Chlorochina, Chloroquinum - Zastosowanie, działanie, opis

Chlorochina jest stosowana w leczeniu malarii oraz prewencyjnie u osób planujących wyjazd do strefy endemicznej. Chlorochinę wykorzystuje się również w terapii chorób reumatycznych, w tym RZS, różnych postaci tocznia rumieniowatego, pełzakowicy i ropnia wątroby, oraz w kuracjach przeciwzapalnych w dermatologii, między innymi w kolagenozach i chorobach związanych z nadwrażliwością na światło.

Lek stosuje się także uzupełniająco w leczeniu zakażeń wirusowych, wywołanych koronowirusami SARS-CoV, MERS-CoV i SARS-CoV-2 a także w leczeniu AIDS  i gorączki chikungunya.

Chlorochinę stosuje się doustnie oraz pozajelitowo.

Dawka stosowana w leczeniu zależna jest od jednostki chorobowej, wieku, masy ciała, chorób towarzyszących (niewydolność nerek, wątroby, choroba alkoholowa, zaburzenia czynności siatkówki).

Dawki zwykle stosowane (dobowe) u osób dorosłych mieszczą się w zakresie 250 mg - 1500 mg.

 

Przeciwskazaniami do stosowania chlorochiny są krańcowa niewydolność nerek i zmiany w siatkówce oka lub w polu widzenia spowodowane pochodnymi 4-aminochinoliny. Nie należy stosować chlorochiny u dzieci oraz młodzieży poniżej 14 roku życia.

 

Powinno się unikać podawania chlorochiny przy ciężkich zaburzeniach żołądka i jelit, zaburzeniach czynności siatkówki, nieprawidłowości w obrazie krwi. a także u osób z niedoborem dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej. Chlorochinę należy stosować ostrożnie u osób z niewydolnością nerek i wątroby, szczególnie z chorobą alkoholową w wywiadzie.

Przy długotrwałym stosowaniu chlorochiny należy regularnie przeprowadzać dokładne badania:

• okulistyczne z uwagi na ryzyko wystąpienia nieodwracalnej retinopatii;
• krwi, gdyż istnieje ryzyko zahamowania czynności szpiku kostnego;
• neurologiczne z uwagi na możliwe działanie neurotoksyczne takie jak zapalenie wielonerwowe, neuromiopatię i objawy pozapiramidowe (dystonia, dyskineza).

Powinno unikać się stosowania chlorochiny u osób cierpiących na choroby takie jak miastenia, łuszczyca. i porfiria, ponieważ nasila ona objawy tych schorzeń.

U pacjentów przewlekle leczonych chlorochiną  należy unikać ekspozycji na promieniowanie UV.

Po zastosowaniu chlorochiny odnotowano rzadkie przypadki drgawek, dlatego lek należy stosować ostrożnie u pacjentów z padaczką w wywiadzie. 

Leczenie chlorochiną może prowadzić do niebezpiecznej dla życia, ciężkiej hipoglikemii. Jeżeli w czasie terapii u pacjenta wystąpią objawy hipoglikemii, powinno dokonać się zmian w leczeniu.

Nie należy podawać szczepionki przeciw wściekliźnie pacjentom przyjmującym chlorochinę, gdyż może ona zmniejszyć skuteczność szczepienia. Szczepienie przeciw wściekliźnie należy wykonać przed rozpoczęciem leczenia chlorochiną.

Badania kliniczne donoszą o występowaniu ciężkich zaburzeń rytmu serca w przypadku jednoczesnego podawania chlorochiny i amiodaronu. Z tego względu taki schemat terapeutyczny jest przeciwwskazany.

Stosowanie jednocześnie chlorochiny z penicylaminą może zwiększać stężenie penicylaminy we krwi, ryzyko ciężkich działań niepożądanych dotyczących układu krwiotwórczego i nerek oraz skórnych reakcji alergicznych.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Penicylamina (Penicillamine)	antidota - odtrutki i środki chelatujące

Łączne stosowanie chlorochiny z amiodaronem jest przeciwwskazane. Zwiększa to ryzyko zaburzeń rytmu serca a także uszkodzenie nerwów obwodowych i wystąpienia dolegliwości z tym związanych, takich jak: mrowienia, ból i drętwienie kończyn.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Amiodaron (Amiodarone)	leki przeciwarytmiczne - klasa III

Chlorochina może powodować zwiększenie stężenia cyklosporyny we krwi.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Cyklosporyna (Cyclosporine)	inhibitory kalcyneuryny

Środki zobojętniające (sole glinu, wapnia i magnezu) wpływają na zmniejszenie wchłaniania chlorochiny. Należy zachować około 2 godziny przerwy pomiędzy przyjęciem chlorochiny i któregokolwiek z wymienionych leków.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Fosforan glinu (Aluminium phosphate)	substancje zobojętniające
Węglan dihydroksyglinowo-sodowy (Dihydroxyaluminum sodium carbonate)	związki glinu
Wodorotlenek glinu (Aluminium hydroxide)	substancje zobojętniające
Węglan magnezu (Magnesium carbonate)	związki magnezu
Węglan wapnia (Calcium carbonate)	związki wapnia
Wodorotlenek magnezu (Magnesium hydroxide)	substancje zobojętniające

