Zuklopentyksol, Zuclopenthixolum - Zastosowanie, działanie, opis

Zuklopentyksol jest lekiem przeciwpsychotycznym, należącym do grupy neuroleptyków- pochodnych tioksantenu. Octan zuklopentyksolu w postaci wstrzyknięć domięśniowych stosowany jest do leczenia stanów psychotycznych o charakterze ostrym, które towarzyszą schizofrenii bądź manii. Do wskazań dla substancji leczniczej należą pobudzenie ruchowe, agresywność, uczucie niepokoju, omamy i urojenia. W przypadku choroby afektywnej dwubiegunowej octan zuklopentyksolu podaje się w fazie maniakalnej. Dekanonian zuklopentyksolu w postaci wstrzyknięć oraz doustna forma leku (dichlorowodorek zuklopentyksolu) jest stosowany w leczeniu podtrzymującym schizofrenii oraz innych psychoz.

Dawka doustna zuklopentyksolu stosowana w leczeniu zależna jest od stanu pacjenta i jednostki chorobowej, wieku oraz  chorób towarzyszących (zaburzenia czynności wątroby). Leczenie rozpoczyna się od mniejszych dawek, które można zwiększać stopniowo co 2-3 dni. Zwykle stosowana maksymalna dawka dobowa w przypadku schizofrenii i manii wynosi 150 mg dichlorowodorku zuklopentyksolu. W leczeniu podtrzymującym zwykle stosowane doustne dawki zuklopentyksolu wynoszą  20-40 mg na dobę. Nie ustalono profilu bezpieczeństwa dla dzieci, dlatego nie wskazana jest terapia lekiem w tej grupie wiekowej. Osoby w podeszłym wieku powinny otrzymywać najmniejszą skuteczną dawkę leku.

W przypadku podawania zuklopentyksolu w postaci dekanonianu zuklopentyksolu dawki oraz odstępy czasowe między kolejnymi wstrzyknięciami domięśniowymi są ustalane indywidualnie dla każdego pacjenta. Zwykle stosowana dawka dla pacjentów dorosłych w leczeniu podtrzymującym wynosi 200-400 mg podawanych w odstępie 14- 28 dni. Lek wstrzykuje się w górny zewnętrzny kwadrat pośladka.

Octan zuklopentyksolu podaje się domięśniowo z częstotliwością ustalaną na podstawie stanu zdrowia pacjenta.  Lek wstrzykuje się co 24-35 godzin w dawkach zwykle stosowanych wynoszących 50-150 mg. Octan zuklopentyksolu jest przeznaczony do leczenia doraźnego (do 14 dni), nie stosuje się go długotrwale. Maksymalna dawka jednorazowa dla osób w podeszłym wieku wynosi 100 mg.

Zuklopentyksolu nie można stosować u osób nadwrażliwych na lek. Przeciwwskazaniami do stosowania leku są śpiączka, zaburzenia świadomości i zapaść krążeniowa.

Zuklopentyksol należy stosować z ostrożnością u diabetyków. Lek wpływa na stężenie glukozy oraz insuliny we krwi.

Należy zachować ostrożność podczas terapii lekiem u osób z chorobami serca oraz zaburzeniami elektrolitowymi (niedobór potasu, magnezu). Zuklopentyksol wydłuża odstęp QT i może prowadzić do wystąpienia złośliwych zaburzeń rytmu serca.

Zuklopentyksol podobnie jak inne leki neuroleptyczne może powodować wystąpienie złośliwego zespołu neuroleptycznego. Do objawów NMS (neuroleptic malignant syndrome) należy zwiększenie temperatury ciała (hipertermia), sztywność mięśniowa i zaburzenia świadomości. W przypadku wystąpienia NMS odstawia się neuroleptyk i stosuje leczenie objawowe. Szczególnie niebezpieczne jest łączenie zuklopentyksolu z lekami opioidowymi i alkoholem.

Zuklopentyksol z ostrożnością stosuje się u pacjentów z zaburzeniami pracy wątroby, drgawkami oraz organicznym zespołem mózgowym.

Istnieje zwiększone ryzyko rozwoju żylnej choroby zatorowo- zakrzepowej u osób przyjmujących zuklopentyksol oraz inne leki przeciwpsychotyczne. Zwiększone ryzyko zdarzeń mózgowo- naczyniowych wykazano dla osób starszych z demencją.

Zuklopentyksol może wpływać na zmiany ciśnienia tętniczego krwi. Lek zmienia (zwiększa lub zmniejsza) efekt hipotensyjny niektórych leków przeciwnadciśnieniowych. Należy zachować ostrożność i monitorować ciśnienie krwi.

Pokarm nie wpływa na dostępność zuklopentyksolu, nawet gdy lek podawany jest w formie doustnej. Lek można przyjmować niezależnie od posiłków. 

Podczas terapii zuklopentyksolem należy unikać spożywania alkoholu. Lek nie może być podany w przypadku ostrego zatrucia alkoholowego. Alkohol nasila depresyjny wpływ zuklopentyksolu na ośrodkowy układ nerwowy.

