Czym grozi seks? – co należy wiedzieć o chorobach przenoszonych drogą płciową

Choroby przenoszone drogą płciową, dawniej zwane chorobami wenerycznymi to grupa chorób zakaźnych i pasożytniczych, którymi można zarazić się poprzez kontakty seksualne.

Są one wywoływane przez bakterie (kiła, rzeżączka, chlamydioza), wirusy (HIV, opryszczka, HBV, HCV, kłykciny kończyste), grzyby (kandydoza) lub pasożyty (rzęsistkowica, wszawica łonowa). Niektóre z tych schorzeń dają niewielkie lub niecharakterystyczne objawy, dlatego osoba zakażona nie leczy się, zarażając kolejnych partnerów.

Większość z chorób przenoszonych drogą kontaktów płciowych grozi poważnymi powikłaniami, m.in. powoduje niepłodność, dlatego ważne jest szybkie wykrycie i skuteczna terapia. Wszystkie te choroby, poza AIDS, są wyleczalne.

Kiła

Kiła to choroba wywołana przez bakterię zwaną krętkiem bladym. Zakażenie kiłą jest wynikiem stosunku pochwowego, analnego lub oralnego z osobą zakażoną.

Kiła powoduje uszkodzenia układu nerwowego, prowadzi do utraty wzroku, choroby psychicznej, choroby serca, kości, stawów i wątroby. Skutkiem długotrwałej choroby może być również śmierć. Kiła przenosi się z krwią matki na płód, który może obumrzeć lub urodzić się z poważnymi wadami.

Okres wylęgania choroby wynosi około 3 tygodnie. Pierwszymi objawami są niebolesne owrzodzenia na zewnętrznych narządach płciowych, rzadziej w innych miejscach, na przykład na wardze. Po upływie tygodnia powiększeniu ulegają węzły chłonne. Później owrzodzenia pojawiają się w różnych miejscach ciała na skórze i błonach śluzowych. Wówczas są one bardzo zakaźne. Po około 3 latach nie leczona kiła może objąć ośrodkowy układ nerwowy, a także układ sercowo-naczyniowy (tzw. kilaki skóry i narządów wewnętrznych).

Do rozpoznania kiły niezbędne jest badanie mikroskopowe materiału pobranego ze zmian skórnych i śluzowych oraz stwierdzenie dodatnich kiłowych odczynów serologicznych we krwi. Kiła jest zaliczana do ciężkich chorób, wymaga długiego leczenia, dlatego też wczesna diagnoza jest niezwykle istotna.

Rzeżączka

Główną przyczyną zakażenia są kontakty płciowe z osobami chorymi na rzeżączkę oraz używanie wspólnych przedmiotów np. ręczników, czy pościeli.

Przeniesienie bakterii od chorej matki na noworodka w trakcie porodu prowadzi do gonokokowego zapalenia spojówek i może być przyczyną trwałego uszkodzenia wzroku. Objawy rzeżączki u mężczyzn to ropny wyciek z cewki moczowej, pieczenie i ból przy oddawaniu moczu, a u kobiet: upławy, zapalenie cewki moczowej. Nie leczona rzeżączka prowadzi do stanów zapalnych, powstawania ropni, zapalenia jajowodów i w konsekwencji do bezpłodności, a także zmian w innych narządach, np. stawach czy sercu. Leczenie polega na podawaniu antybiotyków.

Chlamydioza

Chlamydie są specyficznymi drobnoustrojami, o budowie i właściwościach pośrednich między wirusem a bakterią, przez co trudno jest zdiagnozować infekcję. Do zakażenia dochodzi na drodze kontaktu seksualnego lub w czasie porodu.

Objawy infekcji są niecharakterystyczne i mogą przypominać typowe zakażenia układu moczowego. Pierwsze objawy, czyli pieczenie, ból przy oddawaniu moczu, śluzowo-ropna wydzielina z cewki moczowej pojawiają się najczęściej po około 3 tygodniach od kontaktu z chorą osobą. Infekcja jest jednak najczęściej bezobjawowa.

Najczęstszym powikłaniem nie leczonej choroby bywa u mężczyzn zapalenie najądrzy, a u kobiet zapalenie jajowodów (przydatków), bezpłodność oraz zapalenie okołowątrobowe.

U osób z przewlekłą infekcją postacią chlamydiozy występować mogą inne zapalenia takie jak zapalenie stawów, zapalenie gardła czy zespół Reitera. Niekiedy objawy chorobowe w swoim przebiegu przypominają reumatoidalne zapalenie stawów i są z nim mylone, zwłaszcza na początku choroby. U noworodków urodzonych przez kobiety z chlamydiowym zapaleniem szyjki macicy występować mogą: zapalenie gałki ocznej lub zapalenie spojówek i zapalenie płuc.

Chorobę rozpoznaje się testem immunofluorescencyjnym lub enzymatycznym, pobierając wymaz z kanału szyjki macicy u kobiet lub wymaz z cewki moczowej u mężczyzn (czas wykonania 2 do 7 dni). Możliwe jest również wykonanie oznaczenia poziomu specyficznych przeciwciał we krwi. Leczenie polega na podawaniu antybiotyku. Terapii muszą być poddani także partnerzy seksualni zakażonej osoby.

