Cefotaksym, Cefotaximum - Zastosowanie, działanie, opis

Wskazania do stosowania cefotaksymu obejmują terapię ciężkich zakażeń bakteryjnych, takich jak: leczenie zakażeń dolnych dróg oddechowych, w tym zapaleń płuc, spowodowanych przez Streptococcus pneumoniae o obniżonej wrażliwości na penicylinę, Escherichia coli, bakterie z rodzaju Klebsiella i Enterobacter, pałeczkę Haemophilus influenzae (w tym szczepy ampicylinooporne), Proteus mirabilis, Serratia marcescens. Wskazany jest również w leczeniu zakażeń układu moczowego spowodowanych m.in. bakteriami z rodzaju Citrobacter, Enterobacter, Klebsiella oraz E. coli, Proteus mirabilis, Proteus vulgaris, Morganella morganii, Providencia rettgeri i Serratia marcescens oraz leczeniu niepowikłanej rzeżączki, w tym wywołanej przez szczepy Neisseria gonorrhoeae wytwarzające penicylinazy. Cefotaksym wskazany jest również w leczeniu zakażeń obszaru miednicy mniejszej, w tym zakażeń E. coli, Proteus mirabilis, ziarenkowcami beztlenowymi z rodzajów Peptostreptococcus i Peptococcus, bakteriami z rodzaju Clostridium, niektórymi szczepami Bacteroides (w tym B. fragilis), leczeniu posocznicy wywołanej m.in. przez szczepy E. coli, Klebsiella., Serratia marcescens, leczeniu zakażeń skóry oraz tkanek miękkich związanych z E. coli, bakteriami z rodzajów Enterobacter, Klebsiella, Pseudomonas, Bacteroides, Peptostreptococcus i Peptococcus, Proteus mirabilis, Proteus vulgaris, Morganella morganii, Providencia rettgeri, Serratia marcescens, leczeniu zakażeń wewnątrz jamy brzusznej, w tym zapalenia otrzewnej, wywołanego przez E. coli oraz rodzaje Klebsiella, Bacteroides, Peptostreptococcus oraz Peptococcus., a także w leczeniu zakażeń kości i stawów, w tym wywołanych przez szczepy H. influenzae, Streptococcus spp., Proteus mirabilis, w leczeniu zakażeń ośrodkowego układu nerwowego, w tym zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, wywołanego przez N. meningitidis, H. influenzae, Streptococcus pneumoniae, Klebsiella pneumoniae i E. coli. Cefotaksym wskazany jest również w zapobieganiu zakażeniom okołooperacyjnym.

Dawkowanie cefotaksymu ustala lekarz w zależności rodzaju i przebiegu zakażenia, wieku i masy ciała pacjenta oraz stanu jego nerek. Lek podaje się domięśniowo lub dożylnie.

U pacjentów w wieku powyżej 12 lat w leczeniu zakażeń o lekkim lub umiarkowanym nasileniu stosuje się 2 g cefotaksymu dobowo w dawkach podzielonych (w zakażeniach ciężkich dawka dobowa wynosi maksymalnie 12 g). U niemowląt i dzieci w wieku do 12 lat zazwyczaj podaje się 50–150 mg cefotaksymu/kg mc./dobę w dawkach podzielonych (w bardzo ciężkich oraz zagrażających życiu zakażeniach można zwiększyć dawkę do 200 mg/kg mc./dobę). U noworodków oraz wcześniaków nie należy przekraczać 50 mg cefotaksymu/kg mc./dobę w dawkach podzielonych (w zakażeniach zagrażających życiu, w razie konieczności, zwiększa się dawkę do 150–200 mg/kg mc./dobę). Leczenie niepowikłanej rzeżączki objemuje pojedyncze podanie domięśniowe 1 g cefotaksymu (przed leczeniem należy upewnić się, iż nie występuje jednoczesne zarażenie kiłą). W zapobieganiu zakażeniom okołooperacyjnym stosuje się jednorazowo 1 g cefotaksymu na 30–90 minut przed zabiegiem (w razie dużego ryzyka zakażenia, lekarz może zlecić podawanie leku równiez po zabiegu).

Jeśli u pacjenta rozpoznano ciężką niewydolność nerek, początkowo podaje się dawke wysycającą 1 g cefotaksymu, a kolejne dawki zmniejsza się o połowę (bez zmiany częstotliwości podawania).

