Jaskra – co to jest? Przyczyny, objawy, rodzaje i leczenie jaskry

Jaskra jest podstępną chorobą, która rozwija się powoli i przed długi czas nie daje symptomów. Gdy pojawiają się pierwsze oznaki jaskry, jak pogorszenie widzenia, wiadomo już o zaawansowanym stopniu schorzenia. Co powoduje jaskrę i kto jest na nią narażony? W jaki sposób się ją leczy?  Czym można jej zapobiec? 

1. Co to jest jaskra? Jaskra a uszkodzenie nerwu wzrokowego 
2. Przyczyny jaskry 
3. Rodzaje jaskry 
4. Objawy jaskry 
5. Rozpoznanie jaskry 
6. Czy jaskrę da się wyleczyć? Sposoby leczenia jaskry 
7. Profilaktyka jaskry 

Najpowszechniejszą postać jaskry rozpoznaje się u 1 na 200 osób po 40. roku życia. Choroba jest podstępna i może rozwijać się latami bezobjawowo. Kiedy się ją wykrywa? Czy jaskrę da się wyleczyć? Oto najważniejsze informacje dotyczące jaskry. 

Co to jest jaskra? Jaskra a uszkodzenie nerwu wzrokowego 

Jaskra jest grupą chorób, których wspólną cechą jest uszkodzenie nerwu wzrokowego poprzez zbyt wysokie ciśnienie cieczy wodnistej we wnętrzu gałki ocznej. Fizjologicznie ciecz wodnista jest stale produkowana i odprowadzana, co zapewnia jej stałe ciśnienie w oku. Zachwianie tej równowagi, na którymkolwiek etapie – czy to zbyt duża produkcja, czy zahamowanie odpływu – prowadzi do podwyższenia ciśnienia wewnątrzgałkowego, a w efekcie do jaskry. 

Przyczyny jaskry 

Jaskra jest schorzeniem, którego przyczyny są wieloczynnikowe. Różnią się one w zależności od typu jaskry. Niestety, w większości są to czynniki, na które nie mamy wpływu, jak pochodzenie etniczne, płeć czy wiek (ryzyko zachorowania wzrasta z wiekiem). Są jednak takie, które powinny nas zaalarmować i skłonić do wykonania badań diagnostycznych. Należą do nich: podwyższone ciśnienie w oku w przypadkowym badaniu, krótkowzroczność większa niż -3D, niskie ciśnienie tętnicze czy migreny oraz występowanie jaskry w rodzinie. 

Rodzaje jaskry 

Ze względu na przyczyny powstania i przebieg choroby dzielimy jaskrę na wiele typów. Najczęściej występujące to: 

• Jaskra pierwotna otwartego kąta 

Jaskra pierwotna otwartego kąta (JPOK) to najczęściej występująca w naszej populacji odmiana jaskry, w której kąt miedzy nasadą tęczówki a rogówką jest szeroki, czyli otwarty. Rozpoznaje się ją u 1/200 osób po 40. roku życia. Ryzyko zachorowania zwiększa się z wiekiem. Ta postać jaskry częściej rozwija się u mężczyzn. Może być dziedziczona. Jej przebieg jest raczej powolny i w pierwszym etapie leczenia stosuje się krople obniżające ciśnienie śródgałkowe. 

• Jaskra zamykającego się kąta 

Ta odmiana jaskry wynika z mechanicznego zamknięcia drogi odpływu cieczy wodnistej przez anatomicznie wypukłą tęczówkę lub pęczniejącą soczewkę (pacjenci z zaćmą są w grupie ryzyka), która popycha ją od tyłu w stronę rogówki, również powodując zamknięcie kąta. Na ten typ jaskry częściej chorują osoby z nadwzrocznością. W niesprzyjających okolicznościach, jak np. rozszerzenie źrenicy przy słabym oświetleniu lub w dużym stresie, może dojść do nagłego zamknięcia kąta przesączania i gwałtownego wzrostu ciśnienia w oku. Jest to tzw. ostry atak jaskry. Objawy narastają dynamicznie: „halo” wokół źródeł światła, ból głowy i oka, zaczerwienienie. Z czasem mogą nawet wywołać nudności i wymioty. Złemu samopoczuciu ogólnemu towarzyszy nagłe pogorszenie widzenia. 

