Kotrimoksazol (Sulfametoksazol+Trimetoprim), Cotrimoxazolum (sulfamethoxazolum+trimethoprimum) - Zastosowanie, działanie, opis

Podstawowe informacje o kotrimoksazolu (sulfametoksazolu+trimetoprimie)

Rok wprowadzenia na rynek
1972
Substancje aktywne
sulfametoksazol, trimetoprim
Działanie kotrimoksazolu (sulfametoksazolu+trimetoprimu)
przeciwbakteryjne
Postacie kotrimoksazolu (sulfametoksazolu+trimetoprimu)
roztwór do infuzji, syrop, tabletki, zawiesina doustna
Układy narządowe
układ moczowy, układ nerwowy i narządy zmysłów, układ oddechowy, układ płciowy męski, układ pokarmowy (trawienny)
Specjalności medyczne
Choroby wewnętrzne, Choroby zakaźne i pasożytnicze, Medycyna rodzinna, Pulmonologia, Urologia
Rys historyczny kotrimoksazolu (sulfametoksazolu+trimetoprimu)

Kotrimoksazol to nazwa leku złożonego z sulfametoksazolu oraz trimetoprimu. Takie połączenie daje większą skuteczność działania niż każdego ze składników preparatu z osobna. Pierwszym lekiem w postaci tabletek wyprodukowanym w 1972 roku przez Pabianickie Zakłady Farmaceutyczne "Polfa" był Biseptol. Z kolei Warszawskie Zakłady Farmaceutyczne "Polfa" wprowadziły tę substancję na rynek farmaceutyczny w formie roztworu do iniekcji. Lek wykorzystywany jest w lecznictwie do dnia dzisiejszego, ze względu na swoje szerokie spektrum przeciwbakteryjne.

Wzór sumaryczny kotrimoksazolu (sulfametoksazolu+trimetoprimu)

C24H29N7O6S

Spis treści

Wybrane produkty lecznicze dopuszczone do obrotu w RP zawierające kotrimoksazol (sulfametoksazol+trimetoprim)

Wskazania do stosowania kotrimoksazolu (sulfametoksazolu+trimetoprimu)

Kotrimoksazol stanowi połączenie dwóch substancji czynnych sulfametoksazolu oraz trimetoprimu. Lek jest stosowany w leczeniu zakażeń bakteryjnych. Wskazany jest w terapii zakażeń układu pokarmowego wywołanych pałeczkami Shigella, biegunce podróżnych wywołanej przez patogenne szczepy Escherichia coli oraz w zapaleniu płuc spowodowanym przez Pneumocystis jiroveci (dawniej carinii). Kotrimoksazol stosuje się również w ostrym zapaleniu ucha środkowego i przewlekłym zapaleniu oskrzeli, które wywołują Streptococcus pneumoniae oraz Haemophilus influenzae, a także zakażeniach dróg moczowych spowodowanych przez: Escherichia coli, Enterobacter spp., Morganella morganii, Klebsiella spp., Proteus mirabilis oraz Proteus vulgaris. Substancja czynna wskazana jest również w terapii oraz zapobieganiu wystąpienia toksoplazmozy, a także nokardiozy. Kotrimoksazol wykorzystywany jest też w leczeniu zakażeń, które przenoszone są drogą płciową (wrzód miękki) oraz w zakażeniach zarówno ostrych jaki i przewlekłych gruczołu korkowego.

Dawkowanie kotrimoksazolu (sulfametoksazolu+trimetoprimu)

Kotrimoksazol stosuje się doustnie lub dożylnie.

Dawka stosowana w leczeniu zależna jest od jednostki chorobowej, masy ciała, wieku oraz chorób towarzyszących (niewydolność nerek).

Podanie doustne

Dawki zwykle stosowane (dobowe) u osób dorosłych: 1920 mg (na przykład przewlekłe zapalenie oskrzeli, zakażenie dróg moczowych i przewodu pokarmowego pałeczkami Shigella, biegunka podróżnych wywołana przez Escherichia coli).

Dawki zwykle stosowane (dobowe) u osób dorosłych: od 90 mg do 120 mg na kilogram masy ciała (na przykład zapalenie płuc wywołane przez Pneumocystis carinii).