Przeciwwskazaniem do stosowania cefotaksymu jest nadwrażliwość na ten lek lub inny lek z grupy cefalosporyn. Reakcje nadwrażliwości mogą również wystąpić u osób uczulonych na penicyliny, ponieważ występuje tzw. nadwrażliwość krzyżowa między tymi substancjami.

Istnieje ryzyko pojawienia się wstrząsu anafilaktycznego lub reakcji alergicznych u pacjentów uczulonych na cefotaksym lub inne cefalosporyny, penicyliny lub β-laktamy. Uczulenie na cefotaksym jest bezwzględnym przeciwwskazaniem do jego stosowania, natomiast u uczulonych na pozostałe wymienione leki należy zachować szczególną ostrożność i monitorować stan chorego, a w razie pojawienia się objawów anafilaksji natychmiast odstawić lek. Istnieje ryzyko pojawienia się ciężkich skórnych reakcji pęcherzowych (m.in. zespołu Stevensa-Johnsona czy martwicy toksyczno-rozpływnej naskórka) - w przypadku wystąpienia objawów należy niezwłocznie poinformować lekarza, który zadecyduje o dalszej terapii cefotaksymem. W trakcie lub po zakończeniu leczenia cefotaksymem istnieje ryzyko pojawienia się rzekomobłoniastego zapalenia jelita grubego, związanego z nadmiernym wzrostem bakterii Clostridium difficile - w razie wystąpienia biegunki, należy brać pod uwagę możliwość tego powikłania i zaprzestać podawania leku. Należy zachować szczególną ostrożność u pacjentów, u których w przeszłości występowało zapalenie jelit, zwłaszcza w obrębie okrężnicy. Dodatkową ostrożność należy zachować podając lek razem preparatami, które mogą mieć szkodliwy wpływ na pracę nerek (m.in. aminoglikozydy) oraz u osób z niewydolnością nerek.  W powyższych przypadkach, a także u osób w podeszłym wieku i osób z przebytą niewydolnością nerek, należy monitorować ich czynność podczas terapii cefotaksymem. Ponadto, duże dawki cefotaksymu mogą powodować encefalopatię, zwłaszcza u osób z upośledzoną czynnością nerek - w razie pojawienia się objawów, takich jak zaburzenia świadomości, drgawki, nieprawidłowe ruchy należy natychmiast zaprzestać stosowania leku. Podczas dłuższej terapii cefotaksymem mogą pojawiać się zaburzenia obrazu krwi (leukopenia, neutropenia, agranulocytoza) - jeśli leczenie trwa dłużej niż 7-10 dni, należy kontrolować liczbę leukocytów, a w przypadku wystąpienia neutropenii zaprzestaje się leczenia. Podczas dłuższego podawania cefotaksymu może również dochodzić do powstawania oporności drobnoustrojów lub wzrostu enterokoków, dlatego stan pacjenta powinien być monitorowany, a w razie potrzeby powinno zlecić się antybiogram. Długotrwałe stosowanie leku może również wpływać na stan wątroby, dlatego należy monitorować jej czynność. Zbyt szybkie podanie cefotaksymu we wlewie może skutkować zaburzeniami rytmu serca, 

Nie istnieją doniesienia, iż standardowe dawki cefotaksymu zaburzają zdolności psychomotoryczne. Pewne ryzyko występuje jednak u osób z niewydolnością nerek, którym podaje się wysokie dawki tego leku - może u nich wystąpić encefalopatia objawiająca się zaburzeniami świadomości, motoryki i drgawkami. W takim wypadku pacjent nie powinien prowadzić pojazdów ani obsługiwać maszyn.

Cefotaksym oraz inne leki z grupy cefalosporyn mogą powodować fałszywie dodatni wynik testu Coombsa oraz fałszywie dodatnie oznaczenia stężenia glukozy w moczu z użyciem niespecyficznych czynników redukcyjnych (nie dotyczy oznaczeń za pomocą testu oksydazowego).

Lek przenika w pewnym stopniu do mleka kobiecego, co może powodować zaburzenia flory bakteryjnej u karmionego dziecka (biegunki, kolonizacja grzybami drożdżakopodobnymi) lub może pojawić sie u niego reakcja alergiczna. Lekarz powinien zadecydować o zaprzestaniu karmienia lub zakończeniu podawania cefotaksymu w oparciu o potencjalne ryzyko i korzyści dla matki i dziecka.

