Werteporfina, Verteporfinum - Zastosowanie, działanie, opis

Werteporfina należy do pochodnych benzoporfiryny. Jest stosowana w leczeniu okulistycznym. Wykorzystuje się ją w terapii fotodynamicznej PDT (Photodynamic therapy). Wskazaniem do zastosowania werteporfiny jest występowanie wysiękowego zwyrodnienia plamki ocznej związanego z wiekiem (w skrócie AMD), zespołu ocznej histoplazmozy oraz patologicznej krótkowzroczności z poddołkową neowaskularyzacją podsiatkówkową. 

Werteporfina jest stosowana w terapii fotodynamicznej. Zabieg polega na dożylnym podaniu werteporfiny w dawce zwykle stosowanej 6 mg/m² ciała. Następnie po upływie kwadransa od rozpoczęcia infuzji werteporfiny rozpoczyna się aktywacje leku światłem (światło czerwone, długość fali 689 nm). 

Częstotliwość terapii nie powinna przekraczać czterech zabiegów w ciągu roku. 

Dawkowanie u osób w podeszłym wieku jest identyczne jak dla osób dorosłych. Nie zaleca się terapii werteporfiną u dzieci i młodzieży, ponieważ brakuje badań w tej grupie pacjentów. 

Terapia z wykorzystaniem werteporfiny jest przeciwwskazana u osób z ciężkimi zaburzeniami czynności wątroby. Werteporfiny nie można stosować  także u osób cierpiących na porfirię. Porfiria to zespół schorzeń które wynikają z zaburzeń w działaniu enzymów w procesie syntezy hemu. Najczęściej porfiria ma podłoże genetyczne, ale zdarza się że jest wywoływana przez czynniki zewnętrzne na przykład leki. 

Pacjenci cierpiący na choroby wątroby powinni być objęci szczególną opieką podczas terapii werteporfiną. Substancja jest metabolizowana przez wątrobę i wydalana z organizmu wraz  z żółcią. Niewydolność wątroby może nasilić działania niepożądane werteporfiny, podobnie jak zaburzenia w drożności dróg żółciowych. 

U osób które po podaniu werteporfiny odnotowały znaczne pogorszenie wzroku konieczna jest przerwa w terapii werteporfiną. Ponowne podanie leku może nastąpić dopiero po poprawie widzenia. 

Należy zachować ostrożność podczas stosowania werteporfiny u pacjentów poddanych znieczuleniu ogólnemu. Badania na zwierzętach wykazały poważne działania niepożądane (reakcje anafilaktyczne, zgon).

Alkohol jest czynnikiem wymiatającym wolne rodniki. Z tego względu osłabia działanie werteporfiny.

Terapia werteporfiną powoduje zaburzenia widzenia takie jak zamazane widzenie, ubytki w polu widzenia, przebłyski. Należy zachować szczególną ostrożność podczas prowadzenia samochodów bądź innych pojazdów mechanicznych. 

Werteporfina po podaniu dożylnym często powoduje reakcje nadwrażliwości na światło słoneczne oraz ostre światło emitowane przez urządzenia czy halogeny. Ryzyko poparzeń jest największe w ciągu dwóch dni po podaniu werteporfiny. W tym czasie należy osłaniać jak największą część ciała ciemnymi ubraniami i nosić okulary przeciwsłoneczne. Nie należy unikać światła rozproszonego w pomieszczeniach ponieważ przyspiesza ono proces eliminacji werteporfiny. 

Werteporfina należy do kategorii C według klasyfikacji FDA (Food and Drug Administration) dotyczącej bezpieczeństwa stosowania leków w ciąży. Oznacza to, że terapia werteporfiną może być przeprowadzona jedynie wówczas gdy według oceny lekarza ryzyko dla płodu jest mniejsze niż oczekiwane korzyści dla matki. Badania z wykorzystaniem szczurów laboratoryjnych wykazały teratogenne działanie werteporfiny na płód. Brak analogicznych badań u ludzi. 