Dawki zwykle stosowane (dobowe) u osób dorosłych: 960 mg (na przykład zapobieganie zakażeniom Pneumocystis carinii).

Podanie dożylne

Dawki zwykle stosowane (dobowe) u osób dorosłych: 1920 mg (dawkowanie stosowane zwykle w zakażeniach ostrych).

Przeciwskazania do stosowania kotrimoksazolu (sulfametoksazolu+trimetoprimu)

Przeciwwskazaniem są nadwrażliwość na kotrimoksazol (sulfametoksazol i trimetoprim), zaburzenia czynności nerek oraz zaburzenia hematologiczne o ciężkim przebiegu. Wśród przeciwwskazań można wyróżnić również uszkodzenia miąższu wątroby, niedokrwistość megaloblastyczną (wynikającą z niedoboru kwasu foliowego) oraz niedobór dehydrogenazy–glukozo–6–fosforanowej. Substancja czynna jest również przeciwwskazana u dzieci poniżej 2 miesiąca życia, ze względu na podwyższone ryzyko wystąpienia żółtaczki jąder podkorowych.

Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania kotrimoksazolu (sulfametoksazolu+trimetoprimu)

W czasie terapii substancją czynną zaleca się wykonywanie regularnych badań krwi.

Kotrimoksazol nie powinien być stosowany w terapii paciorkowcowego zapalenia gardła i migdałków.

Substancję czynną należy stosować ostrożnie u chorych z ciężkimi objawami alergicznymi, astmą oskrzelową, niedoborami kwasu foliowego oraz niewydolnością nerek.

Stosowanie kotrimoksazolu wiąże się z ryzykiem wystąpienia rzekomobłoniastego zapalenia okrężnicy. Jeśli dojdzie do rozwoju schorzenia, należy przerwać terapię i wdrożyć odpowiednie leczenie.

Zaleca się odstawienie substancji czynnej, jeśli u chorego pojawią się takie objawy jak: gorączka, ból stawów, żółtaczka, duszność, kaszel oraz ból gardła.

Kotrimoksazol powinien być stosowany bardzo ostrożnie u osób w podeszłym wieku, ze względu na podwyższone ryzyko wystąpienia działań niepożądanych leku w tej grupie wiekowej.

Składową kotrimoksazolu jest sulfonamid, dlatego należy zachować ostrożność w czasie terapii wśród pacjentów z zaburzeniami czynności tarczycy oraz porfirią.

W wyniku stosowania kotrimoksazolu obserwowano u pacjentów wystąpienie działań niepożądanych w postaci reakcji skórnych, które mogą zagrażać życiu (na przykład zespół Stevensa–Johnsona oraz martwica toksyczno–rozpływna naskórka). Jeśli u chorego wystąpią tego typu objawy, należy przerwać terapię.

Interakcje kotrimoksazolu (sulfametoksazolu+trimetoprimu) z innymi substancjami czynnymi

