Dlaczego stres powoduje, że mamy ochotę na niezdrowe jedzenie?

Według najnowszych badań spożywanie tzw. komfortowego jedzenia (często rozumianego jako śmieciowe jedzenie) w sytuacji, kiedy jesteśmy poddani czynnikom stresowym, wyłącza obszar mózgu, który powstrzymuje przed przejadaniem się. Badanie zostało opublikowane w magazynie naukowym „Neuron”. Dlaczego w stresie jemy bez opamiętania?

Dlaczego w pewnym momencie przestajemy jeść?

W normalnych warunkach odpowiedni region w mózgu neutralizuje pewnego rodzaju chemiczną nagrodę (objawiająca się jako uczucie przyjemności z jedzenia), którą wywołujemy poprzez spożywanie określonej grupy produktów czy dań – sprawia, że są mniej przyjemne, co skutkuje tym, że przestajemy jeść. Zjawisko to ma i miało sens np. w przypadku dzikich zwierząt i ludzi pierwotnych – promowało szybki pobór energii w odpowiedzi na zagrożenie. Jest jednak mniej pomocne w dzisiejszym świecie, w którym stres zdecydowanie rzadziej jest związany z przetrwaniem, a raczej po prostu ze stylem życia. Mechanizm ten wygląda mniej więcej tak, że osoba pod wpływem stresu wychodzi z założenia (nawet podświadomie), że tzw. komfortowe jedzenie oferuje idealne – i być może jedyne – szybkie rozwiązanie problemów, a na pewno da moment oddechu i poprawi humor.

Według najnowszego badania, które przeprowadzili naukowcy z Garvan Institute of Medical Research (Sydney, Australia), ludzie, którzy zajadają stres, powinni pomyśleć dwa razy, zanim sięgną po smakołyk czy smakołyki w dużej ilości. Eksperyment został przeprowadzony na myszach.

Skąd się bierze zajadanie stresu? Jaki był wynik badania?

Może to prowadzić do nadmiernego pobłażania sobie w wymagających sytuacjach, co często skutkuje przybraniem na wadze oraz doprowadzeniem swojego organizmu do nadwagi czy otyłości, które są potencjalnymi źródłami jeszcze większego stresu. Tym samym koło się zamyka, a człowiek staje się więźniem swoich przyzwyczajeń.

Jak wyglądało badanie?

Dotkniętym obszarem mózgu jest uzdeczka (łac. i ang. habenula), region występujący zarówno u myszy, jak i u ludzi. W normalnych warunkach uzdeczka wywołuje łagodne, nieprzyjemne uczucie po spożyciu produktów bogatych w tłuszcze, wyłączając tym samym odpowiedź mózgu na nagrodę, przez co dalsze jedzenie jest mniej przyjemne i summa summarum – przestajemy jeść. Tak się składa, że wiele produktów z grupy tzw. komfortowych potraw zawiera dużo tłuszczu, który jest dodawany do jedzenia z kilku powodów, ale przede wszystkim dlatego, że jest nośnikiem smaku.

Jak wyglądało badanie?

Naukowcy z Australii pracowali z przewlekle zestresowanymi myszami. Odkryli, że uzdeczka w mózgu tych zwierząt pozostawała dziwnie nieaktywna podczas spożywania pokarmów o wysokiej zawartości tłuszczu. Myszy jadły dalej, najwyraźniej dla przyjemności, ale nie odczuwały uczucia sytości.

W kolejnych krokach badacze odkryli, że po podaniu zestresowanym myszom bezkalorycznej, ale słodzonej pastylki, zjadały one dwa razy więcej pastylki niż myszy niezestresowane. To pokazuje, że u zestresowanych myszy utrzymywała się preferencja dla słodyczy – nawet jeśli nie zawierały one kalorii. Myszy po prostu chciały jeść dalej, tym razem słodkie cukierki.

Australijczycy potwierdzili swoje odkrycie, kiedy ponownie aktywowali uzdeczkę w mózgu zwierząt za pomocą światła optogenetycznego. Dzięki temu połączeniu genetyki i optyki można precyzyjnie manipulować aktywnością neuronów względem czasu (wiązka światła działa na światłoczułe białka w błonie komórkowej). Poskutkowało to tym, że myszy przestały się przejadać.

Komfortowe jedzenie jako strategia radzenia sobie ze stresem

Według badaczy zachowania żywieniowe to prawdopodobnie najbardziej istotne działania wspierające instynkt przetrwania u wszystkich gatunków na świecie. Co ważne, zwierzęta żyjące na wolności nie mają najczęściej przywileju nadmiernego spożywania pokarmów o wysokiej zawartości tłuszczu, a ich mechanizmy stresu pozwalają im przetrwać poprzez precyzyjne dostosowanie zużycia energii i ewentualnych „terminów jej dostaw”, czyli w zależności od aktualnego zapotrzebowania i możliwości pozyskania jedzenia. Ewolucyjnie rzecz ujmując – więcej energii w organizmie jest z pewnością lepsze niż mniej energii w środowisku naturalnym. U współczesnych ludzi stres ma mniejsze znaczenie dla naszego dosłownego przetrwania. Obecne czasy są jednak bogate w inny elementy – śmieciowe jedzenie.

Według specjalistów nic się nie stanie, jeśli od czasu do czasu zdarzy nam się zjeść nieco więcej niż potrzebujemy, jeśli tylko dzięki temu poczujemy się lepiej. Problem zaczyna się wówczas, kiedy w odpowiedzi na jakikolwiek gorszy moment sięgamy po jedzenie, szczególnie to wyjątkowo kaloryczne i na dodatek w ogromnych ilościach. Może to doprowadzić do nadwagi czy nawet otyłości. Naukowcy podają, że podobnie jest w sytuacji, w której sięgamy po alkohol w celu odprężenia.

Badania na myszach i możliwość zastosowania u ludzi

Naukowcy wspólnie przyznają, że wyniki ich badań na myszach można śmiało przenieść na ludzi. Ludzie również są zwierzętami, a badania na zwierzętach innych niż ludzie zapewniają naprawdę ścisłą kontrolę eksperymentalną dostarczającą cennych informacji, których po prostu nie można uzyskać u ludzi.

Struktura anatomiczna, jak również funkcja uzdeczki są wysoce zachowane u wszystkich gatunków, w tym u ludzi. Uzdeczka to region, który odgrywa kluczową rolę w regulacji reakcji emocjonalnej. Po aktywacji wyzwala zachowanie awersyjne (wywołujące ból lub inne nieprzyjemne odczucia zarówno fizyczne, jak i psychiczne), które jest jednym z mechanizmów wywołujących stres emocjonalny. Jednak kiedy region ten jest wyciszony, to wyciszenie wywołuje coś przeciwnego, czyli reakcję nagrody.

Co to jest żywność komfortowa?

Nie jest do końca jasne, czy istnieje uniwersalna definicja komfortowego jedzenia. Ludzie zakładają, że żywność zapewniająca komfort jest automatycznie wysokotłuszczowa, wysokocukrowa i wysokokaloryczna, niemniej nikt tego systematycznie nie testował i nie zdefiniował. Ogólne rozumienie tego terminu jest takie, że pożywienie zapewniające komfort to jedzenie, które dobrze smakuje i sprawia, że czujemy się dobrze. Zazwyczaj jest wysokokaloryczne, bogate w cukier i tłuszcz i często ma wartość nostalgiczną oraz sentymentalną.