Opryszczka narządów płciowych

Opryszczka na narządach płciowych (herpes genitalis) wywoływana jest zwykle przez wirus HSV2. Do zakażenia dochodzi w wieku dorosłym poprzez kontakt seksualny.

Opryszczka objawia się drobnymi pęcherzykami, wypełnionymi surowiczym płynem. U mężczyzn zlokalizowane są na żołędzi i napletku, czasem również w cewce moczowej, powodując utrudnienie lub uniemożliwienie oddawania moczu. U kobiet zmiany pojawiają się na wargach sromowych, w pochwie, kroczu, czasami na wewnętrznej powierzchni ud, a także na szyjce macicy; niekiedy zajęte są pośladki. Zmiany chorobowe często nawracają. U chorych na AIDS infekcje mogą przebiegać szczególnie ciężko. Aktywne zmiany u kobiet w końcowej fazie ciąży są wskazaniem do cięcia cesarskiego. Uważa się, że zakażenie HSV2 u kobiet zwiększa ryzyko raka szyjki macicy.

W zmianach mało nasilonych wystarcza leczenie miejscowe osuszające i odkażające. Można miejscowo zastosować maść z acyklowirem, który jednak nie zapobiega nawrotom. Leczenie doustne lub dożylne acyklowirem stosuje się przy zmianach nawrotowych i uporczywych.

Kłykciny kończyste

Zmiany chorobowe zajmują przede wszystkim narządy płciowe zewnętrzne i okolice odbytu, u mężczyzn w okolicy napletka i żołędzi, u kobiet na sromie, w pochwie i na szyjce macicy lub w cewce moczowej. Zmiany chorobowe w początkowym okresie mają postać grudek, w późniejszym zaś przekształcają się w twory przypominające kalafior. Ponadto kilka typów HPV izolowanych zakażeniach narządów płciowych, ma związek z występowaniem nowotworów.

Okres choroby wynosi około 2 miesięcy. Partnerzy seksualni mogą przenosić wirusa zarówno poprzez stosunki seksualne, jak i przez dotykanie zainfekowanych miejsc. W leczeniu kłykcin kończystych stosuje się różne metody, ale żadna z nich nie charakteryzuje się 100% skutecznością. Stosuje się różnego rodzaju środki miejscowe, czasem konieczna jest interwencja chirurgiczna. Duża zakaźność wymaga badania partnerów.

Wirusowe zapalenie wątroby

Należy pamiętać, że wirusowe zapalenie wątroby typu B i C to również choroba szerząca się przez kontakty seksualne. Inne drogi zakażenia to: krew oraz niesterylny sprzęt użyty do zabiegów i zakażenie okołoporodowe.

Rzęsistkowica 

Choroba jest wywoływana przez powszechnie występujący w przyrodzie pierwotniak. Rzęsistkowica jest jedną z najczęstszych przyczyn przewlekłego zapalenia pochwy u młodych kobiet. Kobiety chorują znacznie częściej niż mężczyźni, ponieważ mogą ulec zakażeniu na basenie, w łaźniach ogólnych, lub przez używanie wspólnych ręczników. Zakażenie mężczyzn następuje wyłącznie w drodze stosunku płciowego. U mężczyzn choroba może przebiegać bezobjawowo lub wywoływać słabo nasilone objawy. U kobiet nasilenie objawów bywa różne, najczęstszym symptomem jest pienista wydzielina z pochwy, o żółtawym lub zielonkawym kolorze i przykrym zapachu. Może jej towarzyszyć uczucie świądu, pieczenia czy bólu. Chorobę rozpoznaje się stwierdzając obecność pierwotniaka w wymazie z pochwy lub cewki moczowej. Leczenie polega na podaniu jednorazowej dawki antybiotyku, konieczne jest równoczesne leczenie partnera seksualnego.

Wszy łonowe

Wszy łonowe to małe wszy gnieżdżące się na wszystkich owłosionych częściach ciała, z wyjątkiem włosów głowy. W dwa tygodnie po kontakcie seksualnym z osobą zainfekowaną wszami, osoba zakażona odczuwa silne swędzenie. Wszy łatwo jest się pozbyć. Należy uprać ubranie i bieliznę pościelową w przynajmniej 60oC, a poduszki i materace dobrze przewietrzyć.

Wirus HIV i AIDS

HIV to ludzki wirus upośledzenia odporności, należący do grupy retrowirusów, które atakują układ immunologiczny człowieka oraz wywołują AIDS. AIDS to zespół nabytego upośledzenia odporności, którego przyczyną jest zakażenie wirusem HIV, atakującym i niszczącym komórki układu odpornościowego - limfocyty-T. U części zakażonych przez długi czas nie ma żadnych objawów, u innych już w pierwszych tygodniach pojawia się ostra choroba retrowirusowa. Występują wówczas: gorączka, bóle gardła, stawów, głowy, mięśni, potliwość, senność, jak również powiększenie węzłów chłonnych. Objawy takie utrzymują się przez około 1-2 tygodnie, następnie przez kilka do kilkunastu lat utrzymuje się bezobjawowy okres nosicielstwa. Jest to okres niebezpieczny, ponieważ nosiciel, jeśli nie zna stanu swego zdrowia, zakaża inne osoby.

