Metoklopramid, Metoclopramidum - Zastosowanie, działanie, opis

Głównymi wskazaniami do stosowania metoklopramidu u dorosłych są:

• zapobieganie opóźnionym wymiotom i nudnościom podczas chemioterapii oraz radioterapii;
• zapobieganie nudnościom i wymiotom po zabiegach chirurgicznych prowadzonych przy pełnej sedacji;
• leczenie objawowe ostrej i nawrotowej gastroparezy cukrzycowej.

Wskazaniami off – label, czyli niezarejestrowanymi jest zapobieganie nudnościom i wymiotom, towarzyszącymi migrenie. Metoklopramid podawany jednocześnie z lekami przeciwbólowymi powoduje zwiększenie ich wchłaniania z przewodu pokarmowego, a co oznacza szybsze działanie przeciwbólowe.

Wskazaniami do stosowania metoklopramidu, jako leku drugiego rzutu,  u młodzieży i dzieci (15 – 18 lat) jest zapobieganie nudnościom i wymiotom po chemioterapii.

Maksymalna zalecana dawka dobowa  metoklopramidu wynosi 30 mg lub 0,5mg / kg masy ciała, a leczenie lekiem powinno trwać nie dłużej niż 5 dni.  Ważne jest przestrzeganie odstępów czasowych (sześciogodzinnych) między kolejnymi dawkami.

Osobom w podeszłym wieku zaleca się zmniejszenie dawek, ze względu na ogólny stan zdrowia i wydolność nerek i wątroby.

Przeciwwskazaniami do stosowania metoklopramidu są:

• nadwrażliwość na substancję aktywną;
• czynne krwawienia, perforacja, niedrożność przewodu pokarmowego;
• stwierdzony guz chromochłonny – ze względu na możliwość pojawienia się epizodów nadciśnienia tętniczego;
• padaczka – ze względu na możliwość pojawienia się liczniejszych napadów drgawkowych;
• choroba Parkinsona;
• podawanie dzieciom poniżej pierwszego roku życia – możliwość nasilenia zaburzeń pozapiramidowych.

Ze względu na działanie metoklopramidu na ośrodkowy układ nerwowy, należy z ostrożnością podawać go pacjentom, którzy chorują na choroby układu nerwowego lub przyjmującym leki o działaniu na OUN. Lek może nasilać Parkinsona. Zgłaszano również występowanie złośliwego zespołu neuroleptycznego podczas terapii metoklopramidem i neuroleptykami. W takich przypadkach zaleca się odstawienie leku i dalsze leczenie objawowe.

Podczas terapii metoklopramidem mogą pojawić się zaburzenia piramidowe, już po pierwszym podaniu dawki, zarówno u pacjentów dorosłych, jak i dzieci. Objawy od razu mijają po odstawieniu leku lub mogą wymagać podania leków na konkretny objaw.

Leczenie metoklopramidem powinno być krótkie. Długotrwałe, ponad trzymiesięczne, szczególnie u starszych pacjentów, może powodować pojawienie się dyskinez późnych, potencjalnie nieodwracalnych. Podeszły wiek, niewydolność wątroby lub nerek to wskazania do zmniejszenie dawek metoklopramidu.

Szczególną ostrożność należy zachować wprowadzając metoklopramid do lekospisu pacjentów z bradykardią, z zaburzeniami przewodzenia serca w tym wydłużeniem odstępu QT, z niewyrównanymi zaburzeniami równowagi elektrolitowej. Lek w takich przypadkach podaje się powoli w bolusie przez co najmniej 3 minuty.  

Metoklopramid zwiększa stężenie aldosteronu w osoczu oraz zmniejsza wydalanie sodu, przez co prowadzi do pojawienia się u pacjentów z zaburzeniami czynności nerek, hipokaliemii. Metoklopramid powoduje również wzrost stężenia prolaktyny, dlatego też powinien być z dużą ostrożnością podawany osobą z rakiem piersi.

U pacjentów z depresją, w stanie ciężkim lub średnio ciężkim, z tendencjami do myśli samobójczych.  należy wykonać bilans korzyści, płynących z terapii metoklopramidem i ryzyka, jakim jest pojawienie się choroby ponownie.

Przeciwwskazaniem do łączenia metoklopramidu jest jednoczesne podawanie  agonistów receptorów dopaminergicznych i lewodopy – ze względu na antagonistyczne działanie wobec siebie.