Jednoczesne przyjmowanie kotrimoksazolu z tiazydowymi lekami moczopędnymi zwiększa ryzyko małopłytkowości u osób starszych.
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Hydrochlorotiazyd (Hydrochlorothiazide) leki moczopędne, diuretyk - tiazydy i tiazydopodobne
Kotrimoksazol nasila działanie leków przeciwzakrzepowych. Zaleca się modyfikację dawki antykoagulantu.
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Acenokumarol (Acenocoumarol) leki przeciwzakrzepowe - antagoniści witaminy K
Warfaryna (Warfarin) leki przeciwzakrzepowe - antagoniści witaminy K
Kotrimoksazol powoduje zahamowanie metabolizmu fenytoiny.
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Fenytoina (Phenytoin) leki przeciwpadaczkowe - blokujące kanały sodowe i stabilizujące błony neuronów
Kotrimoksazol wypiera metotreksat z połączeń białkowych. Powoduje tym samym zwiększenie stężenia wolnego metotreksatu w surowicy.
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Metotreksat (Methotrexate) antymetaboilty kwasu foliowego (inhibitory reduktazy kwasu dihydrofoliowego)
Kotrimoksazol nasila działanie leków należących do grupy pochodnych sulfonylomocznika. U pacjenta może dojść do rozwoju hipoglikemii.
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Gliklazyd (Gliclazide) doustne leki przeciwcukrzycowe - pochodne sulfonylomocznika
Glikwidon (Gliquidone) doustne leki przeciwcukrzycowe - pochodne sulfonylomocznika
Glimepiryd (Glimepiride) doustne leki przeciwcukrzycowe - pochodne sulfonylomocznika
Glipizyd (Glipizide) doustne leki przeciwcukrzycowe - pochodne sulfonylomocznika
Glibenklamid (Glibenclamide) doustne leki przeciwcukrzycowe - pochodne sulfonylomocznika
Kotrimoksazol może spowodować zwiększenie stężenia digoksyny w surowicy u osób w podeszłym wieku.
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Digoksyna (Digoxin) glikozydy nasercowe
Jednoczesne stosowanie substancji czynnych u pacjentów będących po przeszczepie nerki, może spowodować przemijające zaburzenia czynności tego organu.
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Cyklosporyna (Cyclosporine) inhibitory kalcyneuryny
Kotrimoksazol może zmniejszać działanie trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych.
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Amitryptylina (Amitriptyline) TLPD - trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne
Jednoczesne stosowanie substancji czynnych może powodować zaburzenia hematologiczne. Zaleca się monitorowanie tychże parametrów.
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Zydowudyna (Azydotymidyna, AZT) (Zidovudine) nukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy
Jednoczesne stosowanie substancji czynnych może spowodować zwiększenie stężenia w osoczu jednego lub obu związków.
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Amantadyna (Amantadine) antagoniści receptora NMDA
Jednoczesne stosowanie substancji czynnych może spowodować zwiększenie stężenia w osoczu jednego lub obu związków.
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Memantyna (Memantine) antagoniści receptora NMDA
Pacjentów stosujących jednocześnie substancje czynne należy monitorować pod kątem methemoglobinemii.
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Dapson (Dapsone) inne leki przeciwbakteryjne
Należy unikać jednoczesnego podawania substancji czynnej z klozapiną, gdyż może dojść u pacjenta do wystąpienia agranulocytozy.
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Klozapina (Clozapine) neuroleptyki atypowe

Wpływ kotrimoksazolu (sulfametoksazolu+trimetoprimu) na prowadzenie pojazdów

W związku z tym, że substancja czynna może powodować objawy wpływające na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn takie jak: uczucie zmęczenia, ból głowy, drgawki i nerwowość, zaleca się zachowanie ostrożności w czasie wykonywania powyższych czynności.

Inne rodzaje interakcji

Kotrimoksazol może powodować zwiększenie wyników próby Jaffego z zasadowym pikrynianem na kreatyninę (zmiana o około 10%).

Trimetorpim może zmieniać wyniki oznaczania stężenia metotreksatu w surowicy przy użyciu metody enzymatycznej. Substancja czynna nie ma wpływu na oznaczenia, które są wykonywane metodami radioimmunologicznymi.

Wpływ kotrimoksazolu (sulfametoksazolu+trimetoprimu) na ciążę

Brak wystarczających danych klinicznych opisujących wpływ kotrimoksazolu na przebieg ciąży. Dane związane z badaniami na zwierzętach wykazały, że substancja czynna powoduje wady rozwojowe płodu, podobnie jak związki będące antagonistami dla kwasu foliowego (dotyczy dawek większych niż te stosowane u ludzi). Kotrimoksazol powinien być podawany kobietą w ciąży tylko wtedy, jeśli istnieją do tego wyraźne wskazania. Zaleca się wówczas dodatkową suplementację kwasem foliowym.

Wpływ kotrimoksazolu (sulfametoksazolu+trimetoprimu) na laktację

Kotrimoksazol jest obecny w mleku kobiecym. Nie zaleca się jego stosowania w okresie laktacji.

Wpływ kotrimoksazolu (sulfametoksazolu+trimetoprimu) na płodność

Brak danych klinicznych opisujących wpływ substancji czynnej na płodność.

