Węglan litu, Lithii carbonas - Zastosowanie, działanie, opis

Preparaty litu są wskazane w leczeniu epizodu maniakalnego w zaburzeniach afektywnych dwubiegunowych oraz w prewencji nawrotów tych zaburzeń. Terapia litem ma również na celu zmniejszenie nasilenia i częstości występowania manii u pacjentów po przebytych stanach maniakalnych oraz zapobieganie pojawiania się wątków depresji w zaburzeniach depresyjnych nawracających.

Dawkę węglanu litu dobiera zawsze indywidualnie dla danego pacjenta lekarz specjalista. Jest to związane z wąskim zakresem dawek, w jakich lit może być stosowany. Indywidualną dawkę  należy wyznaczyć na podstawie pomiaru stężenia litu w surowicy krwi i uzyskiwanej poprawy klinicznej. Dawka dobowa wynosi zwykle 0,5-1,25g węglanu litu i należy ją zwiększać stopniowo. W pierwszym okresie leczenia stężenie litu w surowicy trzeba kontrolować raz w tygodniu. Po osiągnięciu wymaganego stężenia kontrolę można przeprowadzać rzadziej, raz-dwa razy w miesiącu.

 U dzieci w wieku poniżej 12 lat nie stosuje się kuracji litem.

W przypadku konieczności odstawienia litu należy to zrobić stopniowo w przynajmniej dwutygodniowym okresie czasu, by opóźnić nawrót objawów choroby podstawowej.

Litu nie można stosować u pacjentów wykazujących nadwrażliwość na ten lek. Powinien on być także wyłączony z terapii osób, które mają choroby sercowo-naczyniowe ( w tym przebyty w krótkim czasie zawał mięśnia sercowego) lub ciężką niewydolność nerek. Również białaczka, jak i organiczne uszkodzenia mózgu wykluczają możliwość terapii litem. Do grupy pacjentów, którym nie podajemy litu ze względów bezpieczeństwa należą: kobiety ciężarne ( szczególnie w I trymestrze ciąży ze względu na działanie teratogenne litu) oraz matki karmiące piersią (możliwość przenikania litu do mleka kobiecego).

Leku nie stosuje się u pacjentów poniżej 12 roku życia.

Terapię litem należy prowadzić z zachowaniem szczególnej ostrożności u pacjentów, u których w wywiadzie mamy do czynienia z niewydolnością układu wydalniczego (głównie nerek) oraz układu sercowo-naczyniowego (zaburzenia czynności węzła zatokowego i przewodnictwa zatokowo-komorowego). Nieleczona niedoczynność tarczycy oraz stan odwodnienia z niewyrównanym poziomem sodu podlegają również sytuacjom, gdzie podaż litu musi być ostrożna. Ponieważ w chorobie Adisona oraz gdy podaż soli w diecie jest ograniczona lit może nasilać swoje objawy toksyczne, dlatego stosowanie go w takich grupach chorych powinno odbywać się pod szczególną kontrolą. Podobnie sytuacja wygląda w przypadku współistniejących schorzeń takich jak: choroba Parkinsona, padaczka, łuszczyca, cukrzyca, schizofrenia.

W związku z tymi obostrzeniami w terapii przed jej rozpoczęciem należy wykonać badania kontrolne, które pozwolą skontrolować czynności tarczycy, nerek, serca oraz sprawdzić stężenia sodu i glukozy w surowicy krwi.

Ponieważ lit może blokować kanały sodowe w mięśniu sercowym, terapia nim może ujawnić się uwarunkowany genetycznie zespół Brugadów. Ta jednostka chorobowa jest przeciwskazaniem do leczenia litem.

W terapii litem bardzo ważny jest odpowiedni poziom sodu we krwi. Dlatego w przypadku biegunki, nadmiernego pocenia (np. w czasie infekcji) należy szczególnie pacjenta monitorować i ewentualnie rozważyć zmniejszenie dawki lub czasowe przerwanie terapii.

Pacjentów długotrwale leczonych litem należy szczególnie kontrolować pod kątem stanu nerek, szczególnie w kierunku występowania mikrotorbieli, gruczolaka kwasochłonnego czy raka kanalików zbiorczych nerki.

Terapia litem może powodować podwyższony poziom wapnia, którejmu może towarzyszyć nadczynność przytarczyc. Stąd też na początku kuracji tym lekiem zaleca się oznaczenie poziomu wapnia i regularną jego kontrolę.

Jeżeli połączone leczenie litem i elektrowstrząsami jest wskazane klinicznie, należy stosować elektrowstrząsy ostrożnie ze względu na podwyższone ryzyko działań niepożądanych ze strony układu nerwowego, takich jak: delirium, przedłużone napady i dezorientacja.

Pacjentów, którzy razem z litem otrzymują neuroleptyki należy bardzo dokładnie monitorować pod kątem wystąpienia wczesnych objawów toksyczności neurologicznej. Jeżeli takie objawy się pojawią, należy szybko zakończyć leczenie.

Szczególną ostrożność należy zachować u osób z depresją lub zaburzeniami afektywnymi dwubiegunowymi. W tej grupie pacjentów, jaki i u osób z zachowaniami lub myślami samobójczymi w wywiadzie należy stosować  ścisłą kontrolę w związku z możliwością pogorszenia stanu klinicznego i pojawienia się myśli i zachowań samobójczych.

W trakcie leczenia litem należy unikać pokarmów i suplementów diety zawierających jod. Jod i lit mogą synergistycznie wywoływać niedoczynność tarczycy.

Podczas terapii litem należy ograniczyć spożycie kofeiny, gdyż może ona obniżać stężenie leku w surowicy.

