Glatiramer, Glatiramerum - Zastosowanie, działanie, opis

Glatiramer to lek immunomodulujący wskazany w terapii rzutowo - remisyjnej postaci stwardnienia rozsianego. Stwardnienie rozsiane to choroba ośrodkowego układu nerwowego polegająca na wieloogniskowych uszkodzeniach tkanki nerwowej. Degradacji ulega otoczka mielinowa neuronów, co uniemożliwia prawidłowe przewodzenie bodźców nerwowych. Postać rzutowo - remisyjna charakteryzuje się występowaniem na przemian okresów zaostrzeń choroby oraz okresów remisji (powrotu do zdrowia). Glatiramer stosowany jest w celu zmniejszenia częstości nawrotów choroby.

Glatiramer podaje się podskórnie w postaci wstrzyknięcia. Zwykle stosowana dawka to 20 mg octanu glatirameru podawana raz na dobę. Długość terapii jest określana indywidualnie dla każdego pacjenta przez specjalistę neurologa. Pierwsze podanie leku powinno być przeprowadzone przez personel medyczny, natomiast kolejne mogą być wykonywane przez pacjenta samodzielnie. Miejsca w które można wstrzykiwać glatiramer to  brzuch, ramiona, biodra i uda. Za każdym razem miejsce wstrzyknięcia leku powinno być zmienione.

Brak jest badań opisujących stosowanie glatirameru u osób w podeszłym wieku oraz dzieci poniżej 12 roku życia. Nie opisano bezpieczeństwa terapii lekiem wśród pacjentów z zaburzeniami czynności nerek.

Glatirameru nie mogą stosować osoby nadwrażliwe na octan glatirameru.

Podczas terapii glatiramerem należy zachować ostrożność u pacjentów z zaburzeniami pracy serca. Bezpośrednio po wstrzyknięciu leku może pojawić się kołatanie serca i częstoskurcz komorowy. Najczęściej te działania niepożądane są przemijające, jednak w razie znacznego nasilenia pacjent powinien skontaktować się z lekarzem prowadzącym.

Należy zachować ostrożność u osób  z uszkodzeniami wątroby (również w wywiadzie), wśród osób nadużywających alkoholu oraz pacjentów przyjmujących leki o potencjalnym działaniu hepatotoksycznym. Opisywano przypadki uszkodzenia wątroby przez glatiramer, niektóre z nich zakończyły się przeszczepem narządu.

Podczas leczenia glatiramerem należy kontrolować stan nerek. Nie można wykluczyć odkładania się leku w obrębie kłębuszków nerkowych.

W przypadku pojawienia się duszności oraz pokrzywki o dużym nasileniu należy przerwać stosowanie leku i skonsultować się z lekarzem prowadzącym. Zdarzały się przypadki reakcji anafilaktycznych po podaniu glatirameru.

Podczas wstrzykiwania glatirameru należy zwrócić uwagę aby nie podać leku dożylnie bądź domięśniowo. Glatiramer wskazany jest do aplikacji podskórnej.

Glatiramer może prowadzić do polekowego uszkodzenia wątroby. Opisywano przypadki zapalenia wątroby oraz niewydolności narządu. Alkohol nasila hepatotoksyczne działanie leku. Dodatkowo glatiramer może powodować nietolerancję alkoholu i nasilać działania niepożądane spowodowane spożyciem nawet niewielkich ilości alkoholu.

Brak jest badań opisujących wpływ glatirameru na zdolność prowadzenia pojazdów mechanicznych. Lek może powodować zaburzenia widzenia.

Glatiramer może powodować nieprawidłowe wyniki prób wątrobowych. Lek może wpłynąć na poziom sodu we krwi (zwiększenie stężenia) oraz obniżyć poziom ferrytyny w surowicy krwi.

Glatiramer należy do kategorii B według klasyfikacji FDA opisującej ryzyko stosowania leków przez kobiety ciężarne. Badania z wykorzystaniem zwierząt laboratoryjnych nie wykazały embriotoksycznego i teratogennego działania leku. Bezpieczeństwo stosowania glatirameru w ciąży wynika z dużej masy cząsteczkowej substancji leczniczej, która najprawdopodobniej uniemożliwia przenikanie glatirameru przez łożysko.

Badania z wykorzystaniem zwierząt laboratoryjnych nie wykazały szkodliwego wpływu glatirameru na potomstwo matek otrzymujących lek. Brak jest analogicznych badań u ludzi, dlatego przed rozpoczęciem terapii glatiramerem należy rozważyć przewagę spodziewanych korzyści dla matki nad ryzykiem dla dziecka. Mało prawdopodobna jest sekrecja leku do mleka, co wynika z dużej masy cząsteczkowej glatirameru. Glatiramer należy do kategorii L3 (leki prawdopodobnie bezpieczne) według skali prof. Hyle'a opisującej ryzyko stosowania leków przez kobiety karmiące.

Badania z wykorzystaniem zwierząt laboratoryjnych nie wykazały wpływu octanu glatirameru na płodność. Wiadomo że lek może powodować zaburzenia w funkcjonowaniu gruczołu krokowego i jąder, a także powodować problemy z erekcją bądź priapizm (długotrwały, bolesny wzwód członka). Niezbyt częstym działaniem niepożądanym wśród kobiet są zaburzenia sromu i pochwy.