Skutki uboczne

rumień
mdłości
złuszczające zapalenie skóry
zwiększenie aktywności aminotransferaz
wysypka
wymioty
świąd
wysypka odropodobna
zwiększenie stężenia azotu mocznikowego i kreatyniny
wykwity skórne
wysypka grudkowo-plamkowa
pokrzywka
Zwiększenie stężenia bilirubiny
rzekomobłoniaste zapalenie jelit
polekowe zapalenie wątroby
zaburzenia czynności nerek
Kandydoza
drgawki
biegunka
neuropatia
granulocytopenia
krystaluria
zapalenie języka
niedokrwistość
zapalenie błony śluzowej jamy ustnej
cholestaza
hipoglikemia
leukopenia
omamy
zapalenie żył
trombocytopenia
ataksja
nacieki płucne
objawy rzekomooponowe
alergiczne zapalenie mięśnia sercowego
Zapalenie błony naczyniowej oka
methemoglobinemia
nasilona diureza
plamica Schönleina-Henocha
reakcje alergiczne
wysypka polekowa
rumień wielopostaciowy
toksyczne martwicze oddzielanie naskórka
rabdomioliza
nadwrażliwość na światło
śródmiąższowe zapalenie nerek
aseptyczne zapalenie opon mózgowych
szumy uszne
agranulocytoza
pancytopenia
plamica
zespół Stevensa-Johnsona
zawroty głowy
ostra uogólniona osutka krostkowa
martwica wątroby
zapalenie naczyń mózgowych
zespół zanikania przewodów żółciowych
zapalenie naczyń siatkówki
poronienie samoistne
zapalenie naczyń płucnych
bóle mięśniowe
dermatozy neutrofilowe
hiperkaliemia
hiponatremia
ostre zapalenie trzustki
guzkowe zapalenie naczyń krwionośnych
bóle stawów

Działania niepożądane zostały podzielone ze względu na częstotliwość występowania u pacjentów. (Klasyfikacja MdDRA)

Bardzo często
(≥1/10)
Często
(≥1/100 do <1/10)
Niezbyt często
(≥1/1000 do <1/100)
Rzadko
(≥1/10 000 do < 1/1000)
Bardzo rzadko
(<1/10 000)
Częstość nieznana
Nie można ocenić na podstawie dostępnych danych

Inne możliwe skutki uboczne

Podanie dożylne: kandydoza, leukopenia, neutropenia, trombocytopenia, agranulocytoza, niedokrwistość megaloblastyczna, niedokrwistość aplastyczna, niedokrwistość hemolityczna, methemoglobinemia, eozynofilia, plamica, zespół choroby posurowiczej, anafilaksja, alergiczne zapalenie mięśnia sercowego, obrzęk naczynioruchowy, gorączka polekowa, alergiczne zapalenie naczyń przypominające chorobę Schönleina–Henocha, ogólnoustrojowy toczeń rumieniowaty, hiperkaliemia, hipoglikemia, hiponatremia, jadłowstręt, depresja, omamy, ból głowy, aseptyczne zapalenie opon mózgowych, drgawki, zapalenie nerwów obwodowych, ataksja, szumy uszne, zawroty głowy, kaszel, spłycenie oddechu, nacieki w płucach, nudności, biegunka, wymioty, zapalenie języka, zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, rzekomobłoniaste zapalenie jelit, zapalenie trzustki, zapalenie błony naczyniowej oka, zwiększenie stężenia aminotransferaz w surowicy, zwiększenie stężenia bilirubiny, żółtaczka cholestatyczna, martwica wątroby, wysypka skórna, nadwrażliwość na światło, złuszczające się zapalenie skóry, rumień wielopostaciowy, ciężkie skórne reakcje niepożądane, bóle stawów i mięśni, zaburzenia czynności nerek, zmiany w miejscu podania.

