Arypiprazol (Aripiprazol), Aripiprazolum - Zastosowanie, działanie, opis

Aripiprazol służy do leczenia schizofrenii u pacjentów od piętnastego roku życia. Ponadto wskazany jest w leczeniu umiarkowanych do ciężkich epizodów maniakalnych w przebiegu zaburzenia afektywnego dwubiegunowego typu I. W tym przypadku może być stosowany u młodzieży od trzynastego roku życia w leczeniu trwającym do dwunastu tygodni. Może być również wykorzystywany do zapobiegania nowym epizodom maniakalnym u dorosłych, u których występują głównie takie epizody pod warunkiem, że pacjent wykazuje odpowiedź na to leczenie.

Stosowane dawki mieszczą się w zakresie 2 - 30 mg na dobę. Ich wysokość jest uzależniona od jednostki chorobowej, stanu i wieku pacjenta oraz odpowiedzi na leczenie.

Kurację prowadzi się zawsze najniższą skuteczną dawką, przez czas dostosowany do schorzenia i wieku pacjenta.

Przeciwwskazaniem do stosowania arypiprazolu jest nadwrażliwość na substancję czynną.

Ze względu na ryzyko zgonów z powodu zakażeń (zapalenie płuc), działań niepożądanych dotyczących krążenia mózgowego i przyczyn kardiologicznych, nie wdraża się leczenia arypiprazolem psychoz u osób dementywnych w podeszłym wieku.

Podczas wdrażania i zmiany leczenia przeciwpsychotycznego należy ściśle nadzorować pacjentów gdyż istnieje wówczas ryzyko wystąpienia prób samobójczych. Nie wykazano zwiększonej ku temu skłonności podczas leczenia aripiprazolem w stosunku do innych leków lecz u dzieci poniżej 18 roku życia zaobserwowano, że ryzyko targnięć na życie utrzymywało się nawet po 4 tygodniach od rozpoczęcia leczenia.

Aripiprazol należy stosować ostrożnie u pacjentów z ryzykiem wystąpienia zachłystowego zapalenia płuc gdyż spowalnia on motorykę przełyku i zwiększa możliwość aspiracji treści pokarmowej . 

W badaniach postklinicznych ujawniano przypadki uzależnienia od hazardu pacjentów przyjmujących aripiprazol. Pacjenci, którzy przed rozpoczęciem leczenia mieli ku temu skłonności są szczególnie narażeni na wystąpienie tego typu działania niepożądanego.

Wykazano, że u młodzieży leczonej z powodu epizodów manii, po czterech tygodniach leczenia występował przyrost masy ciała.

Arypiprazol nie jest wskazany do  leczenia psychoz związanych z demencją starczą. Istnieją przesłanki, że wywiera działania niepożądane na krążenie mózgowe, w tym niedokrwienia tkanki mózgowej.

U osób ze skłonnością do drgawek zaleca się ostrożność w stosowaniu aripiprazolu.

Jeśli u pacjentów występują objawy złośliwego zespołu neuroleptycznego lub niewyjaśnionego pochodzenia wysoka gorączka, należy odstawić wszystkie leki przeciwpsychotyczne, w tym aripiprazol.

Łączenie aripiprazolu z lekami, które hamują pewne enzymy wątrobowe (CYP3A4 i CYP2D6), które są odpowiedzialne za jego metabolizm powoduje zwiększenie jego stężenia we krwi i nasilenie działań niepożądanych. Zatem jednoczesne podawanie ketokonazolu, itrakonazolu, chinidyny, fluoksetyny, paroksetyny oraz escitalopramu i diltiazemu wymaga obniżenia dawki aripiprazolu do czasu zakończenia terapii skojarzonej z wymienionymi lekami.

Natomiast łączenie aripiprazolu z substancjami, które indukują (pobudzają) enzymy wątrobowe metabolizujące aripiprazol zmniejsza jego stężenie we krwi i wymaga zwiększenia jego dawki na czas wspólnej terapii. Należą do nich: karbamazepina, ryfampicyna, fenytoina, fenobarbital, prymidon, efawrenz, newirapina.