Należy też pamiętać o prawidłowej podaży soli kuchennej. Nie należy ograniczać jej podaży, ponieważ mniejsza ilość soli w pożywieniu może doprowadzić do zwiększenia stężenia litu w surowicy, a co za tym idzie podwyższyć jego toksyczność.

Pacjenci objęci terapią litem powinni przyjmować 2,5-3l wody w ciągu doby oraz ograniczyć stosowanie soku grejpfrutowego ze względu na jego hamujące działanie na enzymy cytochromu CYP3A4.

Podczas terapii litem należy unikać alkoholu, gdyż może dojść do zwiększenia stężenia leku w surowicy i tym samym spotęgowania jego działań niepożądanych.

Lit może powodować różne zaburzenia ze strony ośrodkowego układu nerwowego. są to senność, zawroty głowy, omamy. Z tego względu podczas terapii litem należy ostrzec pacjenta o realnych zagrożeniach podczas prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn. 

Terapia litem może powodować zwiększone stężenie glukozy oraz hormonu przytarczyc i wapnia w surowicy krwi, co ma niewątpliwie wpływ na wynik badań laboratoryjnych. 

Litu nie należy stosować w ciąży. Spowodowane jest to tym, że lit przenika przez łożysko i kuracja nim, zwłaszcza w I trymestrze, wiąże się ze zwiększoną częstością występowania wad wrodzonych, szczególnie w układzie sercowo - naczyniowym.

W trakcie terapii litem karmienie piersią jest przeciwwskazane. Lit przenika do mleka matki i występuje realne niebezpieczeństwo zatrucia u dziecka.

Lit posiada wąski indeks terapeutyczny, dlatego stężenia toksyczne litu są zbliżone do stężeń terapeutycznych. Każdorazowe przyjęcie zbyt dużej dawki litu powinno być uznawane za zagrażające zdrowiu, a nawet życiu, szczególnie u pacjentów przyjmujących lit regularnie i mających w związku z tym tkanki przesycone tym pierwiastkiem.

W przypadku przyjęcia zbyt dużej dawki leku pojawienie się objawów przedawkowania może być opóźnione, a ich maksimum może się ujawnić dopiero po 24 godzinach. W poważnych przypadkach mogą nastąpić napad padaczki, śpiączka i śmierć.

W ostrych zatruciach mogą pojawić się znaczne dolegliwości jelitowe:(wymioty, biegunka), zaburzenia ze strony układu nerwowego (niezborność ruchowa, drgawki, śpiączka) oraz zaburzenia w układzie sercowo-naczyniowym (nieprawidłowości rytmu serca, wstrząs). Jeżeli kuracja trwa dłuższy czas, wtedy objawy zatrucia rozwijają się  stopniowo. Związane jest to z tym, że toksyczność litu i nasilenie objawów są proporcjonalne do jego stężenia w surowicy krwi.

Do pierwszych objawów toksyczności litu należą symptomy związane z: zaburzeniami sercowo-naczyniowymi (wydłużenie QT/QTc w badaniu EKG), zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi ( biegunka, wymioty, odwodnienie), zaburzeniami neurologicznymi (ataksja, drżenie, hipertonia, , zaburzenia mowy, splątanie, senność, oczopląs). W przypadku ich pojawienia się kurację litem należy natychmiast przerwać.

Lit powinien być stosowany ze szczególną ostrożnością u osób starszych. Ma to związek z tym, że ta grupa chorych jest szczególnie wrażliwa na toksyczność litu na skutek zaburzeń czynności nerek i wydalania.

Mechanizm działania litu nie został całkowicie wyjaśniony.  Lit może zastępować jony innych potasowców (potasu, sodu), co wpływa na przesunięcie wzajemnego stosunku tych jonów wewnątrz i na zewnątrz komórki. W ten sposób zakłóca wywołane przez depolaryzację uwalnianie dopaminy i noradrenaliny w OUN. Jednocześnie w pewnym stopniu hamuje wychwyt zwrotny amin katecholowych. Odgrywa to istotną rolę w przypadku nadpobudliwości ze strony układu nerwowego.  Lit zwiększa uwalnianie serotoniny z określonych obszarach mózgu, co wpływa na jego działanie przeciwdepresyjne i przeciwagresywne. Poprzez zmniejszenie działanie dopaminy wywiera działanie przeciwmaniakalne. U osób zdrowych lit nie wywiera działania psychotropowego. Lit blokuje działanie hormonu antydiuretycznego przez co  dochodzi do zwiększonego wydalania moczu i nadmiernego pragnienia, a także hamuje wpływ tyreotropiny na tarczycę, co może prowadzić do jej niedoczynności.

Węglan litu łatwo, ale powoli wchłania się po podaniu doustnym. Jego absorpcja może trwać nawet 8h. Maksymalne stężenie w surowicy osiąga  po ok. 2–4 h.

Lit praktycznie nie wiąże się z białkami. Jego objętość dystrybucji wynosi ok. 0,7 l/kg. Biologiczny okres półtrwania jest długi (wynosi ok. 19 h) i wykazuje znaczne indywidualne różnice (13-33h). Lit przenika do płynu komórkowego i pozakomórkowego, a także do pokarmu kobiecego. 

 Węglan litu wydalany głównie przez nerki (ok. 95%), a niewielkie ilości są usuwane z potem (4–5%). Szybkość eliminacji litu przez nerki zależy w znacznym stopniu od wieku pacjenta, długości terapii oraz stanu nerek. Zwykle u osób w podeszłym wieku klirens nerkowy litu jest obniżony. Czynniki takie jak niedobór sodu i wody zwiększają wchłanianie zwrotne litu w kanalikach bliższych, co wydłuża okres eliminacji leku z ustroju.