Objawy przedawkowania kotrimoksazolu (sulfametoksazolu+trimetoprimu)

Brak danych dotyczących przedawkowania kotrimoksazolu (sulfametoksazol oraz trimetoprim). Wiadomo natomiast, że w zależności od przyjętej dawki sulfonamidów mogą wystąpić takie zaburzenia jak: obecność kryształów w moczu, gorączka, krwiomocz, nudności, wymioty, kolki, brak apetytu, ból i zawroty głowy, senność, utrata świadomości, zahamowanie czynności szpiku oraz żółtaczka. Z kolei w wyniku przedawkowania trimetoprimu mogą wystąpić: ból i zawroty głowy, nudności, wymioty, zaburzenia świadomości, depresja, a także zahamowanie czynności szpiku. Długotrwałe stosowanie kotrimoksazolu może powodować uszkodzenia szpiku, które będą się objawiały: leukopenią, małopłytkowością oraz niedokrwistością megaloblastyczną.

Mechanizm działania kotrimoksazolu (sulfametoksazolu+trimetoprimu)

Mechanizm działania bakteriostatycznego kotrimoksazolu polega na hamowaniu syntezy kwasu foliowego przez blokowanie łączenia kwasu p–aminobenzoesowego z dihydropteroidyną, w wyniku czego powstaje kwas dihydropteroidowy i zaburzone zostaje wytwarzanie puryn oraz synteza DNA. Trimetoprim będący składnikiem kotrimoksazolu hamuje działanie reduktazy dihydrofolianowej. Jest to bakteryjny enzym, które bierze udział w przemianie kwasu dihydrofoliowego w kwas tetrahydrofoliowy. 

Kotrimoksazol ma szerokie spektrum działania. Wykazuje działanie hamujące rozwój na przykład: Streptococcus pneumoniae, Streptococcus viridans, Streptococcus agalactiaeStaphylococcus aureus, Staphylococcus saprophyticus, pałeczek Enterobacteriaceae (rodzaje Salmonella spp., Shigella spp., Klebsiella spp., Proteus vulgaris, Enterobacter spp., Serratia spp., Proteus mirabilisEscherichia coli), a także wobec Moraxella catarrhalis, Haemophilus influenzaeBrucella spp., Neisseria meningitidis, Yersinia spp., Neisseria gonorrhoeaeMorganella morganiiVibrio cholerae, Nocardia asteroides, a także Pneumocystis jirovecii i Chlamydia trachomatis.

Wchłanianie kotrimoksazolu (sulfametoksazolu+trimetoprimu)

Substancja czynna jest dobrze wchłaniania z przewodu pokarmowego. Stężenie maksymalne kotrimoksazolu osiągane jest po około 1–4 godzinach po podaniu doustnym.

Dystrybucja kotrimoksazolu (sulfametoksazolu+trimetoprimu)

Sulfametoksazol wiąże się w 44–62% z białkami osocza, a trimetoprim w 70%. W badaniach farmakokinetycznych obliczono, że objętość dystrybucji sulfametoksazolu wynosi 0,36 l/kg, natomiast trimetoprimu wynosi 2 l/kg. Trimetoprim w porównaniu do sulfametoksazolu łatwiej przenika do wydzieliny pochwy, śliny, płynu nasiennego oraz prawidłowej i zmienionej zapalnie tkanki płuc, a także żółci. W przypadku cieczy wodnistej i płynu mózgowo–rdzeniowego obie substancje przenikają w podobny sposób.

Metabolizm kotrimoksazolu (sulfametoksazolu+trimetoprimu)

Kotrimoksazol jest metabolizowany w wątrobie. Sulfametoksazol ulega przede wszystkim acetylacji oraz sprzęganiu z kwasem glukuronowym. Z kolei dla trimetoprimu podstawowymi procesami są utlenianie i hydroksylacja.

Wydalanie kotrimoksazolu (sulfametoksazolu+trimetoprimu)

Główną drogą eliminacji sulfametoksazolu i trimetoprimu są nerki. Wraz z moczem wydalane jest 84,5% dawki sulfonamidu i 66,8% trimetoprimu (w ciągu 72 godzin). Okresy półtrwania w surowicy wynoszą: dla sulfametoksazolu 10 godzin, a dla trimetoprimu od 8 godzin do 10 godzin. Niewydolność nerek wpływa na wydłużenie okresu póltrwania.

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl