Metoksalen, Methoxsalenum - Zastosowanie, działanie, opis

Metoksalen jest stosowany w leczeniu rozległych zmian łuszczycowych w ciężkiej postaci łuszczycy. Lek jest składnikiem fototochemioterapii PUVA, która stanowi połączenie czynnika fototoksycznego z naświetlaniem promieniami UV-A. Wśród wskazań do stosowania metoksalenu można wyróżnić także twardzinę układową, łysienie plackowate, wyprysk rąk i nóg, rogowiec skóry stóp i dłoni, liszaj twardzinowy i zanikowy, bielactwo, kontaktowe zapalenie skóry.

Dawka stosowana w leczeniu zależna jest od masy ciała, wrażliwości na promieniowanie UV i tolerancji terapii. Metoksalen stosuje się doustnie i miejscowo.

Podanie doustne
Dawkowanie ustala się indywidualnie na podstawie masy ciała. Nie należy przekraczać dawki maksymalnej 50 mg. Lek należy przyjąć z posiłkiem lub z mlekiem godzinę przed naświetlaniem promieniowaniem UV-A. W celu doboru odpowiedniej dawki należy przed rozpoczęciem leczenia przeprowadzić test wrażliwości na promieniowanie. Najmniejsza dawka, przy której pojawia się zauważalny rumień to minimalna skuteczna dawka terapeutyczna. W schemacie leczenia konieczne jest zachowanie odpowiednich przerw od zabiegu. Lek nie jest wskazany do stosowania u dzieci poniżej 12 roku życia.

Podanie miejscowo
Metoksalen należy nanosić wacikiem na zmienione chorobowo miejsca, które następnie należy chronić przed ekspozycją na słońce. Zwykle leczenie rozpoczyna się od zastosowania roztworu o stężeniu 0,1%. Należy unikać nanoszenia leku bezpośrednio na obrzeża zmian, ponieważ mogą powstać nieestetyczne przebarwienia.
Innym sposobem stosowania leku jest kąpiel w roztworze metoksalenu o stężeniu 1,8–2,2 mg na litr. Kąpiel powinna trwać 15 minut. Po tym czasie następuje naświetlanie promieniowaniem UV-A.

Przeciwwskazaniem są nadwrażliwość na metoksalen, nadwrażliwość na światło wynikająca z chorób współistniejących, zaawansowana niewydolność wątroby lub nerek, toczeń rumieniowaty, ciąża, okres laktacji, wiek poniżej 12 lat, albinizm, bezsoczewkowość, czerniak złośliwy, rak płaskonabłonkowy, rak płaskokomórkowy skóry, nowotwory skóry, a także jednoczesne leczenie promieniowaniem jonizującym.

Wśród osób, u których stosowano w przeszłości terapię z wykorzystaniem dziegcia lub arszeniku, z użyciem promieniowania UV-B lub rentgenowskiego należy unikać fotochemioterapii (PUVA). Szczególną ostrożność należy zachować u osób  w młodym wieku, z zaburzeniami układu sercowo-naczyniowego i ze skórą typu I i II.
Należy korzystać z urządzeń zapewniających emitowanie stałych dawek energii wyrażanej w dżulach [J/cm2 pc.].
Na 24 h przed planowanym przeprowadzeniem testu wrażliwości należy unikać ekspozycji na słońce, ponieważ oparzenia słoneczne mogą wpływać na wynik testu.
Metoksalen osiąga w soczewce oka stężenie odpowiadające stężeniu leku w osoczu. Na skutek działania promieniowania UV-A może dochodzić do uszkodzenia oka. Wynika z tego konieczność osłaniania oczu w trakcie naświetlania specjalnym, nieprzepuszczającym światła materiałem. Należy nosić okulary przeciwsłoneczne przez co najmniej 8 h od zakończenia naświetlania, a następnie regularnie badać wzrok.
Uzasadnione jest osłanianie narządów płciowych mężczyzn i kobiet podczas napromieniania.
Stosowanie fotochemioterapii wiąże się z narażeniem na poważne poparzenia, przedwczesne starzenie się skóry, a także z ryzykiem wystąpienia raka skóry. Należy przestrzec pacjenta, aby nie wykorzystywał metoksalenu jako środka przyspieszającego opalanie. Opalanie jest przeciwwskazane przez cały okres terapii. Należy unikać ekspozycji na słońce zwłaszcza 24 h przed i 8 h po naświetlaniu. Czas zachowania ostrożności powinien być wydłużony u osób z zaburzeniami czynności wątroby, ponieważ w tej grupie pacjentów wydłuża się czas działania metoksalenu i fotowrażliwości.
U pacjentów z padaczką stosowanie leku może wywoływać napady drgawek.
Na początku i w trakcie terapii (co 6-12 miesięcy) należy przeprowadzać badania krwi, przeciwciał przeciwjądrowych, a także badanie wydolności wątroby i nerek.

Metoksalenu nie należy stosować w trakcie leczenia cytostatykami.

Metoksalen może powodować reakcje nadwrażliwości na światło. Ziele dziurawca (Hypericum perforatum) może nasilać fotowrażliwość.

W badaniach prowadzonych wśród zwierząt potwierdzono, że metoksalen powoduje uszkodzenie płodu, dlatego stosowanie metoksalenu w ciąży jest przeciwwskazane.

Nie potwierdzono, czy metoksalen przenika do mleka kobiecego. Nie można wykluczyć szkodliwego wpływu na karmione dziecko, dlatego stosowanie leku w okresie laktacji jest przeciwwskazane.

Podanie miejscowe na skórę: pieczenie skóry. Po naświetlaniu promieniami UV-A może wystąpić rumień, świąd, reakcje fotoalergiczne, pęcherzyca, toczeń rumieniowaty, objaw Köbnera (nawet niewielki uraz może wywołać zmiany łuszczycowe).

Wśród objawów przedawkowania metoksalenu można wyróżnić nudności, wymioty, zawroty głowy, a także poważne oparzenia po aktywowaniu substancji promieniowaniem UV-A.

Metoksalen tworzy wiązania krzyżowe z DNA w jądrze dzielących się komórek naskórka, hamuje replikację DNA i doprowadza do zatrzymania cyklu komórkowego. W efekcie dochodzi do hamowania namnażania komórek, a także do nasilenia apoptozy (śmierci) komórek. Lek prowadzi do zwiększenia wytwarzania melaniny i liczby melanocytów, a także nasila rogowacenie naskórka. Metoksalen wykazuje opisaną aktywność dopiero po połączeniu z naświetlaniem promieniowaniem UV-A.

Stężenia maksymalne metoksalenu w tkankach i w osoczu osiągane są po jednej godzinie od podania doustnego.

Metoksalen silnie wiąże się z białkami osocza.

Metoksalen ulega metabolizmowi wątrobowemu na drodze hydroksylacji i glukuronidacji.

Okres półtrwania metoksalenu wynosi 2 h. Wydalanie leku odbywa się głównie z moczem (90%) w ciągu 6-8 h.