Sumatryptan, Sumatriptanum - Zastosowanie, działanie, opis

Mechanizm powstawania migreny nie został jeszcze szczegółowo sprecyzowany. Zostało postawionych kilka tez, które na przełomie dziesięcioleci zostały poparte w terapii bólów migrenowych. Według jednej z nich wspomniane bóle głowy są następstwem przemijającego, patologicznego rozszerzania się naczyń krwionośnych w obrębie czaszki. Sumatryptan kurcząc te naczynia krwionośne, przynosi tym samym efekt zmniejszający owe dolegliwości.

Wskazaniem do zastosowania sumatryptanu jest doraźne leczenie migrenowych bólów głowy (zarówno tych występujących z aurą jak i bez). Nie jest to jednak substancja stosowana profilaktycznie w celu zapobiegania pojawienia się tej przykrej dolegliwości. Lek podaje się możliwie jak najszybciej, ale dopiero po zidentyfikowaniu migreny.

Zaleca się przyjęcie pierwszej dawki leku tuż po wystąpieniu pierwszych objawów migreny, jednak późniejsze zażycie sumatryptanu nie wpływa na siłę jego działania (nie zmniejsza skuteczności). Nie należy przyjmować większych dawek niż zalecane.

Sumatryptan zazwyczaj występuje w postaci tabletkach podawanych doustnie.  Maksymalna dawka dobowa to 300 mg.

Niestety doustna droga podania leku nie sprawdza się u chorych, którym towarzyszą nudności czy wymioty. Dlatego też alternatywną drogą podania sumatryptanu jest jego zaaplikowanie donosowe w postaci aerozolu. Aerozol donosowy można zastosować do dwóch razy na dobę, przy czym drugi raz lek można zastosować dopiero po dwóch godzinach od momentu podania pierwszej dawki. 

Sumatryptan można również podawać podskórnie za pomocą automatycznych wstrzykiwaczy. Zazwyczaj stosuje się jedno wstrzykniecie na dobę. Wstrzykniecie można podać do dwóch razy na dobę (zachowując co najmniej godzinny odstęp), ale tylko wtedy gdy pierwsze podanie były skuteczne, czyli w przypadku nawrotów objawów. Jeśli pierwsze zastosowanie leku nie zniosło objawów migreny – nie podaje się drugiej dawki (nie będzie ona skuteczna). Zaleca się wtedy leczenie niesteroidowymi lekami przeciwbólowymi.

Nie zaleca się podawania sumatryptanu dzieciom i młodzieży do lat 17 oraz grupie osób starszych po 65 roku życia, ze względu na brak badań klinicznych obejmujących te grupy wiekowe.

U pacjentów z niewydolnością wątroby należy rozważyć podawanie małych dawek sumatryptanu (od 25 do 50 mg).

Osobom, które miały stwierdzony obniżony próg drgawkowy lub epizody drgawek, należy ze szczególną ostrożnością podawać sumatryptan, ze względu na możliwość występowania drgawek po jego zażyciu. 

Przeciwwskazaniem do zastosowania sumatryptanu jest nadwrażliwość na tę substancję czynną.

Drugą ważną grupą przeciwwskazań jest historia epizodów sercowo-krążeniowch, mianowicie: choroby serca, zawał, udar (inaczej zwany wylewem krwi do mózgu), dławica Prizmentala, dławica piersiowa,  problemy z krążeniem w obrębie dłoni i stóp, przemijające zaburzenia dopływu krwi do mózg, które spowodowały zmiany w krążeniu lub nie spowodowały żadnych objawów, duszność, ucisk w klatce piersiowej, nadciśnienie. Ogólnie nie zaleca się ordynowania leku bez uprzednio ustalonej oceny układu sercowo–naczyniowego u osób, które są w grupie ryzyka choroby niedokrwiennej serca, na przykład nałogowych palaczy (również tych stosujących hormonalną terapię zastępczą), kobiet po menopauzie oraz mężczyzn po 40-stce.  

Od strony metabolicznej również wymienianych jest kilka przeciwwskazań, a w szczególności ciężkie zaburzenia funkcji wątrobowych oraz przy niewydolności nerek, czyli schorzeń, które wpływają na wchłanianie, metabolizm oraz wydalanie substancji leczniczej.

Sumatryptan należy ordynować tylko pacjentom ze stwierdzoną przez specjalistę migreną. Nie należy podawać chorym z rozpoznaną migreną okoporaźną, podstawną oraz hemiplegiczną.

Również ludzie z grupy ryzyka choroby niedokrwiennej serca są wykluczeni z terapii sumatryptanem. Jeśli po podaniu leku pojawi się ucisk w klatce piersiowej i gardle oraz przemijający ból, jest to objaw, po którym powinno się odstawić lek i przeprowadzić odpowiednie badania w kierunku chorób sercowo-naczyniowych.

U pacjentów z nadciśnieniem tętniczym zaleca się szczególną ostrożność ze względu na pojawiające się, po zażyciu leku, przemijające skoki ciśnienia.

Także chorzy z chorobami wątroby i nerek są szczególną grupą pacjentów, ponieważ współistniejące choroby mogą wpłynąć na metabolizm, dystrybucję i wydalanie leku i jego metabolitów.  

Należy zachować szczególną ostrożność u chorych z przebytymi drgawkami lub ze stwierdzonym obniżonym progiem drgawkowym. 

Liczne źródła donoszą, że osoby uczulone na sulfonamidy również powinny zachować ostrożność podczas terapii sumatryptanem, ponieważ zaobserwowano u takowych reakcje anafilaktyczne, a nawet wstrząs anafilaktyczny po podaniu leku. Mechanizm tego zjawiska nie został wytłumaczony.

Pacjenci, którzy klinicznie zostali zakwalifikowani do terapii sumatryptanem i lekami z grupy SSRI/SNRI powinni być szczególnie obserwowani, ze względu na możliwość wystąpienia zespołu serotoninowego przy stosowaniu takiego połączenia leków.

Interakcje sumatryptanu z ergotaminą nie są do końca wyjaśnione, jednakże rozpatrując mechanizmy działania obydwu substancji, możliwym jest pojawienie się silnego skurczu naczyń wieńcowych, co w konsekwencji mogłoby być zagrożeniem dla życia. 

Metysergid, będący silnym, kompetencyjnym antagonistą receptorów serotoninergicznych, może nasilić działanie zwężające naczynia krwionośne sumatryptanu.  

Nie należy przyjmować sumatryptanu łącznie z inhibitorami monoaminooksydazy (MAO, np. moklobemid, selegilina). 

Jednoczesne stosowanie sumatryptanu z:

• lekami z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI);
• innymi tryptanami;
• selektywnymi inhibitorami zwrotnego wychwytu serotoniny i noradrenaliny (SNRI);
• litem;

może wywołać zespół objawów zwany zespołem serotoninergicznym.

Należy unikać nadużywania oraz przewlekłego picia alkoholu etylowego podczas terapii sumatryptanem. Może on powodować zwiększenie ryzyka krwawienia z przewodu pokarmowego oraz owrzodzenia w połączeniu z lekiem.

Do tej pory nie przeprowadzono badań, które opisywałyby wpływ sumatryptanu na zdolność prowadzenia pojazdów mechanicznych i obsługiwania maszyn. Senność, będąca skutkiem samej migreny lub leczenia sumatryptanem, może mieć wpływ na powyższą kwestię. 

Naukowe źródła donoszą o liczniejszym i silniejszym występowaniu działań niepożądanych  przy równoczesnym stosowaniu sumatryptanu z preparatami z dziurawcem. 

Dotychczasowe badania wskazują, że stosowanie leku w pierwszym trymestrze nie przyczynia się do rozwoju wczesnych wad rozwojowych u płodu. Natomiast dane na temat drugiego i trzeciego trymestru są znikome. Większość badań przeprowadzono na zwierzętach. Udowodniono, że sumatryptan nie ma bezpośredniego działania teratogennego na dziecko w okresie okołoporodowym oraz poporodowym. Jednakże badania na królikach donoszą, że opisywana substancja czynna może mieć wpływ na przeżywalność zarodków.   

Podanie sumatryptanu powinno być poprzedzone oceną korzyści dla  matki, nad potencjalnym zagrożeniem dla dziecka.

Wykazano, że sumatryptan podany podskórnie przenika do mleka matki, przez co może stać się zagrożeniem dla dziecka. Po dwunastu godzinach od zażycia dawki leku, można ponownie podać dziecku mleko matki, pamiętając, że ściągnięty w tym czasie pokarm należy odrzucić.

Biorąc pod uwagę liczne badania, które potwierdzają jego niską biodostępność, liczne środowiska naukowe potwierdziły, że stosowanie sumatryptanu w okresie karmienia piersią jest bezpieczne.

Decyzję o stosowaniu należy rozważyć podczas konsultacji z lekarzem.

Badania płodności zostały przeprowadzone w warunkach laboratoryjnych na szczurach. Po podaniu per os szczurom 100 mg sumatryptanu zauważono zmniejszenie możliwości do inseminacji. Efektu takiego nie zauważono po podaniu leku podskórnie. 

83% pacjentów po podaniu podskórnym deklaruje co najmniej jedno działanie niepożądane. Najczęściej wymienianymi są: pieczenie i ból w miejscu wkłucia.

Po podaniu donosowym notuje się najczęściej gorzki posmak, lekkie, przemijające podrażnienie lub uczucie pieczenia w nosie lub w gardle, krwawienie z nosa.

Przy przedawkowaniu sumatryptanu występowały takie objawy jak działania niepożądane leku. 

Do najczęściej występujących działań niepożądanych należą:

• uczucie lęku, mrowienie, drętwienie, odczucia gorąca lub zimna;
• zawroty głowy, senność, uczucie osłabienia lub zmęczenia;
• nudności, wymioty;
• duszność;
• uczucie ucisku (może dotyczyć dowolnej części ciała), ból mięśni;
• wzrost ciśnienia, zaczerwienie. 

Mechanizm działania sumatryptanu nie jest do końca wyjaśniony (podobnie jak mechanizm pojawiania się migrenowego bólu głowy). W wyniku wieloletnich badań wysunięto dwie hipotezy tłumaczące działanie leku. 

Pierwsza opiera się na obecności receptorów 5-HT1B/1D (5-hydroksytryptaminy-1d) zlokalizowanych głównie w naczyniach krwionośnych znajdujących się wewnątrz czaszki. Stymulacja receptorów przez sumatryptan prowadzi do zwężenia naczyń krwionośnych wewnątrzczaszkowych, co przekłada się na przekierowanie krwi na właściwe tory. Rozszerzenie naczyń mózgowych jest jedną z domniemanych przyczyn migreny – w takim przypadku ich zwężenie przez sumatryptan powinno mieć efekt leczniczy. 

Alternatywną hipotezą jest teoria opierająca się na przekaźnictwie neuroprzekaźników. Sumatryptan, będący agonistą receptorów 5-HT1, blokuje uwalnianie prozapalnych neuropeptydów z zakończeń neuronów w obszarze okołonaczyniowym.

Podanie podskórne wywołuje szczytowe stężenie sumatryptanu w osoczu po około  12 minutach, a maksymalne stężenie w osoczu po 25 minutach. 

Po podaniu preparatu donosowego z sumatryptanem działanie obserwuje się po 15 minutach, natomiast maksymalne stężenie w osoczu po 1–1,5 godziny. Wchłanianie może być upośledzone u pacjentów z zapaleniem zatok lub z nieżytem nosa. 

Sumatryptan przyjęty doustnie zaczyna działać po około 30 minutach. Lek jest szybko wchłaniany z przewodu pokarmowego. Biodostępność wynosi około 14%.

Sumatryptan w niewielkim stopniu wiąże się z białkami, tj. od 14–21 %. Średnia objętość jego dystrybucji wynosi około 170 l.

Sumatryptan jest metabolizowany głównie przy udziale monoaminooksydazy A. Głównym metabolitem jest analog kwasu indolooctowego.

Połowiczy okres półtrwania sumatryptanu wynosi, bez względu na drogę podania leku, wynosi około 2 godzin. Główny metabolit – analog kwasu indolooctowego wydalany jest z moczem, gdzie występuje w postaci glukuronianów oraz wolnego kwasu. Zauważono, że  metabolity sumatryptanu nie wykazują działania na receptory 5-HT1 oraz 5-HT2. Inne metabolity nie zostały oznaczone. Średni klirens nerkowy osocza wynosi około  260 l/min.