Podanie glatirameru we wstrzyknięciach podskórnych może powodować reakcje miejscowe takie jak ból i obrzęk, stan zapalny, świąd, stwardnienie miejsca wstrzyknięcia oraz wystąpienie rumienia na skórze. Rzadko opisywano przypadki lipoatrofii (zaniku podskórnej tkanki tłuszczowej) oraz martwicy skóry w miejscu podania leku.

W ciągu kilku minut po wstrzyknięciu glatirameru mogą pojawić się duszności i ból w klatce piersiowej, częstoskurcz serca oraz kołatanie serca.

Bardzo częste opisywane działania niepożądane leku to bóle głowy, stawów i pleców, uczucie przewlekłego zmęczenia w trakcie terapii lekiem (astenia), niepokój i depresja. Bardzo często u pacjentów  pojawiały się zakażenia i grypa, nudności oraz wysypki skórne. Do częstych działań niepożądanych glatirameru należą powiększenie węzłów chłonnych, reakcje nadwrażliwości organizmu, zmiany masy ciała (może wystąpić jadłowstręt), wzrost napięcia mięśni, zaburzenia mowy i smaku, bóle migrenowe. Terapia lekiem sprzyja pojawieniu się łagodnych nowotworów skóry oraz grzybicy pochwy, stanów zapalnych dróg oddechowych, zapaleń błony śluzowej przewodu pokarmowego. Częsty jest nieżyt nosa i zapalenie ucha środkowego, a także opryszczka wywołana wirusem Herpes simplex. Glatiramer powoduje zaburzenia widzenia i słuchu, omdlenia, drżenie mięśniowe, uczucie nerwowości. Ponad to opisywano nasiloną próchnicę zębów, dysfagię (trudności w przełykaniu), zaparcia bądź nietrzymanie kału, niestrawność, wymioty, uczucie parcia na mocz, częstomocz lub zatrzymanie moczu.

Do niezbyt częstych działań niepożądanych glatirameru należą zaburzenia hematologiczne (leukocytoza, leukopenia, małopłytkowość, nieprawidłowy obraz limfocytów), zaburzenia rytmu serca (bradykardia, tachykardia), zaburzenia układu oddechowego (bezdech, hiperwentylacja, skurcz krtani, upośledzona praca płuc), zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (stany zapalne jelita cienkiego i grubego, krwotoki z odbytu, wrzody, cofanie się treści pokarmowej). Pozostałe niezbyt częste działania glatirameru to:

• rak skóry;
• zaburzenia w funkcjonowaniu tarczycy;
• odmiedniczkowe zapalenie nerek, krwiomocz, kamica nerkowa;
• półpasiec;
• czyraczność;
• omamy, stany splątania, pobudzenie, dziwaczne sny;
• poważne zaburzenia w obrębie oka (zaćma, uszkodzenie rogówki, opadnie powieki, zanik nerwu wzrokowego);
• stany zapalne stawów i kości, zanik mięśni;
• powiększenie wątroby i kamica  żółciowa;
• zaburzenia układu rozrodczego (zaburzenia erekcji, priapizm, zaburzenia funkcjonowania prostaty i jąder, bolesność piersi i krwotok z pochwy).

Opisane w literaturze objawy przedawkowania glatirameru nie wykraczały poza typowe działania niepożądane leku. Po przyjęciu zbyt dużej dawki glatirameru pojawiało się uczucie duszności i ból w klatce piersiowej. Występowały także zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego takie jak nudności i wymioty oraz ze strony układu sercowo-naczyniowego (kołatanie serca).

Mechanizm działania glatirameru nie został do końca odkryty, podobnie jak patofizjologia SM (sclerosis multiplex) w którym stosowany jest lek. Glatiramer oddziałuje na białka MHC, będące częścią składową głównego układu zgodności tkankowej w organizmie człowieka. Białka MHC odpowiadają za rozwinięcie odpowiedzi immunologicznej organizmu na skutek prezentacji antygenów limfocytom T. Glatiramer łączy się się silnie z białkami MHC zaburzając te procesy. Dodatkowo lek indukuje limfocyty Th2 biorące udział w wytwarzaniu cytokin prozapalnych oraz blokuje limfocyty T efektorowe.

Brak jest badań opisujących farmakokinetykę glatirameru. Lek po podaniu podskórnym jest szybko wchłaniany.

Brak jest badań opisujących farmakokinetykę glatirameru. Najprawdopodobniej ze względu na dużą masę cząsteczkową lek nie pokonuje bariery łożyskowej i nie penetruje do mleka matek karmiących. Przypuszcza się, że podanie podskórne glatirameru skutkuje dystrybucją części leku do naczyń limfatycznych i dalej do węzłów chłonnych, natomiast pewna ilość glatirameru zostaje wchłonięta do krwi.

Brak jest badań opisujących farmakokinetykę leku. Wiadomo że znaczna część podanego leku ulega reakcjom hydrolizy już w tkance podskórnej do mniejszych cząsteczek peptydowych. Za reakcje hydrolizy odpowiedzialne są proteazy.