Streptomycyna, Streptomycinum - Zastosowanie, działanie, opis

Streptomycyna jest antybiotykiem aminoglikozydowym, który jest stosowany w zakażeniach prątkiem gruźlicy w połączeniu z innymi lekami przeciwprątkowymi. Substancja jest także wykorzystywana do leczenia innych zakażeń wywołanych przez bakterie G+ oraz G- wrażliwych na działanie leku. Streptomycynę stosuje się w terapii:

• ziarniaka pachwinowego;
• wrzodu miękkiego;
• dżumy;
• tularemii;
• brucelozy;
• zakażeń układu moczowego

Cząsteczkę, w skojarzeniu z innymi antybiotykami, stosuje się w leczeniu zapalenia wsierdzia, dróg oddechowych oraz w przypadku wystąpienia posocznicy.

Streptomycyna podawana jest parenteralnie, domięśniowo. Substancję w leczeniu gruźlicy podaje się w pierwszej fazie terapii, zwykle przez 2 miesiące, w połączeniu z innymi lekami przeciwprątkowymi, w schemacie ciągłym lub przerywanym. W zakażeniach niegruźliczych związek stosowany jest zwykle przez 7-14 dni.

Stosowane dawki leku różnią się w zależności od jednostki chorobowej, wieku oraz stanu ogólnego pacjentów.

Zwykle stosowane dawki u osób dorosłych: 1 mg do 2 mg streptomycyny na dobę. Natomiast u dzieci zwykle podawane dawki dobowe wynoszą 20 mg/kg do 40mg/kg masy ciała z możliwością zwiększanie dawki do 1 g.

Osoby z niewydolnością nerek są zagrożone kumulowaniem substancji w organizmie, dlatego dawki streptomycyny powinny być dobierane indywidualnie w tej grupie chorych. Podczas terapii lekiem należy kontrolować  wartości takich parametrów jak: stężenie kreatyniny i azotu mocznikowego. Trzeba pamiętać także o regularnym badaniu słuchu u tych pacjentów. Sam czas leczenia powinien być jak najkrótszy, jeśli natomiast niezbędna jest terapia długotrwała, alkalizacja moczu może zmniejszyć podrażnienie nerek.

Przeciwwskazaniem do stosowania streptomycyny jest występowanie reakcji nadwrażliwości na substancję oraz na inne antybiotyki aminoglikozydowe. Nie należy stosować leku u osób z chorobami błędnika i zaburzeniami słuchu, a także u pacjentów z miastenią.

Streptomycyna jest lekiem o właściwościach ototoksycznych, podczas terapii substancją, mogą pojawić się szumy uszne oraz zaburzenia słuchu. Jeśli pacjentowi zalecono streptomycynę do leczenia długotrwałego, powinien mieć wykonywane regularne badania słuchu (przed rozpoczęciem leczenia i okresowo w trakcie terapii). W razie wystąpienia objawów świadczących o działaniu ototoksycznym (pojawienie się nudności, zaburzeń równowagi, bólu głowy) oraz otrzymania niepokojących wyników badań audiometrycznych, leczenie substancją należy przerwać, aby zapobiec trwałemu uszkodzeniu słuchu.

U pacjentów z zaburzoną czynnością nerek, trzeba zachować ostrożność podczas stosowania leku. W trakcie leczenia  osoby te powinny mieć monitorowane parametry funkcji nerek oraz odpowiednio dobierane dawki streptomycyny. Podczas terapii lekiem możliwe jest pogorszenie czynności nerek, ze względu na nefrotoksyczne właściwości substancji.

Streptomycyna wykazuje również właściwości neurotoksyczne, może powodować blokady nerwowo-mięśniowe, co skutkuje osłabieniem mięśni, należy zachować ostrożność podczas terapii lekiem u osób cierpiących na choroby takie jak miastenia, parkinsonizm czy botulizm ze względu na możliwość pogorszenia przebiegu tych schorzeń.  

W czasie wykonywania zabiegów chirurgicznych i przeprowadzania procedury znieczulenia należy zachować ostrożność jeśli pacjent jest leczony streptomycyną. Istnieje ryzyko wystąpienia porażenia mięśni oddechowych i groźnego bezdechu podczas łączenia leku z anestetykami oraz substancjami zwiotczającymi mięśnie szkieletowe. 

Streptomycynę należy stosować ostrożnie u małych dzieci ze względu na zwiększone ryzyko wystąpienia toksyczności wobec układu nerwowego. Nie zaleca się przekraczać rekomendowanych dawek w tej grupie wiekowej. Sama terapia zaś powinna trwać jak najkrócej. U dzieci którym podawano wysokie dawki streptomycyny pojawiało się zwiotczenie, osłupienie, depresja oddechowa oraz śpiączka.

Populacja geriatryczna jest bardziej narażona na wystąpienie ciężkich działań niepożądanych podczas terapii streptomycyną, ze względu na obniżoną sprawność nerek w tej grupie pacjentów, co sprzyja kumulacji leku w organizmie. Osoby te powinny być monitorowane pod kątem pojawienia się ototoksyczności, neurotoksyczności oraz nefrotoksyczności.

Podczas terapii streptomycyną może pojawić się nadmierny rozwój drobnoustrojów niewrażliwych na działanie antybiotyku, jeśli w trakcie terapii rozpozna się nowe zakażenia grzybicze czy bakteryjne, leczenie streptomycyną należy przerwać i rozpocząć odpowiednie leczenie powstałych zakażeń.

Streptomycyna może maskować lub opóźniać pojawienie się objawów niektórych chorób wenerycznych. Jeśli lek jest stosowany w terapii ziarniaka pachwinowego lub wrzodu miękkiego u pacjenta, u którego podejrzewa się jednoczesne zakażenie kiłą, należy przed terapią, w trakcie oraz po zakończeniu leczenia (co miesiąc przez okres 16 tygodni) przeprowadzać badania na obecność tej choroby.

Substancję należy podawać tylko domięśniowo, w duże grupy mięśni, aby zmniejszyć podrażnienia i ból w miejscu wstrzyknięcia oraz żeby zapobiec uszkodzeniom nerwów obwodowych. Ponadto zaobserwowano że podanie dożylne streptomycyny zwiększa ryzyko pojawienia się toksyczności podczas terapii lekiem.

Streptomycyna nie powinna być mieszana w strzykawce z innymi lekami o odczynie zasadowym bądź kwaśnym ze względu na utratę stabilności leku.

Streptomycyna przenika przez łożysko i wywiera szkodliwy wpływ na płód. Substancja powoduje uszkodzenie VIII nerwu czaszkowego oraz działa ototoksycznie i może prowadzić do pojawienia się trwałej głuchoty u dziecka matki leczonego związkiem w czasie ciąży. Ryzyko toksycznego działania na płód zmniejsza się w trakcie krótkotrwałego leczenia streptomycyną oraz przy odpowiednim doborze jej dawek. Substancję dopuszcza się do stosowania podczas ciąży jeśli nie istnieje bezpieczniejsza alternatywa i korzyści z leczenia dla matki wielokrotnie przewyższają ryzyko dla płodu.

Decyzję o stosowaniu streptomycyny podczas ciąży podejmuje lekarz.

Streptomycynę uważa się za substancję dopuszczalną do stosowania podczas laktacji. Lek przenika do mleka kobiecego w niewielkich ilościach oraz jest praktycznie niewchłanialny z przewodu pokarmowego, w związku z tym postuluje się, że stężenie substancji w osoczu oseska osiąga minimalne wartości. Nie można natomiast wykluczyć nadkażeń bakteryjnych i grzybiczych jelit dziecka karmionego piersią, przez matkę przyjmującą streptomycynę w czasie laktacji. Należy obserwować dziecko pod kątem pojawienia się biegunek czy innych zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego, a także innych działań niepożądanych leku, jeśli kobieta stosuje ten lek w trakcie karmienia piersią.

Decyzję o stosowaniu streptomycyny podczas laktacji podejmuje lekarz.

Po podaniu domięśniowym streptomycyny mogą wystąpić następujące działania niepożądane:

• bardzo rzadko pojawiają się szumy uszne, zaburzenia słuchu, ból ucha czy silny ból głowy, a także ciężkie reakcje nadwrażliwości, obrzęki w okolicy głowy i szyi utrudniające mówienie, połykanie oraz oddychanie, istnieje również możliwość wystąpienia zapaści;
• z częstością nieznaną mogą pojawić się ból w miejscu wstrzyknięcia, zaburzenia czynności nerek (objawiające się zwiększeniem wartości stężeń kreatyniny i azotu mocznikowego w osoczu), osłabienie siły mięśniowej, parestezje, zapalenie nerwu wzrokowego, małopłytkowość, niedokrwistość hemolityczna, wahania liczby leukocytów (zaburzenia składników morfotycznych krwi zwiększają ryzyko wystąpienia krwawień), nudności, wymioty, zaburzenia równowagi, świąd oraz wysypki, w tym o ciężkim przebiegu, którym towarzyszy złuszczanie skóry, powstawanie pęcherzy i ból oczu, narządów płciowych lub jamy ustnej.

Stosowanie zbyt wysokich dawek streptomycyny powoduje kumulowanie się substancji w organizmie, stan ten prowadzi do nasilonej neurotoksyczności, nefrotoksyczności i ototoksyczności związku. Przedawkowanie streptomycyny może doprowadzić do poważnego uszkodzenie komórek nerkowych oraz do gromadzenia leku w płynach struktur ucha środkowego, co skutkuje nie tylko uszkodzeniem słuchu, ale może prowadzić do degradacji nerwu słuchowego.

Do objawów przedawkowania streptomycyny należą:

• białkomocz, skąpomocz, obniżony klirens kreatyniny;
• nudności, wymioty;
• zawroty głowy, utrata równowagi;
• niedosłuch;
• parestezje w obrębie twarzy;
• wysypka, świąd oraz obrzęk naczynioworuchowy.

Streptomycyna należy do antybiotyków aminoglikozydowych. Jest cząsteczką pochodzenia naturalnego wyizolowaną z bakterii  Streptomyces griseus. 

Mechanizm działania substancji jest złożony. Cząsteczka łączy się z mniejszą podjednostką rybosomu upośledzając syntezę białek w fazie inicjacji i elongacji, co w konsekwencji skutkuje powstawaniem struktur nieprawidłowych lub toksycznych i prowadzi do śmierci komórek bakterii. Streptomycyna uszkadza także strukturę bakteryjnej błony komórkowej. Antybiotyki aminoglikozydowe przenikają do wnętrza drobnoustrojów przy pomocy transporterów zależnych od tlenu, dlatego są one nieskuteczne wobec baterii beztlenowych.

Streptomycyna wykazuje największą skuteczność wobec Gram ujemnych bakterii tlenowych oraz mykobakterii, wykazuje także działanie bakteriobójcze przeciwko drobnoustrojom Gram dodatnim, ale jest nieskuteczna wobec paciorkowców. Wykazuje synergizm działania z penicylinami. Takie połączenie terapeutyczne stosowane jest często w zapaleniu wsierdzia. 

Przykłady drobnoustrojów wrażliwych na działania streptomycyny:

• Mycobacterium;
• Enterococcus;
• Streptococcus;
• Aerobacter;
• Klebsiella;
• Escherichia;
• Proteus;
• Yersinia;
• Brucella;
• Francisiella;
• Haemophillus;
• Calymmatobacterium.

Obecnie antybiotyki aminoglikozydowe, ze względu na swoją toksyczność oraz znaczną oporność bakteryjną nie są często stosowane w lecznictwie.

Po podaniu domięśniowym (parenteralnym) streptomycyna wchłania się szybko do krążenia ogólnego, osiągając stężenie maksymalne w ciągu 1-2 godzin od podania. Lek nie wchłania się z przewodu pokarmowego.

Streptomycyna wiąże się z białkami osocza w 35%. Związek osiąga wysokie stężenia w płynach pozakomórkowych. Przenika do płynu opłucnowego i otrzewnowego oraz przez łożysko. W niewielkiej ilości przechodzi do mleka, potu i śliny. Natomiast substancja nie penetruje do kości oraz płynu mózgowo-rdzeniowego.

Streptomycyna nie podlega metabolizmowi.

Streptomycyna jest wydalana przez nerki na drodze przesączania kłębuszkowego. Okres półtrwania leku wynosi około 6 godzin. U osób z niewydolnością nerek czas ten może ulec wydłużeniu prowadząc do kumulacji związku w organizmie.