Dapson, Dapsonum - Zastosowanie, działanie, opis

Dapson jest stosowany w leczeniu trądu, dermatoz pęcherzykowych (np. pęcherzyca zwyczajna, rodzinna pęcherzyca, opryszczkowe zapalenie skóry, autoimmunologiczne choroby pęcherzykowe), krostkowego zapalenia skóry, zgorzelinowego zapalenia skóry, skórnej postaci tocznia rumieniowatego, pokrzywki naczyniowej, zapalenia naczyń (związane z IgA, guzkowe, leukocytoklastyczne). Innym wskazaniem do stosowania dapsonu jest zespół Weber-Christiana, zespół Melkerssona-Rosenthala, Choroba Leśniowskiego-Crohna, malaria, przewlekłe reumatoidalne zapalenie stawów (jako alternatywa do zwykle stosowanych leków), a także zakażenie wirusem HIV (profilaktyka i leczenie zapalenia płuc lub infekcji mózgu powodowanych przez HIV). 

Dawka stosowana w leczeniu i długość terapii zależą od jednostki chorobowej, wieku, chorób towarzyszących (zaburzona praca nerek, niewydolność wątroby) itp.
Dapson przyjmuje się doustnie, najlepiej po posiłku.
Dawki zwykle stosowane (dobowe) to 50–100 mg. Maksymalna dawka dobowa to 300 mg.

Przeciwwskazaniem są nadwrażliwość na dapson i na sulfonamidy (np. sulfasalazyna, furosemid). Dapson jest również przeciwwskazany u osób z ciężkimi chorobami wątroby.

Stopień nasilenia działań niepożądanych może być zwiększony u osób ze znacznym niedoborem dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej.
U pacjentów z ciężką niedokrwistością, stosowanie leku należy ograniczyć do sytuacji koniecznych (w nagłych przypadkach). Wymagana jest regularna kontrola poziomu hemoglobiny, oparta na porównaniu jej wartości z wartościami, które występowały na początku terapii. Często groźniejsze skutki może nieść nagły spadek początkowo wysokiego poziomu hemoglobiny niż niewielkie obniżenie hemoglobiny, której poziom był niski jeszcze przed rozpoczęciem stosowania leku. Na podstawie zmian poziomu hemoglobiny należy podjąć decyzję o możliwości kontynuowania terapii. Konieczność zaprzestania stosowania dapsonu może wynikać także z podwyższonych wartości methemoglobiny.
Pojawienie się pierwszych objawów sinicy, takich jak niebieskawe przebawienia ust i paznokci, wskazuje na konieczność konsultacji z lekarzem i natychmiastowego przerwania stosowania leku. Dotyczy to również pacjentów, u których wystąpiła wysypka skórna podczas leczenia.
Kontrola parametrów hematologicznych jest szczególnie istotna w grupie pacjentów chorujących na AIDS, którzy przyjmują  jednocześnie zydowudynę.

Zmniejszenie klirensu dapsonu, przez co jego stężenie w osoczu może wzrastać.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Omeprazol (Omeprazole)	IPP - inhibitory pompy protonowej

Wzrost stężenia dapsonu w osoczu i nasilenie jego działań niepożądanych.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Trimetoprim (Trimethoprim)	sulfonamidy i trimetoprim

Skrócenie okresu półtrwania dapsonu (możliwe zmniejszenie skuteczności dapsonu).

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Ryfampicyna (Rifampicin (rifampin))	antybiotyki - INNE

Nasilenie metabolizmu dapsonu (zmniejszenie skuteczności dapsonu).

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Kwas ursodeoksycholowy (Ursodeoxycholic acid (udca))	substancje stosowane w chorobach dróg żółciowych

Ryzyko methemoglobinemii.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Bupiwakaina (Bupivacaine)	substancje znieczulające miejscowo - amidy
Celekoksyb (Celecoxibum)	NLPZ hamujące wybiórczo COX-2 - koksyby
Furosemid (Furosemide)	leki moczopędne, diuretyk - pętlowe
Indapamid (Indapamide)	sulfonamidy
Monoazotan izosorbidu (Isosorbide mononitrate)	inne substancje rozszerzające naczynia wieńcowe
Lidokaina (Lidocaine)	substancje znieczulające miejscowo - amidy
Mepiwakaina (Mepivacaine)	substancje znieczulające miejscowo - amidy
Nitrogliceryna (Nitroglycerin)	nitraty
Podtlenku azotu (Nitrous oxide)	substancje do znieczulenia ogólnego, anestetyki - INNE
Prilokaina (Prylokaina) (Prilocaine)	substancje znieczulające miejscowo - amidy
Ropiwakaina (Ropivacaine)	substancje znieczulające miejscowo - amidy
Sulfasalazyna (Sulfasalazine)	pochodne kwasu aminosalicylowego
Tetraazotan pentaerytrytolu (Pentaerythritol tetranitrate)	nitraty
Tlenek azotu (Nitric oxide)	gazy medyczne

Zmniejszenie powstawania metabolitu- hydroksyloaminy dapsonu.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Flukonazol (Fluconazole)	przeciwgrzybicze pochodne triazolu

Ryzyko zaburzeń hematologicznych.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Zydowudyna (Azydotymidyna, AZT) (Zidovudine)	nukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy

Spadek liczby białych krwinek. Ryzyko zakażeń i stanów zapalnych.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Klozapina (Clozapine)	neuroleptyki atypowe

Zwiększenie wrażliwości skóry na promienie słoneczne.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Kwas 5-aminolewulinowy (5-aminolevulinic acid)	leki stosowane w terapii fotodynamicznej

Zmiany w obrazie krwi (nudności, gorączka, osłabienie, przyspieszenia tętna itd.).

