Zydowudyna (Azydotymidyna, AZT), Zidovudinum - Zastosowanie, działanie, opis

Podstawowe informacje o zydowudynie

Rok wprowadzenia na rynek
1987
Substancje aktywne
zydowudyna
Działanie zydowudyny
przeciwwirusowe
Postacie zydowudyny
kapsułki, kapsułki twarde, koncentrat do sporządzania roztworu do infuzji, roztwór doustny, syrop
Układy narządowe
układ immunologiczny (odpornościowy)
Specjalności medyczne
Immunologia kliniczna
Rys historyczny zydowudyny

Zydowudyna została zatwierdzona do użytku w roku 1987 przez Amerykańską Agencję Żywności Leków (US FDA). Należy ona do grupy leków przeciwwirusowych, silnie działających przeciwko retrowirusom. Jej główna rejestracja obejmuje działanie przeciwko ludzkiemu wirusowi upośledzenia odporności HIV. Może występować jako samodzielny preparat oraz w połączeniu z lamiwudyną.

Wzór sumaryczny zydowudyny

C10H13N5O4

Spis treści

Wskazania do stosowania zydowudyny

Zydowudyna stosowana jest w terapii skojarzonej, do leczenia zakażeń ludzkim wirusem upośledzenia odporności (HIV). Wskazana jest u dorosłych i dzieci.

Dawkowanie zydowudyny

Leczenie zydowudyną powinno być prowadzone przez lekarzy specjalizujących się w leczeniu HIV. Dawka jest uzależniona od schematu terapeutycznego, parametrów hematologicznych pacjenta, chorób współistniejących, wieku, wagi.

Dawka zwykle stosowana (dobowa) u pacjentów ważących powyżej 30 kg wynosi 500 - 600 mg.

Zydowudynę w postaci roztworu do infuzji należy stosować tylko tak długo, jak długo nie można zastosować leczenia doustnego. 

Przeciwskazania do stosowania zydowudyny

Przeciwwskazaniem do stosowania zydowudyny jest nadwrażliwość na substancję czynną oraz patologicznie mała liczba granulocytów obojętnochłonnych mniej niż 0,75 x 109 /l lub patologicznie małe stężenie hemoglobiny mniejsze niż 7,5 g/dl czyli 4,65 mmol/l.

Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania zydowudyny

Podczas kuracji zydowudyną należy starannie monitorować parametry hematologiczne pacjenta, zalecane jest kontrolowanie wyników krwi raz w tygodniu. Zwłaszcza u pacjentów, którzy mają podawaną zydowudynę w postaci infuzji. 

Po około 6 tygodniach leczenia spodziewane jest wystąpienie u pacjenta niedokrwistości, neutropenii oraz leukopenii. Dlatego zalecane jest stałe kontrolowanie stanu zdrowia u lekarza pierwszego kontaktu. Jeżeli niedokrwistość będzie utrzymywała się dłuższy czas, może być konieczne przetoczenie krwi.

Otyłe kobiety, pacjenci z ryzykiem choroby wątroby i stłuszczeniem wątroby oraz zakażeni wirusem zapalenia wątroby typu C i leczeni interferonem alfa i rybawiryną powinni być pod ścisłą kontrolą lekarską w czasie terapii zydowudyną. U takich osób jest znacznie podwyższone ryzyko rozwoju kwasicy mleczanowej. 

Ze względu na zaburzenia mitochondrialne zalecane jest kontrolowanie stanu klinicznego i wyników badań laboratoryjnych dzieci, które są narażone w okresie życia płodowego na działanie zydowudyny.

Pacjenci w trakcie terapii zydowudyną i produktami zawierającymi zydowudynę jak Combivir i Trizivir narażeni są na utratę podskórnej tkanki tłuszczowej zwłaszcza w obrębie twarzy, kończyn i pośladków. Proces też może być częściowo odwracalny.

Podczas terapii zydowudyną możliwa jest zmiana stężenia lipidów i glukozy we krwi, dlatego należy je stale monitorować.

U osób z ciężkimi niedoborami odporności, zakażonych wirusem HIV może wystąpić reakcja zapalna na patogeny oportunistyczne. Może być to: zapalenie siatkówki wywołane wirusem cytomegalii, zakażenie prątkami oraz zapalenie płuc wywołane przez Pneumocystis carinii. W takim wypadku należy zastosować odpowiednie leczenie, które wyeliminuje reakcje zapalne.