W następstwie stopniowego osłabienia systemu odpornościowego pojawia się kolejna, trzecia faza objawów chorobowych: gorączka, spadek wagi, powiększenie węzłów chłonnych, biegunki, potliwość, osłabienie fizyczne lub zaburzenia koncentracji. U mniej więcej 1/3 zakażonych z tymi objawami w przeciągu trzech lat rozwija się AIDS. W wyniku niszczenia układu odpornościowego pojawiają się infekcje, zaburzenia neurologiczne oraz choroby nowotworowe. Niemal każde zakażenie HIV po latach przeradza się w AIDS.

Zakażenie

Wirus HIV przenoszony jest przez płyny ustrojowe człowieka: spermę, wydzielinę pochwy oraz krew. Niewielka ilość wirusów znajduje się w ślinie i mleku kobiecym.

Zakażenie wirusem HIV może nastąpić przez:

• krew (najbardziej efektywna droga zakażenia) i produkty krwiopochodne. Możliwe jest zakażenie podczas dializ, przeszczepów, zabiegów chirurgicznych, rzadko przez transfuzję krwi i przyjmowanie preparatów krwiopochodnych. Opisano przypadki zakażenia przez kontakt z krwią podczas bójki. Bardzo duże ryzyko stanowi używanie wspólnych żyletek, igieł i strzykawek (tatuaże, narkomani).

• spermę i płyn przedejakulacyjny,

• śluz szyjkowy (dość trudno się zarazić) - w przypadku stosunku dopochwowego ryzyko jest większe dla kobiety, a mniejsze dla mężczyzny,

• mleko matki,

• przeniesienie z matki na dziecko (podczas porodu).

Nie ma możliwości zakażenia przez owady z aparatem gębowym ssąco-kłującym (komary, kleszcze etc.).

Zarażeniu HIV z uwagi na identyczną drogę zarażenia często towarzyszy także zakażenie innymi wirusami: wirusowego zapalenia wątroby typu B i C, HPV czy wirusem cytomegalii.

Czas od chwili kontaktu z wirusem, do momentu w którym można zdiagnozować infekcję za pomocą typowych testów (tzw. okienko serologiczne), w przypadku infekcji HIV trwa zwykle około sześciu tygodni.

Zapobieganie

Zapobieganie zakażeniu polega na: pozostawaniu w związku z jednym partnerem seksualnym, stosowaniu prezerwatyw lateksowych ze środkiem plemnikobójczym Nanoxynol-9 (co zmniejsza ryzyko zakażenia, choć go w pełni nie eliminuje), unikaniu kontaktów oralnych, analnych, oralno-analnych.

W przypadku utrzymywania kontaktów seksualnych z licznymi partnerami ryzyko zakażenia zmniejsza unikanie ryzykownych technik seksualnych oraz stosowanie prezerwatyw. Prezerwatywy zmniejszają prawdopodobieństwo zarażenia się wirusem o 98-99%. HIV poza organizmem człowieka ginie pod wpływem typowych środków odkażających. Gotowanie w temperaturze 56 oC przez pół godziny zabija wirusa.

Szczepionka jak dotąd nie została opracowana, chociaż były już przeprowadzane próby kliniczne na ludziach.

Metody leczenia

W chwili obecnej nie są znane metody wyleczenia zakażenia HIV. Dostępne są tylko preparaty, które zapobiegają namnażaniu się wirusa oraz utrudniają mu wnikanie do komórek. Najpopularniejszą stosowaną dziś metodą leczenia jest terapia antyretrowirusowa. Efektem leczenia nie jest całkowite zniszczenie wirusa w organizmie człowieka, a sprowadzenie liczby jego cząstek we krwi do bardzo niskiego poziomu. Umożliwia to odbudowę układu odpornościowego człowieka. Odpowiednio prowadzona terapia pozwala utrzymać chorego w dobrym zdrowiu latami, aczkolwiek jej koszt jest bardzo wysoki.

Zapobieganie chorobom przenoszonym drogą kontaktów seksualnych

Czy w takim razie istnieje „bezpieczny seks”? Tak, o ile zachowamy rozsądek. Zapobieganie polega na przecięciu dróg szerzenia, czyli zaniechaniu stosunków płciowych lub korzystaniu z prezerwatyw. Zmniejszenie prawdopodobieństwa zakażenia można osiągnąć poprzez ograniczenie kontaktów seksualnych do jednego, wzajemnie stałego partnera. Formą zapobiegania jest także leczenie chorych.

• wierność - należy unikać seksu z przypadkowymi i nieznanymi osobami,
• prezerwatywa - jeżeli nie mamy stałego partnera,
• lekarz - czasem warto się zbadać. większość chorób przenoszonych drogą płciową jest wyleczalna przy użyciu prostych środków.