Prawdopodobnie zwiększa stężenie digoksyny we krwi.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Digoksyna (Digoxin)	glikozydy nasercowe

Chlorochina może nasilać objawy miastenii i tym samym zmniejszać działanie powyższych substancji.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Neostygmina (Neostigmine)	inhibitory AChE - inhibitory acetylocholinoesterazy
Pirydostygmina (Pyridostigmine, pyridostigmine bromide, pyridostigmine iodide)	inhibitory AChE - inhibitory acetylocholinoesterazy

Są to leki zwalczające malarię o tym samym mechanizmie działania. Stosowanie obu leków równocześnie zwiększa ryzyko wystąpienia poważnych działań niepożądanych. Szczególnie groźne mogą być zaburzenia rytmu serca.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Piperachina (Piperaquine)	substancje przeciwmalaryczne o zróżnicowanym mechanizmie działania

Jednoczesne stosowania tych substancji może powodować znaczny spadek liczby białych krwinek. Wiąże się to ze spadkiem zdolności organizmu do walki z infekcjami wirusowymi, bakteryjnymi i i grzybiczymi.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Deferypron (Deferiprone)	antidota - odtrutki i środki chelatujące

Zwiększenie ryzyka wystąpienia groźnych zaburzeń rytmu serca.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Alfuzosyna (Alfuzosin)	antagoniści receptorów alfa-1 adrenergicznych
Amfoterycyna B (Amphotericin b)	antybiotyki przeciwgrzybicze
Amifamprydyna (Amifampridine)	inne substancje działające na układ nerwowy
Bedakilina (Bedaquiline)	substancje stosowane w leczeniu gruźlicy
Cerytynib (Ceritinib)	inhibitory kinazy białkowej
Citalopram (Citalopram)	SSRI - selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny
Cyzapryd (Cisapride)	substancje hamujące perystaltykę jelit o zróżnicowanym mechanizmie działania
Dronedaron (Dronedarone)	leki przeciwarytmiczne - klasa III
Droperydol (Droperidol)	neuroleptyki klasyczne - pochodne butyrofenonu
Escitalopram (Escitalopram)	SSRI - selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny
Formoterol (Formoterol)	agoniści receptorów beta-2 adrenergicznych
Guanfacyna (Guanfacine)	agoniści receptorów alfa-2 adrenergicznych
Lenwatynib (Lenvatinib)	inne leki przeciwnowotworowe
Metadon (Methadone)	agoniści receptora opioidowego
Moksyfloksacyna (Moxifloxacin)	fluorochinolony
Ozymertynib (Osimertinib)	inne leki przeciwnowotworowe
Panobinostat (Panobinostat)	inne leki przeciwnowotworowe
Papaweryna (Papaverine)	spazmolityki o różnym mechanizmie działania (muskulotropowe, przeciwskurczowe) - gastroenterologia
Ranolazyna (Ranolazine)	inne leki nasercowe
Solifenacyna (Solifenacin)	leki stosowane w częstomoczu i w nietrzymaniu moczu
Sotalol (Sotalol)	antagoniści receptorów beta-1 i beta-2 adrenergicznych
Tetrabenazyna (Tetrabenazine)	leki hamujące wytwarzanie noradrenaliny
Tolterodyna (Tolterodine)	leki stosowane w częstomoczu i w nietrzymaniu moczu
Tyzanidyna (Tizanidine)	agoniści receptorów alfa-2 adrenergicznych
Haloperidol (Haloperidol)	neuroleptyki klasyczne - pochodne butyrofenonu

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Enkorafenib (Encorafenib)	inhibitory kinazy białkowej
Rybocyklib (Ribociclib)	inhibitory kinazy białkowej

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Enkorafenib (Encorafenib)	inhibitory kinazy białkowej

Stosowanie obu substancji jednocześnie może skutkować zmniejszeniem liczby krwinek czerwonych i białych.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Dapson (Dapsone)	inne leki przeciwbakteryjne

Stosowanie obu leków jednocześnie zwiększa ryzyko zaburzeń w składzie komórek krwi.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Detreomycyna (Chloramfenikol) (Chloramphenicol)	antybiotyki - INNE

Łączne stosowanie może prowadzić do wystąpienia zaburzeń w składzie komórek krwi.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Sulfasalazyna (Sulfasalazine)	pochodne kwasu aminosalicylowego

Łączne zażywanie leków zwiększa ryzyko wystąpienia drgawek.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Tramadol	agoniści receptora opioidowego

Łączne zażywanie leków może skutkować anemią.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Kwas acetylosalicylowy (Acetylsalicylic acid)	leki przeciwzakrzepowe - inhibitory agregacji płytek

Stosowanie obu leków jednocześnie może prowadzić do zmniejszenia liczby białych krwinek.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Klozapina (Clozapine)	neuroleptyki atypowe

Stosowanie chlorochiny z cytryną, hibiskusem i owocami tamaryndowca może wpływać na osłabienie skuteczności substancji czynnej.