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Detreomycyna (Chloramfenikol) (Chloramphenicol)	antybiotyki - INNE

Zmniejszenie liczby białych i czerwonych krwinek.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Chlorochina (Chloroquine)	substancje przeciwpierwotniakowe

Nasilenie działania dapsonu (w tym działań niepożądanych).

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Amiodaron (Amiodarone)	leki przeciwarytmiczne - klasa III
Erytromycyna (Erythromycin)	antybiotyki makrolidowe - makrolidy
Fluwoksamina (Fluvoxamine)	SSRI - selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny
Itrakonazol (Itraconazole)	przeciwgrzybicze pochodne triazolu
Ketokonazol (Ketoconazole)	przeciwgrzybicze pochodne imidazolu

Ryzyko uszkodzenia nerwów obwodowych (mrowienie, drętwienie, ból kończyn itp.).

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Elotuzumab (Elotuzumab)	przeciwciała monoklonalne - przeciwnowotworowe i immunosupresyjne
Stawudyna (Stavudine)	nukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy

Osłabienie działania dapsonu.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Fenobarbital (Luminal) (Phenobarbital)	inne leki przeciwpadaczkowe
Fenytoina (Phenytoin)	leki przeciwpadaczkowe - blokujące kanały sodowe i stabilizujące błony neuronów
Ryfampicyna (Rifampicin (rifampin))	antybiotyki - INNE

Ryzyko anemii.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Kwas acetylosalicylowy (Acetylsalicylic acid)	leki przeciwzakrzepowe - inhibitory agregacji płytek
Witamina C (Kwas askorbinowy) (Ascorbic acid (vitamin c))	witamina C

Dapson może wydłużać czas reakcji kierowcy. Zaleca się zachowanie ostrożności podczas terapii dapsonem.

Badania prowadzone wśród zwierząt nie wykazały działania teratogennego dapsonu. Dane z badań wśród kobiet są ograniczone, dlatego stosowanie leku w ciąży nie jest zalecane.

Dapson przechodzi do mleka kobiecego. Nie można wykluczyć wpływu leku na karmione dziecko, dlatego należy podjąć decyzję o przerwaniu karmienia piersią lub zaprzestaniu stosowania leku.

W zależności od przyjętej dawki dapsonu mogą wystąpić bóle głowy, nudności, wymioty, tachykardia, duszność, omdlenia, przekrwienie błony śluzowej nosa, hemoliza, zasinienie błon śluzowych i skóry, zaburzenia czynności nerek, krwiomocz, objawy psychiatryczne i neurologiczne, ślepota, methemoglobinemia. Odnotowano także przypadki nieodwracalnej retinopatii. 

Dapson hamuje syntezę kwasu foliowego poprzez współzawodnictwo z kwasem p-aminonobenzoesowym (PABA) o miejsce aktywne enzymu syntetazy dihydropteroesanu. Kwas foliowy jest niezbędny do syntezy DNA, dlatego jego brak zakłóca wzrost i replikację bakterii, z czego wynika działanie bakteriostatyczne dapsonu. Mechanizm działania przeciwzapalnego nie jest dokładnie wyjaśniony. Prawdopodobnie wynika z hamowania neutrofili w odpowiedzi zapalnej.

Dapson jest dobrze wchłaniany z przewodu pokarmowego, osiągając stężenie maksymalne po 2-6 h po podaniu. Biodostępność leku wynosi 70-80%.

Dapson wiąże się w 70-90% z białkami osocza. Lek jest szeroko dystrybuowany do tkanek i narządów, gdzie osiąga stężenia zbliżone do tych osiąganych w osoczu. Dapson wnika również do wnętrza fagocytów.

Dapson jest metabolizowany w wątrobie na drodze acetylacji (przy udziale N-acetylotransferazy) i na drodze hydroksylacji (głównie przy udziale enzymu CYP2E1). Mniejsze znaczenie w metabolizmie dapsonu mają leukocyty wielojądrzaste. Główne metabolity dapsonu to monoacetylodapson i hydroksylamina dapsonu. Drugi z wymienionych metabolitów odpowiada za większość hematologicznych działań niepożądanych, ale przypisuje mu się również działanie przeciwzapalne w dermatozach skórnych.

Okres półtrwania dapsonu wynosi około 20 h. Wydalanie leku odbywa się głównie z moczem (90%) w postaci metabolitów, w drugiej kolejności z kałem (10%). Aktywne postaci dapsonu można wykryć do 35 dnia od odstawienia leku po długotrwałej terapii. Lek nie kumuluje się w organizmie w istotnym stopniu.