Bardzo często pojawiającym się skutkiem ubocznym po podaniu  cefotaksymu jest ból w miejscu podania domięśniowego. Niezbyt często mogą pojawić się: leukopenia, eozynofilia, trombocytopenia, reakcja Heixheimera, biegunka, ze strony wątroby: zwiększenie aktywności enzymów AlAT, AspAT, LDH, GGTP, fostatazy alkalicznej bądź zwiększenie stężenia bilirubiny, ze strony nerek: pogorszenie ich czynności bądź zwiększenie stężenia kreatyniny (podczas stosowania z aminoglikozydami), możliwe jest pojawienie się ogólnej wysypki, pokrzywki lub świądu, gorączki, a w miejscu podania reakcje zapalnych, m.in. zapalenia żył lub zakrzepowego zapalenia żył. Odnotowywano również z nieznaną częstotliwością: neutropenię, agranulocytozę, niedokrwistość hemolityczną, nadkażenia, reakcje anafilaktyczne, wstrząs anafilaktyczny, obrzęk naczynioruchowy, skurcz oskrzeli, rumień wielopostaciowy, zespół Stevensa-Johnsona, matrwicę toksycznorozpływną naskórka,  bóle i zawroty głowy, encefalopatię przebiegającą z zaburzeniami świadomości i kontroli nad ruchami ciała, śródmiąższowe zapalenie nerek, zapalenie wątroby, ze strony układu pokarmowego: nudności, wymioty, bole brzucha, rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego, a także arytmię spowodowaną szybką infuzją przez cewnik do żyły centralnej.

Objawy przedawkowania podobne są do działań niepożądanych, ponado duża dawka cefotaksymu może powodować odwracalną encefalopatię.

Cefotaksym jest półsyntetycznym antybiotykiem z grupy β-laktamów, należącym do cefalosporyn III generacji. Posiada szeroki zakres działania i przeznaczony jest do podawania pozajelitowego. Hamuje syntezę ściany komórkowej bakterii poprzez łączenie się z białkami PBP (białkami wiążącymi penicylinę), wywierając działanie bakteriobójcze. W organizmie lek jet rozkładany przez nieswoiste esterazy do metabolitu - deacetylocefotaksymu, dzięki czemu działanie leku jest dłuższe, a aktywność przeciwbakteryjna wyższa.

Po dożylnym podaniu 1 g cefotaksymu, jego stężenie osoczowe wyniosło 81–102 mg/l po 5 minutach, natomiast 46 mg/l po 15 minutach. Podanie tą samą drogą dawki 2 g leku skutkuje pojawieniem się stężenia osoczowego wynoszącego 167-214 mg/l w ciągu 8 minut. Po podaniu 1 g cefotaksymu drogą domięśniową, maksymalne stężenie osoczowe, wynoszące około 20 mg/l, pojawia się w ciągu 30 minut.

Pozorna objętość dystrybucji cefotaksymu wynosi 21-37 l, a wiązanie z białkami surowicy 25-40%. Lek przenika przez barierę łożyskową (może osiągać duże stężenie w tkankach płodu - do 6 mg/kg mc) oraz do mleka matki. Cefotaksym osiąga efektywne stężenia w tkankach takich jak: żeńskie narządy płciowe, gruczoł krokowy, tkanka nerek, otrzewna, ściana pęcherzyka żółciowego oraz żółć, ucho środkowe (w stanie zapalnym), płyn mózgowo-rdzeniowy (w stanie zapalnym).  Lek w stężeniach hamujących rozwój większości bakterii Gram(-) wykrywany jest w ropnej plwocinie, wydzielinie oskrzelowej oraz płynie opłucnowym po podaniu dawki 1 lub 2 g.

Około 15-25% dawki cefotaksymu, podawanego pozajelitowo, zostaje wydalane przez nerki w postaci O-deacetylocefotaksymu o działaniu przeciwbakteryjnym. Na drodze metabolicznej powstają również dwa laktony, które nie są aktywne farmakologicznie.

Cefotaksym oraz jego metabolity są wydalane przez nerki - około 40-60% dawki wydala się z moczem w niezmienionej formie w ciągu 24 godzin, zaś ok. 20% pod postacią deacetylocefotaksymu. Klirens osoczowy leku wynosi 260-390 ml/min, a nerkowy 145-217 ml/min, natomiast okres półtrwania 50−80 minut, (okres półtrwania deacetylocefotaksymu jest dłuższy i wynosi około 125 minut). W podeszłym wieku okres półtrwania cefotaksymu wydłuża się do 120−150 minut, a deacetylocefotaksymu do 5 godzin - podobnie w ciężkiej niewydolności nerek, okres półtrwania cefotaksymu może ulec wydłużeniu do 2,5–10 godzin.