Sulfasalazyna, Sulfasalazinum - Zastosowanie, działanie, opis

Sulfasalazyna należy do pochodnych kwasu aminosalicylowego. 

Ze względu na swoje właściwości przeciwzapalne jest stosowana w terapii reumatoidalnego zapalenia stawów, gdy niesteroidowe leki przeciwzapalne są nieskuteczne. Cząsteczkę wykorzystuje się również do leczenia chorób zapalnych przewodu pokarmowego (choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego i odbytnicy) w okresach ich zaostrzeń oraz remisji.

Sulfasalazynę należy zażywać w trakcie posiłków. Terapia lekiem, u osób, które wcześniej nie stosowały związku, powinna odbywać się przy  cotygodniowym, stopniowym zwiększaniu dawki. Optymalne efekty leczenia uzyskiwane są zwykle po 6-10 tygodniach terapii. Sam okres stosowania leku nie powinien być krótszy niż 6 miesięcy.

Dawkowanie sulfasalazyny zależy od jednostki chorobowej jej okresów remisji bądź zaostrzeń oraz stanu ogólnego pacjenta.

Zwykle stosowane dawki dobowe u osób dorosłych oraz młodzieży powyżej 16 roku życia wynoszą od 500 mg do nawet 8 g.

Dzieci powyżej 2 lat: Zwykle podaje się od 20 mg do 60 mg na kg masy ciała na dobę.

Przeciwwskazaniem do stosowania sulfasalazyny jest nadwrażliwość na lek oraz na sulfonamidy i salicylany.

Związku nie należy stosować w przypadku występowania niedrożności jelit lub dróg moczowych, a także u dzieci poniżej 2 roku życia. Osoby cierpiące na porfirię ostrą przerywaną oraz mieszaną, a także pacjenci z granulocytopenią  również nie powinny stosować sulfasalazyny.

Sulfasalazyna może powodować ciężkie reakcje nadwrażliwości, które obejmują powłoki skórne oraz narządy wewnętrzne w dużym stopniu upośledzając ich funkcjonowanie. Odnotowano pojawienie się kilku bardzo ciężkich odczynów skórnych, które stanowią bezpośrednie zagrożenie dla życia, takie jak zespól Stevensa-Johnsona czy zespół Lyella. Związek może prowadzić także, do pojawienia się zwłóknień tkanki płucnej, zapalenia  mięśnia sercowego, nerek, wątroby czy poważnych zaburzeń hematologicznych. Przy czym reakcje nadwrażliwości często mogą przebiegać nawet bez wystąpienia wysypki i innych odczynów skórnych (możliwe jest np. pojawienie się gorączki), dlatego należy zachować szczególną ostrożność jeśli w trakcie terapii lekiem wystąpią niepokojące objawy podmiotowe czy przedmiotowe mogące świadczyć o pojawieniu się nadwrażliwości na lek. Ponadto leczenie sulfasalazyną powinno być rozważone u osób z uczuleniami czy ciężką astmą oskrzelową w wywiadzie, gdyż pacjenci ci są bardziej narażeni na wystąpienie ciężkich reakcji nadwrażliwości. Jeśli w trakcie terapii pojawią się łagodne objawy nadwrażliwości, w tej grupie osób można zastosować odczulanie, natomiast wystąpienie ciężkich objawów nadwrażliwości jest równoznaczne z przerwaniem leczenia.

Podczas terapii sulfasalazyną powinno nawadniać się odpowiednią ilością płynów, gdyż w trakcie leczenia może pojawić się kamica nerkowa, a także krystaluria (tworzenie się kryształów substancji w wydalanym moczu).

W związku z tym, że lek obniża wchłanianie kwasu foliowego, istnieje możliwość wystąpienia zaburzeń hematologicznych związanych z niedoboru kwasu foliowego takich jak pancytopenia czy anemia makrocytarna. W razie pojawienia się powyższych działań niepożądanych,  należy wdrożyć suplementację kwasu foliowego.

Osoby z niedoborem dehydrogenazy-6-fosforanowej są bardziej narażone na pojawienie się niedokrwistości hemolitycznej w trakcie leczenia sulfasalazyną. Pacjenci ci powinni być szczególnie obserwowani pod kątem wystąpienia objawów tego typu anemii.

U pacjentów, u których występują zaburzenia układu krwiotwórczego, leczenie związkiem może być wdrożone tylko jeśli korzyści zdrowotne przewyższają ryzyko dalszego uszkodzenia układu krwionośnego oraz krwiotwórczego.

Pacjenci z ciężkimi zaburzeniami wątroby i nerek są również narażeni na pojawienie się poważnych działań niepożądanych w tracie leczenia sulfasalazyną. Rozpoczęcie terapii powinno odbyć się po dokładnym oszacowaniu korzyści do ryzyka zdrowotnego dla tej grupy osób.

Podczas leczenia związkiem donoszono o pojawieniu się bardzo ciężkich zakażeń, wynikających z uszkodzenia szpiku. Odnotowano wystąpienie sepsy oraz bardzo ciężkich zakażeń płuc. Rekomenduje się baczne obserwowanie osób u których pojawiły się infekcje, w trakcie stosowania leku oraz przerwanie leczenia jeśli zakażenia mają ciężki przebieg. Rozpoczęcie terapii powinno być rozważone u pacjentów podatnych na infekcje.

Pojawienie się gorączki, bladości skóry, bólu gardła czy też plamicy oraz żółtaczki, może świadczyć o wystąpieniu poważnych zaburzeń szpiku, hemolizie  lub hepatotoksyczności. Jeśli pojawią się powyższe działania niepożądane należy wykonac badania diagnostyczne i przerwać leczenie do momentu uzyskania wyników badań krwi.

Osoby stosujące sulfasalazynę powinny mieć często wykonywane badania monitorujące bezpieczeństwo leczenia. Przez rozpoczęciem terapii należy skontrolować obraz krwi w tym wymaz białych krwinek oraz zaleca się wykonanie badań określających czynność wątroby.  Wartości powyższych parametrów należy oceniać co 2 tygodnie przez 3 pierwsze miesiące leczenia,a przez kolejne 3 miesiące raz na 4 tygodnie terapii. Po pół roku zaś zaleca się wykonywanie tych badań co 3 miesiące. Czynność nerek również należy określać (łącznie z badaniem moczu), u wszystkich osób w początkowej fazie leczenia, w późniejszym okresie raz na 4 tygodnie przez pierwsze 3 miesiące terapii.  Zaleca się wykonywanie badan diagnostycznych oceniających wydolność układową  także, w razie pogorszenia stanu klinicznego pacjenta czy pojawienia się niepokojących działań niepożądanych.

Podczas terapii sulfasalazyną wchłanianie kwasu foliowego może być zmniejszone nawet o około 30%.

Sulfasalazyna nie upośledza zdolności prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn.

Mała podaż płynów w trakcie leczenia sulfasalazyną może przyczynić się do rozwoju krystalurii.

Związek oraz jego metabolity mogą fałszować wyniki oznaczeń normetanefryny (wskaźnika pomocnego w diagnostyce nowotworów neuroednokrynnych czy w rozpoznaniu nadciśnienia tętniczego). Donoszono o uzyskiwaniu fałszywie większych ilości normetanefryny w moczu, oznaczanej metodą chromatografii cieczowej, u pacjentów stosujących sulfasalazynę.

Sulfasalazyna przenika przez łożysko w znacznym stopniu. Badania na zwierzętach nie wykazały zwiększonego ryzyka uszkodzenia płodu w czasie podawania substancji. U ludzi również nie zaobserwowano większej częstotliwości pojawienia się wad wrodzonych bądź toksycznego działania leku u noworodków. Nie odnotowano także żółtaczki jąder podkorowych czy ciężkiej żółtaczki pourodzeniowej u dzieci, których matki były leczone związkiem, nawet w późnym okresie ciąży. Zaleca się jednak zachowanie ostrożności, gdyż inne sulfonamidy mogą wywoływać żółtaczkę u noworodków. Ponadto odnotowano kilka przypadków pojawienia się porodów martwych oraz występowania wad wrodzonych, nie da się wykluczyć, że zjawiska te mogły wynikać nie z działania samego leku, ale ze zmniejszonego poziomu kwasu foliowego obserwowanego w trakcie terapii cząsteczką.

W związku z tym, że sulfasalazyna znacząco osłabia wchłanianie kwasu foliowego, kobiety w wieku rozrodczym i jednocześnie przyjmujące lek powinny stale zażywać kwas foliowy. Niski poziom tej witaminy w pierwszym trymestrze ciąży przyczynia się do powstawania wad cewy nerwowej.

Decyzję o stosowaniu sulfasalazyny podczas ciąży podejmuje lekarz.

Sulfasalazyna w niewielkiej ilości przenika do mleka kobiecego. Uważa się, że związek może być stosowany w trakcie laktacji, natomiast dzieci karmione mlekiem kobiet przyjmujących lek, powinny być obserwowane pod kątem wystąpienia działań niepożądanych, przy czym szczególną ostrożność należy zachować w stosunku do wcześniaków oraz noworodków, u których pojawiła się żółtaczka fizjologiczna.  Donoszono o pojedynczych przypadkach występowania biegunek lub krwawych stolców u osesków karmionych pokarmem kobiet stosujących sulfasalazynę.

Decyzję o stosowaniu sulfasalazyny podczas laktacji podejmuje lekarz.

Sulfasalazyna powoduje zmniejszenie ilości oraz ruchliwości plemników. Zjawisko to zaobserwowano zarówno u zwierząt jak i mężczyzn przyjmujących lek. Działanie to upośledza płodność, natomiast uważa się, że negatywny wpływ sulfasalazyny na  męskie komórki rozrodcze jest odwracalny i ustępuje po przerwaniu terapii związkiem.

Stosowanie zbyt wysokich dawek leku powoduje nasilone działań niepożądanych ze strony przewodu pokarmowego takie jak nudności, wymioty, czy bóle brzucha. Natomiast symptomy te mają najczęściej charakter łagodny. Zażywanie wielokrotnie wyższych ilości leku może jednak doprowadzić do pojawienia się bezmoczu, krystalurii oraz krwiomoczu, możliwe jest również pojawienie się drgawek.

Sulfasalazyna stanowi połaczenie sulfapirydyny z kwasem 5-aminosalicylowym, czyli mesalazyny. Związek macierzysty jest rozkładany do powyższych związków przez środowisko bakteryjne okrężnicy. Uwolniona w ten sposób sulfapirydyna wchłania się z przewodu pokarmowego, natomiast mesalazyna jest praktycznie niewchłaniana, pozostaje w jelitach i  uważa się, że to ona odpowiada za farmakologiczne działanie leku.

Mechanizm działania sulfasalazyny nie jest do końca poznany. Postuluje się, że efekt leczniczy, w głównej mierze, wynika z miejscowych przeciwzapalnych właściwości mesalazyny, która hamuje szlaki syntezy leukotrienów oraz prostaglandyn (mediatorów stanu zapalnego). Dodatkowo zaobserwowano, że sulfasalazyna, mesalazyna oraz sulfapirydyna wykazują działanie immunosupresyjne, poprzez wpływ na metabolizm i procesy enzymatyczne granulocytów oraz limfocytów. Uważa się również, że efekt leczniczy sulfalazyny, może być potęgowany przez właściwości bakteriostatyczne sulfapirydyny.

Po podaniu doustnym biodostępność wynosi około 20%. Lek wchłania się w jelicie cienkim i ulega krążeniu jelitowo-wątrobowemu. Stężenie maksymalne w osoczu pojawia się po 3-6 godzinach od zażycia 

Związek prawie całkowicie łączy się z białkami osocza we krwi. Sulfasalazyna przenika przez łożysko i do mleka kobiecego. Cząsteczka może kumulować się w organizmie.

Sulfasalazyna jest rozkładana przez bakterie jelitowe do dwóch głównych metabolitów, mesalazyny oraz sulfapirydyny. Aktywny metabolit, mesalazyna, wchłania się w niskim stopniu ze światła jelit i jest w większości wydalany wraz z kałem. Natomiast sulfapirydyna szybko wchłania się z okrężnicy, wiąże się z białkami osocza i jest acetylowana wątrobie do nieaktywnego metabolitu. Związek jest w większości usuwany z organizmu wraz z moczem. Stopień acetylacji sulfapirydyny podlega zmienności genetycznej, im mniej wydajny jest ten proces tym wyższe ryzyko pojawienia się działań niepożądanych w trakcie terapii sulfasalazyną.

Większość przyjętej dawki jest wydalana wraz z kałem, tylko niewielka ilość leku jest eliminowana na drodze nerkowej. Okres półtrwania sulfasalazyny wynosi od 5 do 10 godzin.