Jeżeli u pacjenta wystąpią bóle kończyn i sztywność stawów lub trudności w poruszaniu się powinien zgłosić się do lekarza. Dłuższa terapia zydowudyną może powodować martwicę kości.

Probenecyd zwiększa AUC zydowudyny, przez co mogą rozwinąć się zaburzenia hematologiczne u pacjenta.

Atowakwon  podawany z zydowudyną powoduje wzrost jej stężenia w surowicy i nasilenie działań niepożądanych.

Kwas walproinowy, flukonazol lub metadon podawane jednocześnie z zydowudyną powodują zwiększenie jej toksyczności.

Stosowanie leków o potencjalnym działaniu nefrotoksycznym lub mielosupresyjnym, razem z zydowudyną może spowodować wzrost działań niepożądanych.

Leki, które mogą zmieniać metabolizm zydowudyny wskutek hamowania sprzęgania jej z kwasem glukuronowym lub hamowania metabolizmu wątrobowego to głównie leki przeciwbólowe.

Przeciwwskazania zydowudyny do łączenia z innymi substancjami czynnymi

Nie należy łączyć podawania zydowudyny i ryfampicyny ze względu na zmniejszenie pola AUC pod krzywą i obniżenia działania zydowudyny.

Zydowudyna i stawudyna nie powinny być jednocześnie podawane, gdyż są antagonistami  w działaniu.

Interakcje zydowudyny z innymi substancjami czynnymi

wspólne powinowactwo do tej samej kinazy tymidynowej, zydowudyna może obniżyć o kilkadziesiąt procent stężenie aktywnego metabolitu stawudyny
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Stawudyna (Stavudine) nukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy
rybawiryna osłabia działanie zydowudyny hamując jej fosforylację, wzrost ryzyka neutropenii
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Rybawiryna (Ribavirin) przeciwwirusowe nukleozydy i nukleotydy
wzrost działania immunosupresyjnego i ryzyka groźnych infekcji
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Tofacytynib (Tofacitinib) selektywne leki immunosupresyjne
duże obniżenie stężenia pyrazynamidu
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Pyrazynamid (Pyrazinamide) substancje stosowane w leczeniu gruźlicy
wzrost ryzyka neutropenii i agranulocytozy
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Klozapina (Clozapine) neuroleptyki atypowe
wzrost ryzyka zapalenia trzustki
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Beksaroten (Bexarotene) inne leki przeciwnowotworowe
wahania stężenia zydowudyny w osoczu
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Klarytromycyna (Clarithromycin) antybiotyki makrolidowe - makrolidy
może wystąpić senność i letarg
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Acyklowir (Acyclovir) przeciwwirusowe nukleozydy i nukleotydy
możliwość działania hepatotoksycznego
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Brentuksymabu wedotin (Brentuximab vedotin) przeciwciała monoklonalne - przeciwnowotworowe i immunosupresyjne
wzrost ryzyka działania mielotoksycznego i hepatotoksycznego
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Epirubicyna (Epirubicin) antybiotyki cytostatyczne
obniżenie stężenia zydowudyny we krwi i osłabienie jej działania
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Newirapina (Nevirapine) nienukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy
Orlistat (Orlistat) inhibitory lipazy
Ryfampicyna (Rifampicin (rifampin)) antybiotyki - INNE
Rytonawir (Ritonavir) inhibitory proteazy HIV
Typranawir (Tipranavir) inhibitory proteazy HIV
wzrost stężenia zydowudyny we krwi i nasilenie jej działań niepożądanych
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Detreomycyna (Chloramfenikol) (Chloramphenicol) antybiotyki - INNE
Flukonazol (Fluconazole) przeciwgrzybicze pochodne triazolu
Kwas acetylosalicylowy (Acetylsalicylic acid) leki przeciwzakrzepowe - inhibitory agregacji płytek
Kwas walproinowy (Valproic acid) inne leki przeciwpadaczkowe
Leflunomid (Leflunomide) selektywne leki immunosupresyjne
Kotrimoksazol (Sulfametoksazol+Trimetoprim) (Co-trimoxazole (sulfamethoxazole+trimethoprim)) sulfonamidy i trimetoprim
nasilenie działania mielosupresyjnego
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Ifosfamid (Ifosfamide) cytostatyki alkilujące
wzrost działań toksycznych obu leków takich jak supresja szpiku, działanie mielotoksyczne i nefrotoksyczne
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Gancyklowir (Ganciclovir) przeciwwirusowe nukleozydy i nukleotydy
Walgancyklowir (Valganciclovir) przeciwwirusowe nukleozydy i nukleotydy
wzrost ryzyka wystąpienia drgawek
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Bencyklan (Bencyclane) leki blokujące kanały wapniowe - działające na naczynia krwionośne
zwiększone ryzyko zaburzeń hematologicznych
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Cyklofosfamid (Cyclophosphamide) cytostatyki alkilujące
Flucytozyna (Flucysotine) inne substancje przeciwgrzybicze
Dapson (Dapsone) inne leki przeciwbakteryjne
wzrost ryzyka wystąpienia neutropenii, granulocytopenii i ciężkiej anemii
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Topotekan (Topotecan) inne leki przeciwnowotworowe
wzrost ryzyka wystąpienia miopatii i rabdomiolizy
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Chlorochina (Chloroquine) substancje przeciwpierwotniakowe
Telbiwudyna (Telbivudine) nukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy
Hydroksychlorochina (Hydroxychloroquine) substancje przeciwmalaryczne o zróżnicowanym mechanizmie działania
zwiększone ryzyko supresji szpiku
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Winorelbina (Vinorelbine) alkaloidy barwinka (Vinca) i analogi