• Jaskra z prawidłowym ciśnieniem wewnątrzgałkowym 

Jest to schorzenie, w którym mimo prawidłowego ciśnienia w oku paradoksalnie obserwujemy neuropatię jaskrową. Dzieje się tak, ponieważ umownie ustalona norma dla prawidłowego ciśnienia (< 21 mm Hg) jest pewnym uogólnieniem. W rzeczywistości podatność włókien nerwowych na uszkodzenie jest cechą indywidualną i może się okazać, że u danego pacjenta postępuje już przy pozornie prawidłowych wartościach ciśnienia. Temu rodzajowi jaskry często towarzyszą migreny.  

• Jaskra wtórna  

Tak określamy jaskrę, w której znane są bezpośrednie czynniki ją powodujące. Może to być uraz, nowotwór, inna choroba oka, przebyty zabieg okulistyczny, przewlekłe stosowanie leków podwyższających ciśnienie wewnątrzgałkowe (najczęściej sterydy). 

Objawy jaskry 

Jaskra jest chorobą podstępną, przede wszystkim dlatego, że w większości przypadków długo przebiega bezobjawowo. Dotyczy to zwłaszcza najpowszechniejszej – JPOK. Dopiero bardzo duży wzrost ciśnienia powoduje ból gałki ocznej oraz głowy. 

Niestety, pierwsze objawy, które pacjent zauważa jako pogorszenie widzenia, świadczą o dużym zaawansowaniu choroby. U osoby z jaskrą dochodzi do stopniowego ubytku pola widzenia, początkowo w postaci tzw. mroczków. Jest to choroba zazwyczaj obustronna, ale często niesymetryczna, dlatego ubytki w polu widzenia jednego oka są rekompensowane przez drugie i przez to są długo niezauważalne. 

Rozpoznanie jaskry 

Podstawą rozpoznania jaskry jest rutynowe badanie okulistyczne w lampie szczelinowej wraz z pomiarem ciśnienia (uwzględniającym grubość rogówki). Dodatkowo wykonuje się obrazowanie kąta przesączania, które jest kluczowe dla określenia typu jaskry. Tradycyjnie wykonujemy je za pomocą gonioskopu lub bardziej precyzyjnie za pomocą tomografii przedniego odcinka oka.  

Dla rozpoznania jaskry bardzo ważne jest ustalenie uszkodzenia nerwu wzrokowego i jego związku z ciśnieniem. W tym celu wykonuje się wiele specjalistycznych badań dodatkowych jak badanie pola widzenia, badanie OCT i GDX pozwalające określić grubość włókien nerwowych w siatkówce.

Do najnowszych i najbardziej precyzyjnych badań należy GCC. Służy ono do pomiaru grubości kompleksu komórek zwojowych siatkówki. W jaskrze te komórki ulegają uszkodzeniu w pierwszej kolejności, a zatem ich ubytek może świadczyć o wczesnych zmianach jaskrowych, które są niewykrywalne innymi metodami. Cyklicznie wykonywanie wspomnianych badań komputerowych służy również do monitorowania postępu choroby, a więc oceny skuteczności leczenia. 

Czy jaskrę da się wyleczyć? Sposoby leczenia jaskry 

Leczenie farmakologiczne jest zazwyczaj leczeniem pierwszego rzutu. Konieczne jest systematyczne stosowanie kropli do oczu. Mimo iż jest to stosunkowo proste, podanie kropli dla pacjentów w podeszłym wieku, może okazać się problematyczne. Poza tym leki te mają często skutki uboczne w postaci przewlekłego zaczerwienienia i pieczenia oczu.

Czasem skuteczne bywa leczenie laserowe jaskry, niestety jedynie w określonych przypadkach (irydotomia, ALT, SLT, MLT). Szansę na długotrwałe unormowanie ciśnienia daje tylko w odpowiednim momencie przeprowadzony zabieg operacyjny, a o tym, kiedy go przeprowadzić, powinien zadecydować doświadczony okulista. W większości przypadków jest to leczenie objawowe, a nie przyczynowe, i nie jest możliwe całkowite wyleczenie. 

Profilaktyka jaskry 

Zapobieganie wystąpieniu jaskry przez unikanie znanych czynników ryzyka wynikających ze sposobu życia (np. palenie papierosów, nadmierne spożywanie alkoholu, przewlekły stres) ma ograniczony wpływ. Występowanie jaskry w większości przypadków wynika z wielu czynników, w tym genetycznych. Niestety, ani dieta, ani leczenie naturalne czy noszenie okularów nie mają istotnego wpływu na przebieg choroby. Najlepszym działaniem profilaktycznym są regularne kontrole u okulisty.