Pokarm zwiększa wchłanianie chlorochiny.

Chlorochina może wywierać wpływ na zdolność prowadzenia pojazdów, ze względu na szereg działań niepożądanych jakie mogą pojawić się w trakcie leczenia (bóle i zawroty głowy, zaburzenia wzroku, hipoglikemia). Osoba leczona chlorochiną powinna zachować ostrożność podczas wykonywania czynności wymagających sprawności psychofizycznej.

Przy długotrwałym należy unikać nasłonecznienia i naświetlania promieniami UV. Chlorochina może powodować reakcje nadwrażliwości na światło.

Chlorochina redukuje odpowiedź immunologiczną. Może zmniejszyć skuteczność szczepionki przeciwko wściekliźnie, dlatego nie należy jej podawać pacjentom przyjmującym chlorochinę. Jeśli pacjent zamierza zaszczepić się przeciwko tej chorobie, powinien zrobić to przed rozpoczęciem stosowania chlorochiny.

Nie należy stosować leku podczas ciąży, chyba, że lekarz stwierdzi, że potencjalna korzyść leczenia matki przewyższa ryzyko dla płodu. Stosowanie dużych dawek chlorochiny podczas ciąży może powodować uszkodzenia narządu wzroku i słuchu u płodu.

Chlorochina jest zaliczana do kategorii L2 w klasyfikacji Prof. Hale'a. Była stosowana u niewielkiej grupy karmiących, która nie może być reprezentatywna, choć nie wykazano nasilenia działań niepożądanych u osesków.

W czasie długotrwałego stosowania dużych dawek chlorochiny, między innymi w leczeniu chorób reumatycznych, karmienie piersią jest przeciwwskazane.

Wśród objawów przedawkowania można wymienić nudności i wymioty, osłabienie, spadek ciśnienia tętniczego,  szumy uszne, niewyraźne i nieostre widzenie. Przedawkowanie chlorochiny jest ciężkie w leczeniu i bardzo groźne, zwłaszcza u dzieci.  

Zażycie zbyt dużej dawki może powodować również hemoglobinurię, zmniejszone oddawanie moczu, arytmie, nagłe zahamowanie pracy serca, drgawki a także zatrzymanie oddechu, śpiączkę, uczulenie objawiające się obrzękami, rumieniem, pęcherzami oraz obrzękiem krtani, gorączką, dusznością. Przedawkowanie chlorochiny może być śmiertelne.

Mechanizm działania substancji nie jest do końca poznany i z całą pewnością wielotorowy.

W leczeniu malarii, choroby wywołanej przez pierwotniaki z rodzaju Plasmodium, chlorochina powoduje szybszy rozpad krwinek czerwonych (pochodzących z krwi człowieka) w komórkach pierwotniaka do hemu i hamuje jego rozpad. Hem jest toksyczny dla Plasmodium i wykazuje działanie pierwotniakobójcze.

W przebiegu chorób dermatologicznych, reumatycznych chlorochina działa przeciwzapalnie, prawdopodobnie poprzez hamowanie uwalniania mediatorów stanu zapalnego oraz produkcji przeciwciał.

Poprzez hamowanie glikozylacji ACE2 chlorochina hamuje wnikanie do komórek wirusów SARS-CoV i SARS-CoV-2.

Chlorochina dobrze wchłania się po doustnym podaniu (biodostępność wynosi wtedy 89%). Stężenie maksymalne chlorochiny we krwi osiągane jest po 3-6 godzinach po podaniu. Stosowanie leku razem z pokarmem zwiększa wchłanianie i dostępność biologiczną substancji.

Lek rozmieszcza się stosunkowo wolno. Rozlokowanie substancji zależy od masy ciała i od wieku. Chlorochina kumuluje się w tkankach, głównie w wątrobie, śledzionie, nerkach, płucach, w tkankach zawierających melaninę (oczy i skóra), w mniejszej ilości w mózgu i rdzeniu kręgowym. 

Chlorochina jest metabolizowana głównie w wątrobie. W wyniku dealkilacji powstaje aktywny metabolit - deetylochlorochina. Niewielki odsetek ulega metabolizmowi nerkowemu.

Wydalanie chlorochiny ma bardzo niską dynamikę. Jest wykrywana w moczu nawet po kilku miesiącach od zaprzestania leczenia.  70% stanowi postać niezmieniona, 30%  metabolity. Zakwaszenie moczu przyspiesza proces eliminacji.