Interakcje zydowudyny z pożywieniem

Nie wykazano, żeby zydowudyna wchodziła w interakcje z pożywieniem.

Interakcje zydowudyny z alkoholem

Należy zachować ostrożność podczas stosowania zydowudyny i alkoholu (możliwość rozwoju kwasicy mleczanowej). 

Wpływ zydowudyny na prowadzenie pojazdów

Dotychczas brak jest badań o wpływie zydowudyny na zdolność prowadzenia pojazdów oraz obsługę maszyn. Lekarz podejmując decyzję o uprawieniu pacjenta do prowadzenia pojazdu musi wziąć pod uwagę jego stan kliniczny oraz ewentualne działania niepożądane zydowudyny.

Inne rodzaje interakcji

U pacjentów cierpiących na zaburzenia czynności wątroby podczas leczenia zydowudyną, występuje większe prawdopodobieństwo wystąpienia nieprawidłowości w testach czynności wątroby. Tacy pacjenci często wymagają dokładniejszych testów lub przerwania terapii zydowudyną.

Wpływ zydowudyny na ciążę

Stosowanie zydowudyny w ciąży nie zostało dokładnie zbadane, brakuje dobrych badań klinicznych mogących potwierdzić bezpieczeństwo jej stosowania. Dlatego lekarze proponujący kobiecie w ciąży terapię zydowudyną, muszą poinformować ją o ryzyku wynikającym ze stosowania i możliwości rozwoju wad wrodzonych u dziecka.

Naukowcy dowiedli jednak, że terapia zydowudyną zmniejsza częstość przenoszenia zakażenia HIV z matki na płód o ok. 70%.

Badania na gryzoniach z doustnym podawaniem zydowudyny, dowiodły większej częstości występowania resorpcji płodów oraz zwiększoną toksyczność leku u ciężarnych samic i występowanie wad rozwojowych u młodych.

Wpływ zydowudyny na laktację

Lekarze zalecają, żeby matki, które są zakażone wirusem HIV nie karmiły swojego dziecka piersią, żeby nie przenieść na nie wirusa.

Kiedy podano kobietom karmiącym zakażonym wirusem HIV dawkę 200 mg zydowudyny, to jej stężenie w mleku i surowicy było podobne. Dowodzi to, że lek przenika do mleka matki.

Wpływ zydowudyny na płodność

Po podaniu gryzoniom doustnych dawek zydowudyny, nie wykazano jej negatywnego wpływu na płodność.

W odniesieniu do ludzi brak jest danych klinicznych o wpływie zydowudyny na płodność u kobiet, w przypadku mężczyzn nie wykazano negatywnego wpływu na jakość nasienia.

Skutki uboczne

ból głowy
nudności
ból brzucha
wymioty
biegunka
bóle mięśniowe
niedokrwistość
neutropenia
zawroty głowy
złe samopoczucie
podwyższone stężenie bilirubiny i enzymów wątrobowych
leukopenia
astenia
wzdęcia
zapalenie trzustki
duszność
pancytopenia
gorączka
miopatia
świąd
trombocytopenia
wysypka
bezsenność
drgawki
dyspepsja
ginekomastia
pokrzywka
senność
zaburzenia smaku
parestezje
lęk
jadłowstręt
wzmożona potliwość
kaszel
dreszcze
częste oddawanie moczu
choroby wątroby i dróg żółciowych
kardiomiopatia
depresja
objawy grypopodobne
otępienie
bóle w klatce piersiowej
kwasica mleczanowa
hepatomegalia
niedokrwistość aplastyczna

Działania niepożądane zostały podzielone ze względu na częstotliwość występowania u pacjentów. (Klasyfikacja MdDRA)

Bardzo często
(≥1/10)
Często
(≥1/100 do <1/10)
Niezbyt często
(≥1/1000 do <1/100)
Rzadko
(≥1/10 000 do < 1/1000)
Bardzo rzadko
(<1/10 000)
Częstość nieznana
Nie można ocenić na podstawie dostępnych danych

Inne możliwe skutki uboczne

Skutki uboczne po podaniu zydowudyny, są podobne u osób dorosłych oraz dzieci. Profil działań niepożądanych po podaniu dożylnym roztworu do infuzji, obejmuje głównie wystąpienie leukopenii, neutropenii oraz niedokrwistości, która w ciężkich przypadkach może skończyć się koniecznością przetoczenia krwi pacjentowi. Często dożylne leczenie zydowudyną, wiąże się z nadmierną utratą tkanki tłuszczowej u pacjentów oraz u niektórych pacjentów zauważono wystąpienie odczynów miejscowych w okolicy podania leku.

Objawy przedawkowania zydowudyny

U pacjentów, którzy przedawkowali zydowudynę zaobserwowano zmęczenie, bóle głowy, wymioty, a w niektórych przypadkach nawet zaburzenia hematologiczne.

Mechanizm działania zydowudyny

Zydowudyna jest nukleozydowym inhibitorem odwrotnej transkryptazy (NRTI), wykazującym aktywność przeciwko ludzkiemu wirusowi niedoboru odporności typu 1 (HIV-1). Jest ona prolekiem, który musi być fosforylowany do aktywnego metabolitu trifosforanu zydowudyny, który konkuruje o włączenie do wirusowego DNA. Następnie dochodzi do zahamowania konkurencyjnego enzymu odwrotnej transkryptazy HIV i  terminacji replikacji łańcucha syntezy DNA po włączeniu analogu nukleotydu. 

Wchłanianie zydowudyny

Zydowudyna po podaniu doustnym jest szybko i prawie całkowicie wchłaniana z przewodu pokarmowego, jednak podlega ona metabolizmowi pierwszego przejścia, który zmniejsza biodostępność zydowudyny po podaniu. Biodostępność zydowudyny jest najwyższa u noworodków do 14 dnia życia, następnie stopniowo się zmniejsza.

Tłusty posiłek może zmniejszyć wchłanianie zydowudyny.

Po podaniu zydowudyny w infuzji dożylnej, stężenie maksymalne w osoczu wynosiło 4,0 µM.

Dystrybucja zydowudyny

Średnia pozorna objętość dystrybucji zydowudyny po podaniu dożylnym wynosi 1,6 l/kg. Stopień wiązania zydowudyny z białkami osocza wynosi od 34% do 38%. Wykazano, że zydowudyna przenika do ośrodkowego układu nerwowego i do płynu mózgowo-rdzeniowego oraz przez łożysko do płynu owodniowego.

Średni okres półtrwania w osoczu, po podaniu dożylnym zydowudyny wynosił 1,1 godziny.

Metabolizm zydowudyny

Metabolizm zydowudyny, zachodzi w wątrobie na drodze sprzęgania z kwasem glukuronowym. Główny powstający metabolit to 5'-glukuronid, który jest większością podanej dawki wydalanej z moczem.

Po podaniu dożylnym zydowudyny głównym powstającym metabolitem jest 3'amino-3'-deoksytymidyna (AMT).

Wydalanie zydowudyny

Wydalanie zydowudyny z organizmu człowieka zachodzi głównie drogą nerkową. Klirens nerkowy wynosi około 0,34 l/h/kg, co ukazuje duży udział przesączania kłębuszkowego. 

Pacjenci z zaawansowaną niewydolnością nerek, mają wysokie stężenia zydowudyny w osoczu krwi przez gorsze przesączanie kłębuszkowe.

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij