Droperydol, Droperidolum - Zastosowanie, działanie, opis

Droperydol jest stosowany wyłącznie w lecznictwie szpitalnym. Ze względu na swoje silne działanie przeciwwymiotne znajduje zastosowanie w zapobieganiu i leczeniu nudności oraz wymiotów pooperacyjnych u pacjentów dorosłych, oraz u dzieci i młodzieży gdzie jest stosowany jako lek drugiego rzutu. Jest również wykorzystywany w zapobieganiu nudnościom i wymiotom mogącym wystąpić podczas stosowaniu pochodnych morfiny w pooperacyjnym leczeniu bólu.

Droperydol jest stosowany dożylnie. 

Lek ten jest wykorzystywany w 2 wskazaniach. Do leczenia i zapobiegania nudnościom i wymiotom pooperacyjnym (PONV – post-operative nausea and vomiting) oraz do zapobiegania nudnościom i wymiotom wywoływanym przez pochodne morfiny, które są stosowane w terapii bólu pooperacyjnego.

Dawka leku musi być dobrana indywidualnie, uwzględniając wiek, masę ciała, równoczesne stosowanie innych leków, charakter znieczulenia oraz zabiegu. 

Dawki stosowane w zapobieganiu PONV:

Dorośli: 0,625-1,25 mg.

Osoby w podeszłym wieku: 0,625 mg.

Osoby ze współistniejącymi zaburzeniami czynności nerek/wątroby: 0,625 mg.

Dzieci (>2 lat) i młodzież: 20-50 ug/kg masy ciała (maksymalnie do 1,25 mg).

Nie zaleca się stosowania preparatu u dzieci poniżej 2 r. ż.

Podanie leku zaleca się wykonać na około 30 minut przed ukończeniem zabiegu i w razie konieczności powtarzać w odstępach 6h.

Dawki stosowane w zapobieganiu i znoszeniu wymiotów i nudności w trakcie pooperacyjnej kontrolowanej analgezji pochodnymi morfiny.

Dorośli: 15-50 ug droperydolu na 1 mg morfiny (do maksymalnej dawki dobowej 5 mg droperydolu).

Osoby w podeszłym wieku, chorzy z zaburzeniami czynności nerek/wątroby, dzieci (>2 r. ż.) i młodzież: brak danych dotyczących kontrolowanej analgezji.

U pacjentów z prawdopodobnymi lub zdiagnozowanymi komorowymi zaburzeniami rytmu należy kontrolować saturację krwi przez pół godziny po podaniu dawki droperydolu.

Przeciwwskazania obejmują nadwrażliwość na droperydol, nadwrażliwość na butyrofenony, znany zespół wydłużenia odcinka QT lub podejrzenie zespołu wydłużonego odcinka QT, stosowanie leków powodujących wydłużenie odcinka QT, hipokaliemia lub hipomagnezemia, bradykardia, stosowanie leków mogących powodować bradykardię, guz chromochłonny nadnerczy a także choroba Parkinsona i ciężka depresja.

Należy zachować ostrożność u pacjentów przyjmujących równocześnie leki o działaniu depresyjnym na ośrodkowy układ oddechowy, gdyż doperydol może nasilić to działanie.

Równoczesne podanie metoklopramidu lub innych leków neuroleptycznych może spowodować nasilenie się objawów pozapiramidowych np. zaburzenie chodu czy sztywność mięśni.

Szczególną ostrożność należy również zachować podczas podawania droperydolu pacjentom z padaczką.

Podczas podawania droperydolu może pojawić się umiarkowane niedociśnienie tętnicze krwi oraz częstoskurcz. Objawy te powinny ustępować samoistnie, jednakże w przypadku utrzymywania się wymagają kontroli lekarskiej.

Dodatkową ostrożność, należy zachować podczas stosowania droperydolu u pacjentów z podejrzeniem bądź ze zdiagnozowaniem zaburzeń rytmu serca np. przedsionkowe zaburzenie rytmu, blok komorowy II i III stopnia, dysfunkcja węzła zatokowego, niewydolność zastoinowa serca czy przerost lewej komory. Dodatkowe badania przed podaniem leku należy również wykonać u pacjentów z niewydolnością nerek, przewlekłą obturacyjną chorobą płuc czy przypadki nagłej śmierci sercowej w rodzinie.

Przed podaniem droperydolu, pacjentom ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia zaburzeń rytmu serca, należy monitorować stężenie elektrolitów i kreatyniny w osoczu, oraz określić czy występuje wydłużenie odcinka QT. Należy zachować szczególną ostrożność, w przypadku gdy pacjenci przyjmują leki zaburzające równowagę eletrolitową np. diuretyki czy glikokortykosteroidy, ponieważ mogą one predysponować do wystąpienia wydłużenia odcinka QT.

Również pacjenci nadużywający alkoholu obecnie bądź w przeszłości, kwalifikują się do dodatkowych badań przed droperydolu.

W przypadku wystąpienia hipertermii podczas leczenia droperydolem, należy je przerwać, ponieważ może ona wskazywać na objawy złośliwego zespołu neuroleptycznego.

Należy unikać podawania droperydolu u pacjentów ze zdiagnozowanym guzem chromochłonnym, gdyż podanie tego leku, może wywołać u nich gwałtowny wzrost ciśnienia tętniczego.

Nie należy stosować droperydolu łącznie z lekami powodującymi wydłużenie odcinka QT, są to m.in. leki antyarytmiczne klasy IA, np. prokainamid, klasy III, np. amiodaron, antybiotyki makrolidowe, np. azytromycyna, fluorochinolony, np. moksyfloksacyna, niektóre leki antyhistaminowe, np. astemizol, trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, np. amitryptylina, niektóre leki przeciwpsychotyczne, np. haloperidol, chlorpromazyna, fenotiazyny, sulpiryd, selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, np. fluoksetyna, sertalina, środki przeciwmalaryczne, np. chinina, chlorochinina, a także cyzapryd, takrolimus, tamoksyfen czy winkamina.

Niewskazane jest również jednoczesne stosowanie droperydolu z innymi lekami indukującymi objawy pozapiramidowe, np. metoklopramid czy lekami z grupy neuroleptyków, w celu uniknięcia ich nasilenia.

Jednoczesne stosowanie droperydolu z alkoholem zwiększa ryzyko wystąpienia groźnych zaburzeń rytmu serca.

Stosowanie droperydolu utrudnia prowadzenie pojazdów, w związku z czym powinno się unikać tych czynności co najmniej przez 24h po podaniu leku.

Należy unikać stosowania droperydolu w trakcie ciąży. Przeprowadzone badania wykazały, iż u noworodków, których matki przyjmowały duże dawki neuroleptyków, bądź też przechodziły w przeszłości długotrwałe terapie lekami z tej grupy, obserwowano przemijające zaburzenia neurologiczne. Jeżeli zaistnieje konieczność podania leku w późnym okresie ciąży, należy kontrolować stan neurologiczny noworodków.

Pochodne butyrofenonu takie jak droperydol, przenikają do mleka matki. W  przypadku laktacji, podanie leku powinno być ograniczone do jednorazowego podania. W przypadku zaistnienia konieczności ponownego podania leku, należy przerwać podawanie pokarmu piersią.

Często po zastosowaniu droperydolu można zaobserwować senność i niedociśnienie tętnicze krwi. Niezbyt często pacjentom mogą doskwierać takie objawy jak lęk, niepokój, akatyzja, tachykardia, zawroty głowy, a także  zaburzenia ze strony układu nerwowego pod postacią dystonii, czy rotacji gałek ocznych. Do rzadko występujący działań niepożądanych należą reakcje anafilaktyczne, obrzęk naczynioruchowy, reakcje nadwrażliwości, pobudzenie, stany splątania, zaburzenia rytmu serca, w tym zaburzenia komorowe, wysypka oraz złośliwy zespół neuroleptyczny NMS (neuroleptic malignant syndrome). Wśród bardzo rzadko występujących skutków ubocznych wymieniane są nieprawidłowy skład krwi, zaburzenia nastroju, zaburzenia pozapiramidowe, drgawki, drżenia, a nawet zatrzymanie akcji serca i nagły zgon. Z nieznaną częstością występują  niewystarczające wydzielanie hormonu antydiuretycznego, omamy, napady padaczkowe, choroba Parkinsona, pobudzenie psychomotoryczne,  omdlenie, skurcz oskrzeli, skurcz krtani, śpiączka, zaburzenia rytmu serca w postaci torsade de pointes lub wydłużenie odcinka QT. Wyżej wymienione objawy występują po podaniu dożylnym.

Objawy przedawkowania droperydolu, w zależności od przyjętej dawki, mogą obejmować: apatię z tendencją do zasypiania, obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, zaburzenia pozapiramidowe np. ślinotok, sztywność mięśni. Przyjęcie toksycznych dawek może powodować drgawki. Mogą również wystąpić zaburzenia odcinka QT, komorowe zaburzenia rytmu serca czy nagły zgon, jednakże są to rzadko odnotowywane powikłania.

Droperydol wykazuje działanie antagonistyczne dla receptorów dopaminergicznych, głównie D₂ oraz słabe działanie α₁-adrenolityczne. Nie wykazuje natomiast działania antycholinergicznego ani antyhistaminowego. Podanie leku powoduje u pacjenta uspokojenie, stan zobojętnienia, blokuje możliwość wykonywania ruchów zamierzonych, jednakże nie znosi odruchów. Działanie przeciwwymiotne wynika z hamowania receptorów dopaminergicznych w obszarze najdalszym w rdzeniu przedłużonym. Poprzez blokowanie receptorów α₁-adrenergicznych droperydol działa wazodylatacyjnie, zmniejsza preload i opór naczyniowy, a to w konsekwencji prowadzi do obniżenia ciśnienia tętniczego. Droperydol zmniejsza podatność mięśnia sercowego na wystąpienie zaburzeń rytmu, wywołanych podaniem adrenaliny. Nie wpływa natomiast na inne zaburzenia rytmu serca.

Droperydol jest podawany dożylnie. Początek działania przypada na 2-3 min od podania leku. Przez 2-4 godziny utrzymuje się działanie uspokajające, natomiast czujność może być zaburzona nawet do 12 godzin.

Stężenie droperydolu w osoczu gwałtownie spada przez pierwsze 15-25 min od podania dożylnego. Lek wiąże się z białkami osocza w 85-90%. Objętość dystrybucji przyjmuje wartość ok 1,5 l/kg m. c.

Droperydol jest metabolizowany w wątrobie przez izoenzymy cytochromu P450: izoenzymy CYP1A2 oraz CYP3A4 oraz w mniejszym stopniu przez CYP2C19. Procesy, jakim ulega to utlenianie, dealkilacja, demetylacja i hydroksylacja. Metabolity droperydolu są nieaktywne farmakologicznie.

Droperydol wydalany jest głównie w postaci metabolitów. 75% leku wydalane jest przez nerki. Z moczem wydalany jest jedynie 1% substancji czynnej w postaci niezmienionej, z kałem 11%. Klirens osoczowy wynosi ok 0,8 l/min. T1/2 w fazie eliminacji przyjmuje wartość 134 +/- 13min.