Werteporfina należy do kategorii L3 według skali profesora Hyle'a. Leki należące do tej grupy oznaczane są jako substancje prawdopodobnie bezpieczne w czasie karmienia piersią. Wiadomo jednak że werteporfina przenika do mleka, więc wskazana jest przerwa w karmieniu po infuzji werteporfiny do organizmu karmiącej matki (zalecane 48 godzin). 

Wpływ na płodność werteporfiny nie został do końca poznany. W oparciu o badania przedkliniczne należy uznać, że nie wpływa ona znacząco na płodność.

Werteporfina po podaniu dożylnym może powodować działania niepożądane o charakterze miejscowym bądź uogólnionym. W miejscu podania często pojawia się obrzęk tkanek, stan zapalny, krwawe podbiegnięcia czy wysypki. Rzadziej pojawiają się pęcherze w miejscu wstrzyknięcia, ból i tkliwość tkanek. 

Często występujące działania niepożądane po podaniu werteporfiny to zaburzenia widzenia (ubytki w polu widzenia, błyski, ciemne plamki, rozmazany obraz), reakcje nadwrażliwości organizmu, zwiększenie stężenia cholesterolu we krwi, bóle i zawroty głowy, bóle pleców, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (nudności i wymioty), uczucie duszności. Rzadziej pojawiają się poważne zmiany w obrębie gałki ocznej (odwarstwienie siatkówki, obrzęk siatkówki, wylew w obrębie siatkówki do ciała szklistego, stan niedokrwienia siatkówki). Opisywano także reakcje ze strony układu sercowo-naczyniowego takie jak nadciśnienie tętnicze i zawał mięśnia sercowego. Na skórze mogą pojawić się zmiany w postaci wysypki i pokrzywki. 

Przedawkowanie w terapii werteporfiną może mieć dwojaki charakter: można przedawkować substancję czynną bądź też dostarczyć zbyt dużą dawkę światła potrzebną to aktywacji werteporfiny. Objawami przedawkowania jest zwiększona nadwrażliwość na światło (może dojść do groźnych poparzeń skóry), dlatego ochronę przed światłem słonecznym, solarium czy mocnymi halogenami należy utrzymywać przez okres dłuższy niż 48 godzin. W przypadku podania zbyt dużej dawki werteporfiny może dojść do uszkodzenia naczyń krwionośnych siatkówki oka co skutkuje zaburzeniami widzenia.

Mechanizm działania werteporfiny opiera się na wytworzeniu bardzo reaktywnej formy tlenu (tlen singletowy) oraz innych wolnych rodników. Aktywacja werteporfiny odbywa się to pod wpływem światła w obecności tlenu. Powstałe rodniki uszkadzają naczynia krwionośne co prowadzi do produkcji przez śródbłonek  tych naczyń czynników krzepnięcia (prokoagulacyjnych). Dochodzi do agregacji trombocytów i tworzenia skrzepów, co w rezultacie powoduje zwężenie naczyń krwionośnych głównie w obrębie naczyniówki.

Werteporfina podawana jest w postaci preparatu liposomalnego co ułatwia jej penetrację do komórek. Gromadzi się głównie w śródbłonku nowo tworzących się komórek naczyniówki oka. Mechanizm ten przypisuje się większemu stężeniu receptorów lipoprotein LDL w tych komórkach śródbłonkowych w porównaniu z innymi strukturami oka.

Werteporfina wiąże się głównie z lipoproteinami osocza krwi (ponad 90%), natomiast mniej niż 10% z albuminami osocza. Objętość dystrybucji werteporfiny wynosi 0,6 l/kilogram masy ciała.

W metabolizmie werteporfiny biorą udział esterazy wątrobowe oraz osoczowe. Przeprowadzają reakcję hydrolizy grupy estrowej werteporfiny. Powstały metabolit ma charakter dwukwasowy.

Werteporfina jest wydalana wraz z kałem, jedynie niewielki procent substancji jest eliminowane z moczem. Okres półtrwania dla werteporfiny to 5-6 godzin. Lek wydalany jest głównie w postaci niezmienionej.