Heparyna, Heparinum - Zastosowanie, działanie, opis

Heparyna jest lekiem przeciwzakrzepowym do podawania pozajelitowego (w postaci maści, żeli, kremów oraz roztworu do wstrzykiwań). Z chemicznego punktu widzenia jest to wielocukier. Wskazaniami do stosowania są:

• profilaktyka zakrzepowego zapalenia żył głębokich i zaburzeń zakrzepowo-zatorowych;
• leczenie zakrzepowego zapalenia żył głębokich, zatoru tętnicy płucnej, niestabilnej dławicy piersiowej, ostrych obwodowych zatorów tętniczych;
• zabiegi w krążeniu pozaustrojowym i zabiegi hemiodializy;
• diagnozowanie i leczenie ostrych i przewlekłych koagulopatii ze zużycia czynników krzepnięcia;
• zapobiegawczo po operacjach kończyn dolnych i w okresie unieruchomienia ciała;
• po przetaczaniu krwi i po przeszczepach narządów;
• przy zawale mięśnia sercowego.

Preparaty do stosowania miejscowego zaleca się podawać w formie cienkiej warstwy na zmienioną chorobowo skórę, do 3 razy na dobę.

Preparaty do wstrzyknięć podaje się podskórnie, w jednej lub dwóch dawkach podzielonych. 

Dawka stosowana w leczeniu (wstrzyknięcia podskórne) jak również długość terapii preparatów o działaniu miejscowym zależna jest od jednostki chorobowej, wieku, masy ciała, chorób towarzyszących.

Przeciwskazaniami do stosowania heparyny, w postaci leków o działaniu miejscowym, jest nadwrażliwość na substancję czynną lub substancje pomocnicze. Preparatów nie stosuję się również na błony śluzowe i okolice oczu oraz otwarte, sączące się i krwawiące rany. Preparaty miejscowe nie mogą być podawane doustnie.

W przypadku roztworów do wstrzyknięć z heparyną przeciwskazaniami są:

• hemofilia i rozległe urazy;
• choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy z krwawieniem;
• choroby wątroby i nadciśnienie tętnicze o ciężkim przebiegu;
• małopłytkowość;
• zwiększona przepuszczalność naczyń włosowatych.

Długotrwałe miejscowe stosowanie heparyny może powodować reakcje skórne nadwrażliwości, takie jak świąd, pieczenie, zaczerwienienie skóry, wysypka. U pacjentów ze skazą krwotoczną lub krwawiącymi ranami preparaty miejscowe należy stosować szczególnie ostrożnie, gdyż mogą hamować krzepnięcie krwi. Nie stosujemy heparyny u dzieci poniżej 12 roku życia, z powodu braku badań klinicznych w tej grupie pacjentów.   

Preparatów do wstrzyknięć z heparyną nie należy podawać domięśniowo, gdyż mogą wystąpić krwiaki i ból w miejscu podania.

Preparaty heparyny w postaci soli sodowej mogą podnosić poziom sodu we krwi. Należy zwrócić na to uwagę u pacjentów ze zmniejszoną czynnością nerek.

Heparyny nie należy łączyć z lekami hamującymi czynność płytek krwi (kwas acetylosalicylowy, fenylbutazon, indometacyna, niektóre cefalosporyny i środki kontrastowe). Mogą one nasilać działanie przeciwzakrzepowe heparyny, zwłaszcza jeśli lek jest stosowany na duże powierzchnie skórne.

Alkohol może zwiększyć ryzyko wystąpienia krwawień. 

Heparyna nie wpływa na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn.

Jednoczesne stosowanie heparyny na dużych powierzchniach u pacjentów leczonych przeciwzakrzepowo innymi lekami może spowodować zwiększenie prawdopodobieństwa wystąpienia krwawień.

Heparyna nie przenika przez łożysko, jednakże nie ma badań klinicznych wśród tej grupy pacjentek, stosujących heparynę miejscowo, dlatego należy ją podawać w ściśle określonych przypadkach.

Heparynę, zwłaszcza w postaci wstrzyknięć należy szczególnie ostrożnie stosować w trzecim trymestrze ciąży oraz po porodzie, ze względu na ryzyko wystąpienia krwawienia u matki.

Heparyna, w postaci preparatów miejscowych lub wstrzyknięć podskórnych nie przenika do mleka matki karmiącej. Jednakże z powodu braku badań klinicznych należy zachować ostrożność podczas karmienia piersią.

Po podaniu miejscowym heparyny bardzo rzadko pojawiają się reakcje alergiczne w postaci zaczerwienienia i świądu skóry, suchości lub pieczenia. U pacjentów ze zdiagnozowaną czerwienicą prawdziwą (choroba komórek krwiotwórczych szpiku kostnego) mogą pojawić się zmiany skórne grudkowo-plamkowe.

Po wstrzyknięciach podskórnych heparyny może wystąpić małopłytkowość (mała liczba płytek krwi). Przy długotrwałym podawaniu heparyny może pojawić się zwiększenie stężenia potasu w osoczu (hiperkaliemia), przemijające łysienie, osteoporoza, krwawienia, zwiększona aktywność enzymów wątrobowych.

Przy preparatach do oczu z heparyną bardzo rzadko pojawiały się reakcje nadwrażliwości, w postaci pieczenia i łzawienia oczu.

W przypadku preparatów do stosowania miejscowego z heparyną nie odnotowano objawów przedawkowania.

Potencjalnym ryzykiem terapii heparyną, w postaci wstrzyknięć jest wystąpienie krwawień, związanych głownie z przedawkowania. Należy stale kontrolować parametry laboratoryjne.

Heparyna sodowa wykazuje właściwości przeciwzakrzepowe. Działa poprzez antytrombinę (AT, naturalny osoczowy inhibitor krzepnięcia) przyspieszając stukrotnie jej działanie inaktywujące aktywne czynniki krzepnięcia. Heparyna inaktywuje przede wszystkim kompleks protrombinazy , który składa się z aktywnego czynnika X i V, wapnia i fosfolipidów. Hamowanie aktywności trombiny pociąga za sobą blokowanie procesu przekształcenia fibrynogenu w fibrynę.

Heparyna nie działa trombolitycznie ani fibrynolitycznie, czyli nie rozpuszcza powstałego skrzepu. Zapobiega postępowi istniejących zakrzepów poprzez hamowanie dalszego krzepnięcia.

Heparyna stosowana miejscowo przedostaje się do krążenia ustrojowego w minimalnych ilościach, nie mając znaczenia klinicznego (duży rozmiar cząsteczki nie pozwala na przenikanie przez skórę i błony śluzowe). 

W organizmie heparyna wiąże się z lipoproteinami (białkami) o małej gęstości, również z globulinami i fibrynogenem.  

Heparyna jest metabolizowana głównie w wątrobie za pomocą enzymu heparynazy w układzie siateczkowo-śródbłonkowym.

Heparyna wydalana jest przez nerki jako uroheparyna. Wychwytywana jest również przez układ siateczkowo-śródbłonkowy naczyń.