Działanie uspokajające metoklopramidu jest nasilane przez alkohol, dlatego zaleca się zrezygnowanie całkowite z tego typu używek podczas terapii tym lekiem.

Posiłek zmniejsza biodostępność metoklopramidu, dlatego zaleca się przyjmowanie leku około 30 minut przed jedzeniem.

Działanie uspokajające metoklopramidu jest nasilane przez alkohol, dlatego zaleca się zrezygnowanie całkowite z tego typu używek podczas terapii lekiem.

Metoklopramid wpływa na zdolność obsługi pojazdów mechanicznych, upośledzając ją. Lek ten może wywołać senność, zaburzenia widzenia, dyskinezy i dystonie, co uniemożliwia prawidłowe obchodzenie się z wspomnianym sprzętem.

Przeprowadzone badania nie wskazują, że terapia metoklopramidem powoduje wady rozwojowe płodu lub że negatywnie wpływa na płód. W klinicznie uzasadnionych przypadkach, pod nadzorem lekarza, można stosować metoklopramid w ciąży. Zalecane jest niepodawanie leku pod koniec ciąży, ze względu na możliwość pojawienia się objawów pozapiramidowych u noworodków.

U kobiet karmiących piersią zaleca się przerwanie terapii metoklopramidem, ze względu na ryzyko wystąpienia objawów niepożądanych u dziecka. Choć lek przenika do mleka kobiecego w niewielkim stopniu, nie można wykluczyć negatywnego wpływu na noworodka.

W badaniach przeprowadzonych na zwierzętach nie zauważono toksycznego wpływu metoklopradmiu na płodność.

Do objawów przedawkowania należą:

• objawy pozapiramidowe, czyli: sztywność mięśni, drżenie, zaburzenia chodu, bradykinezja;
• senność, dezorientacja, obniżenie świadomości, omamy;
• w ciężkich przypadkach nawet zatrzymanie krążenia i oddychania.

Metoklopramid działa antagonistycznie na receptory dopaminowe oraz  receptory serotoninowe 5-HT3, a także słabo pobudza zwoje. Taki mechanizm powoduje zwiększenie uwalnianiania acetylocholiny, powodując tym wzrost skurczu spoczynkowego dolnego zwieracza przełyku (LES) i wzrost napięcia żołądka, przyspieszając opróżnianie żołądka i przechodzenie treści przez jelita – poprawia motorykę górnego odcinka przewodu pokarmowego. Metoklopramid nasila aktywność propulsywną, ułatwiając  fizjologiczne przewodnictwo w neuronach cholinergicznych. Działając hamująco na receptory dopaminowe, zapobiega działaniu rozkurczowemu, jakie powoduje dopamina, wiążąc się z receptorem mięśniowym.

Podanie doustne:

metoklopramid po podaniu doustnym prawie w całości bardzo szybko się wchłania z przewodu pokarmowego. Działanie leku pojawia się po około 30 min od podania dawki. Biodostępność leku wynosi 80% ±15%. 

Podanie dożylne / domięśniowe:

metoklopramid wykazuje swoje działanie po podaniu w formie iniekcji, po 1-3 minutach (dożylnie) oraz po 10-15 minutach (domięśniowo).

Metoklopramid w niewielkim stopniu wiąże się białkami osocza, to jest w około 13 -30%, głównie z albuminami.  Objętość dystrybucji osiąga poziom 3,5 l / kg, co oznacza odległą dystrybucję leku do licznych tkanek. Metoklopramid przenika barierę łożyskową, do mleka matki ( gdzie po 2 godzinach po aplikacji leku, stężenie jego jest wyższe niż w osoczu) oraz barierę krew – mózg.

Metoklopramid jest metabolizowany przez enzymy cytochromu P450 w wątrobie, choć tylko jego niewielka część podlega przemianie. Proces sprzęgania z siarczanem jest głównym szlakiem metabolicznym metoklopramidu.

Metoklopramid jest usuwany z organizmu w 85 % z moczem w niezmienionej postaci lub związany z kwasem glukuronowym  i siarkowym w ciągu 72 godzin. Reszta leku zostaje wydalona z kałem. Połowiczy czas półtrwania wynosi około 5 – 6 godzin, jednak ulega on wydłużeniu u pacjentów z zaburzeniami funkcji nerek.