Lek może wpływać negatywnie na zdolność prowadzenia pojazdów mechanicznych, w tym samochodów. Zuklopentyksol obniża zdolność koncentracji, może powodować zawroty głowy oraz pogarszać jakość widzenia. Należy zachować ostrożność. 

Zuklopentyksol może powodować nadwrażliwość na promieniowanie słoneczne. 

Jeżówka purpurowa Echinacea purpurea przyspiesza przemiany metaboliczne zuklopentyksolu.

Dziurawiec zwyczajny Hypericum perforatum nasila metabolizm zuklopentyksolu.

Badania na zwierzętach laboratoryjnych nie wykazały działania toksycznego zuklopentyksolu na płód, jednak przyjmowanie leku w ostatnim trymestrze ciąży wiąże się z ryzykiem wystąpienia zespołu odstawiennego u noworodków. Opisywano wystąpienie ospałości lub pobudzenia, zaburzeń oddychania, drżeń mięśniowych oraz hipertonii u noworodków.

Zuklopentyksol przenika do mleka matki karmiącej, jednak są to ilości niewielkie, rzędu 1% dawki przyjmowanej przez kobietę. Ryzyko wystąpienia działań niepożądanych u dziecka jest niskie, jednak lek powinien być stosowany przez kobiety karmiące jedynie w razie konieczności. Konieczna jest obserwacja dziecka, zwłaszcza w czasie pierwszych 4 tygodni po porodzie. 

Badania wpływu zuklopentyksolu na płodność z wykorzystaniem zwierząt laboratoryjnych wykazały, że lek zwiększa ilość urodzeń martwych płodów.

Działania niepożądane zuklopentyksolu w postaci roztworu o wstrzykiwań są analogiczne do skutków ubocznych leku po podaniu doustnym. Dodatkowo mogą pojawić się reakcje w miejscu podania (ból, obrzęk, zaczerwienienie) gorączka bądź hipotermia (spadek temperatury ciała poniżej 35 stopni Celsjusza).

Przedawkowanie zuklopentyksolu prowadzi do zaburzeń rytmu serca. Odnotowywano przypadki wydłużenia odstępu QT, torsade de pointes (specyficzny rodzaj tachykardii komorowej), a nawet zatrzymanie czynności serca. Ponad to, przyjęcie zbyt dużej dawki zuklopentyksolu skutkuje depresyjnym wpływem na ośrodkowy układ nerwowy. Pojawia się senność, zaburzenia świadomości, zaburzenia ruchowe i śpiączka. Organizm może zareagować pojawieniem się hipotermii (obniżeniem temperatury ciała), bądź wręcz odwrotnie- gorączką.

Zuklopentyksol blokuje receptory dopaminergiczne D₁ oraz D₂. Lek jest również antagonistą receptorów alfa1- adrenergicznych i serotoninowych  5-H_2. W niewielkim stopniu zuklopentyksol blokuje receptory histaminowe H_1.

Po podaniu doustnym zuklopentyksolu jego dostępność biologiczna wynosi około 44%. Lek jest wchłaniany do krwioobiegu i osiąga maksymalne stężenie w surowicy krwi po 4 godzinach od zażycia. Pokarm nie wpływa na wchłanialność leku. 

Zuklopentyksol w postaci estru, octanu zuklopentyksolu jest podawany domięśniowo, skąd uwalnia się powoli do krwi. Czas potrzebny na osiągnięcie stężenia maksymalnego we krwi po wstrzyknięciu domięśniowym octanu zuklopentyksolu wynosi średnio 36 godzin. Wynika to z lipofilnego charakteru octanu zuklopentyksolu i powolnego przechodzenia między fazami olej-woda.

Zuklopentyksol jako ester- dekanonian zuklopentyksolu jest wstrzykiwany domięśniowo i uwalniany najdłużej w porównaniu z pozostałymi postaciami leku. Stężenie maksymalne w surowicy krwi jest osiągane po upływie 3-7 dni. 

Stopień wiązania zuklopentyksolu z białkami osocza wynosi 98-99%. Objętość dystrybucji leku to 20 l/kg masy ciała. Zuklopentyksol przenika do mleka matek karmiących.

W wyniku przemian metabolicznych zuklopentyksolu powstają związki nieaktywne farmakologicznie. Reakcje metaboliczne obejmują procesy sulfoksydacji oraz N-dealkilacji zuklopentyksolu. Następnie wytworzone związki łączą się z kwasem glukuronowym. 

Średni okres półtrwania zuklopentyksolu w postaci dekanonianu wynosi 21 dni. Dla postaci octanu zuklopentyksolu czas półtrwania szacuje się na 32 godziny, natomiast zuklopentyksol podany doustnie w postaci dichlorowodorku charakteryzuje się T_1/2 na poziomie 20 godzin.

Lek jest eliminowany głównie z kałem, natomiast średnio 10% zuklopentyksolu usuwane jest z organizmu przez nerki z moczem.