Należy także pamiętać, że niektóre leki przeciwnadciśnieniowe, hamujące ośrodkowy układ nerwowy, powodujące zaburzenia elektrolitowe i wydłużające odcinek QT w pracy serca nasilają swoje działanie i niektóre działania niepożądane w obecności aripiprazolu (nasilenie działania hipotensyjnego, sedacyjnego, zaburzeń elektrolitowych i pracy serca).

Zaleca się przyjmowanie dużej ilości płynów aby zapobiec odwodnieniu organizmu podczas terapii arypiprazolem.

Pokarmy nie zaburzają jego wchłaniania, toteż można go przyjmować z posiłkiem lub bez.

Alkohol nasila działanie depresyjne arypiprazolu na ośrodkowy układ nerwowy.

Należy zachować szczególną ostrożność. Arypiprazol może wpływać na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn w ruchu. Nie powinno się wykonywać tych czynności dopóki pacjent nie określi indywidualnego wpływu leku na jego organizm.

Jednoczesne stosowanie ziela dziurawca i jego preparatów zmniejsza stężenie i działanie arypiprazolu.

Badania na zwierzętach wykazały prawdopodobieństwo toksycznego wpływu na potomstwo i wystąpienie wad płodu. Brak jest obiektywnych i rzetelnych danych dotyczących wpływu arypiprazolu na płód ludzki. Nie zaleca się stosowania leku w czasie ciąży. Można rozważyć ewentualną wyższość korzyści nad ryzykiem dla płodu. Obserwacje kobiet stosujących arypirazol w trzecim trymestrze ciąży pokazały, że noworodki mogą wykazywać zaburzenia pozapiramidowe, objawy odstawienne o różnym nasileniu i czasie trwania. Obserwowano pobudzenie, drżenie, wzmożone napięcie mięśniowe, obniżone napięcie, senność, zaburzenia oddechowe lub zaburzenia związane z karmieniem. Dlatego noworodki powinny być skrupulatnie monitorowane.

Arypiprazol przenika do kobiecego mleka i nie powinien być stosowany podczas karmienia piersią.

W przedklinicznych badaniach na zwierzętach arypiprazol nie miał wpływu na płodność.

Działaniami niepożądanymi arypiprazolu podawanego domięśniowo są głównie nudności, zawroty głowy i senność. Poza tym należą do nich często: bóle głowy, akatyzja (pobudzenie ruchowe i uczucie przymusu ruchu), wymioty, niepokój, głównie ruchowy, lęk, zaburzenia pozapiramidowe, drżenie, senność, uspokojenie, nieostre widzenie, zmęczenie, niestrawność, zaparcia, zwiększone wydzielanie śliny, może wystąpić też bezsenność.

Zarejestrowano około czterdziestokrotne przypadki przedawkowania bez skutku śmiertelnego. Natomiast do objawów przedawkowania należały: senność, letarg, utrata świadomości, wzrost ciśnienia tętniczego krwi, przyspieszona czynność serca (tachykardia), nudności, wymioty, biegunka oraz objawy pozapiramidowe.

Choć arypiprazol oddziałuje na liczne receptory (D, 5HT, Alfa, H1) to uważa się, że swoją wartość kliniczną zawdzięcza skojarzonemu działaniu częściowo agonistycznemu w stosunku do receptora dopaminowego D2 i serotoninowego 5HT1a oraz antagonistycznemu w stosunku do receptora serotoninowego 5HT2a. 

Arypiprazol jest dobrze wchłaniany z przewodu pokarmowego (w 87%), osiągając maksymalne stężenie w osoczu w ciągu 3-5 godzin po podaniu. Spożywanie posiłków, w tym tych o dużej zawartości tłuszczu nie wpływa na wchłanianie arypiprazolu.

Arypiprazol wiąże się w 99% z białkami osocza, a jego objętość dystrybucji wskazuje na dużą penetrację do tkanek poza układ krwionośny.

Arypiprazol głownie ulega przemianom metabolicznym w wątrobie z udziałem enzymów cytochromów CYP3A4 i CYP2D6. W krążeniu ogólnym wykrywa się głównie sam arypiprazol oraz jego aktywny metabolit dehydroaripiprazol.

Odbywa się głównie z kałem, a także z moczem. Okres półtrwania może się wahać od 75 do 146 godzin w zależności od aktywności enzymów metabolizujących.