Kwas foliowy

Folacyna, witamina B11 czy witamina M są to różne nazwy dla tej samej witaminy — kwasu foliowego. Nazwa jego pochodzi od łacińskiego wyrazu "folium" czyli "liść", ponieważ w witaminę tę szczególnie obfitują warzywa o zielonych liściach. Kwas foliowy jest to złożony związek chemiczny, który ma przede wszystkim działanie krwiotwórcze, ponieważ wpływa na prawidłowe dojrzewanie krwinek czerwonych w szpiku kostnym. Reguluje także syntezę kwasów nukleinowych i niektórych aminokwasów.

Źródła kwasu foliowego 

Kwas foliowy przyjmujemy głównie z pożywieniem, choć produkowany jest również w jelitach przez bakterie stanowiące naturalną florę jelitową. Najwięcej tej witaminy jest we wspomnianych warzywach o zielonych liściach, wątrobie, nerkach, drożdżach, orzechach ziemnych, morelach i grzybach. Niewielką ilość kwasu foliowego zawiera mleko. Całkowita ilość kwasu foliowego w organizmie człowieka wynosi około 70 mg. 1/3 z tego zapasu zmagazynowana jest w wątrobie.

Dzienne zapotrzebowanie na kwas foliowy

Choć stosowanie diety bogatej w kwas foliowy nie jest trudne, to często spotykamy się z sytuacją, że ilość jego przyswojona z diety jest tak niewielka, że nie pokrywa dobowego zapotrzebowania. Dzieje się tak, ponieważ gotowanie produktów żywnościowych, które następnie spożywamy, niszczy kwas foliowy, który jest bardzo wrażliwy na wysoką temperaturę. Dlatego najlepiej jest zjadać zielone warzywa liściaste surowe.

Niedobory kwasu foliowego w organizmie

Jeśli dieta pozbawiona jest produktów obfitujących w kwas foliowy, to zapasy tej witaminy w organizmie ulegają wyczerpaniu w ciągu 2 do 4 miesięcy. Dochodzi wówczas do niedoboru kwasu foliowego.

Inne przyczyny niedoboru kwasu foliowego to:

• alkoholizm, w wyniku którego dochodzi do zaburzenia wchłaniania i przemian kwasu foliowego,
• przewlekłe choroby przewodu pokarmowego wywołujące zaburzenia wchłaniania,
• zwiększone zapotrzebowanie na tę witaminę w przebiegu ciąży (płód otrzymuje przecież kwas foliowy od matki), nadczynności tarczycy, chorób miąższu wątroby, chorób nowotworowych,
• zaburzenia przemiany kwasu foliowego w organizmie w wyniku stosowania leków tzw. antagonistów kwasu foliowego,
• podawanie leków przeciwpadaczkowych, które nasilają rozkład kwasu foliowego w organizmie,
• niedobór żelaza i witaminy C, które w ilościach prawidłowych pobudzają aktywność kwasu foliowego.

Tak złożone niedobory mogą utrudniać postawienie rozpoznania, opierając się tylko na podstawie obrazu mikroskopowego krwi i badania szpiku kostnego. Pomocne wtedy są wtedy inne specjalistyczne badania krwi i moczu. Leczenie polega przede wszystkim na usunięciu przyczyny niedoboru kwasu foliowego, jeśli jest to możliwe. W celu odtworzenia ustrojowych zapasów podaje się kwas foliowy doustnie w dawce 5-15 mg dziennie. Przy złej tolerancji terapii doustnej, lek można podawać domięśniowo. Dobrym wskaźnikiem niedoboru kwasu foliowego jest określenie stężenia homocysteiny w osoczu. Kwas foliowy bierze udział w przemianach homocysteiny (pochodna aminokwasów), toteż przy jego niedoborze reakcje te ulegają spowolnieniu i ilość homocysteiny w osoczu wzrasta.

Jednocześnie wiadomo obecnie, że podwyższony poziom homocysteiny stwierdza się u osób z chorobą wieńcową serca i, że jest on jednym z czynników rozwoju tej choroby. Badania kliniczne dowodzą, że po zastosowaniu leczenia kwasem foliowym stężenie homocysteiny ulega obniżeniu o około 25%, a po zastosowaniu diety bogatej w tą witaminę stężenie homocysteiny spada o około 10-15%. Stąd wysunięto wnioski, że terapia kwasem foliowym jest tanim i skutecznym sposobem obniżenia poziomu homocysteiny, a co za tym idzie zmniejszania ryzyka rozwoju choroby wieńcowej serca. Inną doniosłą rolę kwas foliowy spełnia w czasie ciąży. Jest on niezbędny przy tworzeniu się układu nerwowego w okresie rozwoju zarodkowego i płodowego.

Dlatego niedobory kwasu foliowego u kobiety przed zajściem w ciążę lub w czasie jej trwania mogą prowadzić do powstawania wad układu nerwowego zwanych wadami cewy nerwowej u rozwijającego się płodu. Wyniki badań prowadzone w różnych krajach wskazują, że dzienna dieta zawiera niewystarczające ilości kwasu foliowego, a zapotrzebowanie u kobiet w okresie ciąży wzrasta 2-, 4-krotnie. Dlatego też Zespół Ekspertów ds. Pierwotnej Profilaktyki Wady Cewy Nerwowej powołany przez Ministra Zdrowia w 1997 r. zaleca: "Wszystkie kobiety w wieku rozrodczym w Polsce, które mogą zajść w ciążę, powinny spożywać 0,4 mg kwasu foliowego dziennie w celu zapobiegania wystąpieniu u ich potomstwa wad cewy nerwowej, w tym zwłaszcza rozszczepu kręgosłupa i bezmózgowia". W aptekach dostępny jest bez recepty preparat kwasu foliowego w dawce 0,4 mg, który każda kobieta planująca dziecko powinna zażywać raz dziennie przez co najmniej miesiąc przed momentem zajścia w ciążę, a następnie kontynuować to dawkowanie przez pierwsze trzy miesiące ciąży.