąpienia powikłań.

Oktreotyd znalazł zastosowanie w leczeniu żylaków żołądkowo-przełykowych w przebiegu marskości wątroby. Lek stosowany jest łącznie z endoskopową skleroterapią żylaków, w celu zahamowania krwawień lub zapobiegania ich nawrotu.

Oktreotyd stosuje się w formie iniekcji domięśniowej, podskórnej lub w infuzji dożylnej po rozcieńczeniu. Zastrzyki domięśniowe należy wykonywać na przemian raz w lewy, raz w prawy mięsień pośladkowy. Typowym miejscem dla wstrzyknięć podskórnych jest górna część ramion, uda lub brzuch. W celu uniknięcia podrażnień tkanek należy stosować rotację w ramach miejsc wkłucia, tak aby kolejne wkłucia wykonywać w odległości co najmniej 1 cm od poprzedniego.

Dawka stosowana w leczeniu zależna jest od jednostki chorobowej, stężenia w surowicy krwi hormonu wzrostu (GH) i insulinopodobnego czynnika wzrostu 1 (IGF-1- somatomedyny C), objawów klinicznych, chorób towarzyszących (zaburzenia czynności wątroby).

Przeciwwskazaniem jest nadwrażliwość na oktreotyd.

Oktreotyd należy stosować ostrożnie u pacjentów z kamicą nerkową w wywiadzie, ponieważ długotrwałe leczenie zwiększa ryzyko powstawania złogów w nerkach. Przed rozpoczęciem leczenia oraz co około 6 miesięcy powinno się wykonywać badanie ultrasonograficzne (USG) pęcherzyka żółciowego.

Oktreotyd działa hamująco na wydzielanie hormonu wzrostu, glukagonu i insuliny, dlatego podczas terapii należy monitorować poziom glukozy we krwi. U pacjentów ze współistniejącą cukrzycą typu I zapotrzebowanie na insulinę ulega na ogół zmniejszeniu. U pacjentów z prawidłową glikemią (stężeniem cukru we krwi) oraz u pacjentów z cukrzycą typu II z częściowo zachowaną produkcją insuliny, poposiłkowe stężenie glukozy we krwi może ulec zwiększeniu. Natomiast u pacjentów z guzem insulinowym może dojść do nasilenia oraz wydłużenia czasu trwania hipoglikemii (stanu obniżonego poziomu cukru we krwi).

U pacjentów z odnotowanym niedobrem witaminy B12 w wywiadzie, należy monitorować jej stężenie. Oktreoytyd może wpływać na zmniejszenie stężenia witaminy B12 i nieprawidłowe wyniki testu Schillinga (badania pozwalającego ocenić wchłanianie witaminy B12 z przewodu pokarmowego).

Podczas długotrwałej terapii oktreotydem, lekarz może zalecić regularne badania w celu kontrolowania czynności tarczycy i wątroby.

U pacjentów stosujących leki obniżające ciśnienie krwi (np. antagonistę receptorów β-adrenergicznych, antagonistę kanałów wapniowych) lub leki utrzymujące prawidłową gospodarkę wodno-elektrolitową, lekarz może zadecydować o zmianie dawki leku.

W przypadku pacjentów chorych na cukrzycę może zaistnieć konieczność zmiany dawki insuliny i leków przeciwcukrzycowych.

Oktreotyd może mieć wpływ na działanie niektórych leków, np. opóźnić wchłanianie cymetydyny, osłabić wchłanianie cyklosporyny lub nasilić działanie bromokryptyny.

Należy zachować ostrożność podczas stosowania leków metabolizowanych przede wszystkim przez CYP3A4 lub o niskim indeksie terapeutycznym (np. chinina, terfenadyna).

Oktreotyd może zmieniać wchłanianie tłuszczów z pożywienia.

Oktreotyd nie ma wpływu lub wywiera niewielki wpływ na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn. Jednak pacjenci, u których po podaniu leku pojawią się działania niepożądane, takie jak zmęczenie, zawroty lub ból głowy, powinni zachować ostrożność.

Oktreotyd może wpływać na poziom glukozy. Obserwowano również obniżenie stężenia witaminy B₁₂.

Aktualne dane oceniające wpływ oktreotydu na ciążę są bardzo ograniczone. W celu zachowania ostrożności lek może być stosowany u kobiet w ciąży wyłącznie na wyraźne zalecenie lekarza.

Ze względu na brak danych dotyczących przenikania oktreotydu do mleka kobiecego, stosowanie leku w okresie laktacji jest przeciwwskazane.

Brak danych klinicznych dotyczących płodności podczas stosowania oktreotydu u ludzi. Dane związane z badaniami na szczurach nie wykazały zmniejszenie płodności, jednak u potomstwa samic zdiagnozowano wnętrostwo (późne zstąpienie jąder do moszny).

W trakcie leczenia mogą pojawić się ciężkie działania niepożądane, niosące za sobą zagrożenie dla zdrowia pacjenta. W przypadku ich wystąpienia należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem.

Ciężkie możliwe działania niepożądane po podaniu domięśniowym lub podskórnym, które występują bardzo często to kamica żółciowa, hiperglikemia (wzrost stężenia cukru we krwi).

Często obserwuje się niedoczynność tarczycy (możliwe objawy: zaburzenia rytmu serca, wzmożone łaknienie, zmiana masy ciała, zmęczenie, uczucie zimna, obrzęk przedniej części szyi), zmiany w wynikach testów czynności tarczycy, zapalenie pęcherzyka żółciowego (możliwe objawy: ból w prawej górnej części brzucha, gorączka, nudności, żółtaczka), hipoglikemię (spadek stężenia cukru we krwi), zaburzoną tolerancję glukozy, wolną akcję serca.

Lek niezbyt często powoduje pragnienie, skąpomocz (zmniejszenie ilości wydalanego moczu), ciemne zabarwienie moczu, suchość skóry, zaczerwienienie skóry, szybką akcję serca.

Inne ciężkie działania niepożądane to reakcje nadwrażliwości (uczulenie), wysypka skórna, anafilaksja (rodzaj reakcji alergicznej, która może wywołać trudności w przełykaniu lub oddychaniu, obrzęk, mrowienie, obniżenie ciśnienia krwi, zawroty głowy, utratę przytomności), zapalenie trzustki (możliwe objawy: nagły ból w górnej części brzucha, nudności, wymioty, biegunka), zapalenie wątroby (możliwe objawy: żółtaczka, nudności, wymioty, brak apetytu, złe samopoczucie, świąd, jasne zabarwienie moczu), zaburzenia rytmu serca, trombocytopenia (spadek liczby płytek krwi; możliwe objawy: nasilone krwawienie lub powstawanie sińców).

Łagodne działania niepożądane ustępujące w czasie leczenia, obserwowane bardzo często u pacjentów to biegunka, bóle brzucha, nudności, zaparcia, wzdęcia z oddawaniem gazów, bóle głowy, ból w miejscu wstrzyknięcia.

Lek często powoduje łagodne objawy, takie jak dyskomfort w żołądku po posiłku (niestrawność), wymioty, uczucie pełności w żołądku, stolce tłuszczowe, luźne stolce, odbarwienie kału, zawroty głowy, utrata apetytu, zmiany w wynikach testów czynnościowych wątroby, łysienie, duszność, osłabienie.

Nieumyślne przedawkowanie leku zdarza się rzadko.

Po podaniu domięśniowym większej dawki leku mogą pojawić się uderzenia gorąca, częste oddawanie moczu, zmęczenie, depresja, niepokój i zaburzenia koncentracji. 

Zatrucie oktreotydem po podaniu podskórnym objawia się zazwyczaj arytmią, spadkiem ciśnienia krwi, zatrzymaniem akcji serca, niedotlenieniem mózgu, zapaleniem trzustki, zapaleniem wątroby ze stłuszczeniem, biegunką, osłabieniem, letargiem, utratą wagi, hepatomegalią i kwasicą mleczanową.

Oktreotyd jest analogiem naturalnie występującego hormonu, zwanego somatostatyną. Podobnie jak somatostatyna hamuje wydzielanie hormonu wzrostu (GH) oraz peptydów i serotoniny, uwalnianych przez wewnątrzwydzielniczy układ żołądkowo-jelitowo-trzustkowy (GEP), jednak siła jego działania jest większa, a czas działania dłuższy.

Biodostępność leku po podaniu podskórnym wynosi 100%. Stężenie maksymalne oktreotydu osiągane jest po 30 minutach od wstrzyknięcia.

Około 65% dawki oktreotydu wiąże się z białkami osocza.

Oktreotyd jest silnie metabolizowany w wątrobie.

Szacuje się, że okres półtrwania oktreotydu w osoczu wynosi 12 minut. Wydalanie odbywa się głównie przez wątrobę z kałem (30-40%) oraz przez nerki z moczem (około 32%).