Szczepionki zalecane dla osób dorosłych

Szczepienie, czyli uodpornienie czynne polega na podaniu szczepionki tj. preparatu zawierającego antygen drobnoustroju. W wyniku pobudzenia układu immunologicznego u osoby szczepionej powstaje długotrwała, swoista odporność przeciwko chorobie zakaźnej. Gdy organizm wytworzy odpowiedni poziom przeciwciał, zabezpiecza on przed zakażeniem lub powoduje, że przebiega ono łagodniej.

Szacuje się, że w stanach Zjednoczonych z powodu chorób, którym można zapobiec za pomocą szczepień umiera 100 razy więcej dorosłych, niż dzieci. Wynika to z faktu, że nie kontynuuje się programu szczepień podawanych po okresie dzieciństwa.

Wszyscy dorośli powinni pamiętać o korzyściach szczepienia przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B i typu A, czy tężcowi. Dla niektórych osób korzystne może być uodpornienie przeciwko grypie lub kleszczowemu zapaleniu mózgu. Osoby podróżujące za granicę, zwłaszcza do krajów egzotycznych powinny, zgodnie z zaleceniami Sanepidu zaszczepić się przeciw durowi brzusznemu, żółtej febrze, czy japońskiemu zapaleniu mózgu.

Jakie są rodzaje szczepionek? 

Szczepionki dzieli się w zależności od postaci antygenu. Szczepionki żywe, atenuowane zawierają drobnoustroje, które mają znikome właściwości chorobotwórcze lub są ich pozbawione. Szczepionki inaktywowane zawierają drobnoustroje zabite przy użyciu ciepła, substancji chemicznych lub promieniowania.

Czym grozi szczepienie? 

Po każdym szczepieniu może pojawić się odczyn poszczepienny, którego nasilenie i przebieg odczynu zależy głównie od wrażliwości osoby szczepionej. Czas ich pojawienia waha się od 2-48 godzin. Odczyny miejscowe, w miejscu wstrzyknięcia objawiają się najczęściej niewielkim zaczerwienieniem, obrzękiem, bolesnością, naciekiem. Czasem towarzyszy im podwyższona temperatura ciała, czy złe samopoczucie. Odczyny ogólne, które występują rzadziej niż miejscowe przejawiają się wysoką gorączką, złym samopoczuciem, bólami mięśni, bólem głowy, uogólnionymi wysypkami. Miejscowe i ogólne odczyny poszczepienne nie są przeciwwskazaniem do dalszego prowadzenia szczepień. Zwykle wystarcza chłodny okład na bolesne miejsce po podaniu szczepionki i zastosowanie środka przeciwgorączkowego, działającego dodatkowo przeciwzapalnie i przeciwbólowo. Odczyny poszczepienne ustępują samoistnie do 2-3 dni. W przeciwieństwie do dość częstych odczynów poszczepiennych, powikłania poszczepienne występują rzadko.

Powikłania poszczepienne mogą być spowodowane przez: nieprawidłowe wykonanie szczepienia, zastosowanie niewłaściwych szczepionek (przeterminowanych, źle przechowywanych), nadmierną, patologiczną reakcją ustroju na prawidłowo podaną szczepionkę. Objawy występują od kilku godzin do 3-4 tygodni od podania szczepionki. Są one zwykle na tyle poważne, że nie można się obejść bez zasięgnięcia porady lekarza, czasem hospitalizacji oraz wdrożenia odpowiedniej diagnostyki i leczenia. Warto pamiętać, że mimo iż szczepienia ochronne wiążą się z ryzykiem wystąpienia powikłań poszczepiennych, to ryzyko i częstość ich występowania jest nieporównywalnie mniejsze od ryzyka narażenia się na groźne choroby, przeciwko którym te szczepienia się stosuje.

Kiedy nie wolno się szczepić? 

Za przeciwwskazania do szczepień uważa się:

• nadwrażliwość na składniki szczepionki (na jajo kurze, czynniki konserwujące, produkty lub składniki podłoża do namnażania),
• nadmierna reakcja na poprzednią dawkę szczepionki,
• schorzenia przewlekłe (niedobory immunologiczne, osłabienie układu odpornościowego przez różne czynniki, choroby nowotworowe).

Względne przeciwwskazania do szczepienia to ostra choroba z gorączką i okres wylęgania choroby zakaźnej.

Dla wszystkich dorosłych

• Szczepienie przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B - wirusowe zapalenie wątroby typu B to choroba zakaźna o  poważnych powikłaniach. Do zakażenia najczęściej dochodzi podczas zabiegów medycznych i kosmetycznych, wstrzykiwania narkotyków oraz podczas stosunków płciowych. Ostre WZW typu B objawia się złym samopoczuciem, wzrostem temperatury ciała, bólem brzucha, następnie pojawia się żółtaczka. Zakażenie może być również bezobjawowe. WZW B może mieć bardzo poważne powikłania, prowadzące do rozwoju niewydolności wątroby. Najpoważniejszym z nich jest marskości wątroby oraz rozwój raka tego narządu. Przed zachorowaniem chroni szczepionka, która znajduje się w kalendarzu szczepień obowiązkowych dla noworodków, młodzieży i pracowników służby zdrowia. Osoby nie objęte programem szczepień powinny również poddać się szczepieniu, bo korzyść z nabycia odporności przeciw tej groźnej chorobie, znacznie przewyższa dyskomfort przy podawaniu szczepionki oraz jej koszt finansowy. Szczepienie to jest również zalecane u osób przygotowywanych do planowych zabiegów operacyjnych. Pełny cykl szczepienia obejmuje podanie trzech dawek w schemacie: 0; 1; 6 –miesięcy; przed operacją trzeba podać przynajmniej dwie dawki szczepienia, a zabieg przeprowadzić najwcześniej po 2 tygodniach od drugiej dawki. W wyjątkowych przypadkach, kiedy konieczne jest uzyskanie szybkiej ochrony przed zakażeniem HBV, u dorosłych można zastosować szczepienie w schemacie 0; 1; 21 dni, a następnie konieczna jest dawka przypominająca po 12 miesiącach od pierwszej dawki. Po szczepieniu podstawowym u 95% ludzi wytwarzane jest miano przeciwciał chroniące przed zakażeniem przez około 10 lat.

Wszyscy dorośli, którzy dotychczas nie byli szczepieni powinni otrzymać 3 dawki szczepionki. Szczepienia obowiązkowo wykonuje się u:

• osób wykonujących zawód medyczny, narażonych na zakażenie,
• uczniów średnich i policealnych szkół medycznych oraz studentów Akademii Medycznych w ciągu pierwszego roku szkolnego/akademickiego,
• osób z bliskiego otoczenia chorych na WZW typu B i nosicieli HBV (domownicy oraz osoby przebywające w zakładach opiekuńczych, wychowawczych i zakładach zamkniętych),
• chorych z przewlekłym uszkodzeniem nerek, zwłaszcza osób dializowanych oraz z przewlekłym uszkodzeniem wątroby o  etiologii wirusowej, autoimmunologicznej, metabolicznej lub alkoholowej, przede wszystkim z  przewlekłym zakażeniem HCV,
• zakażonych wirusem HIV,
• dzieci z wrodzonym lub nabytym defektem odporności,
• osób przygotowywanych do zabiegów wykonywanych w krążeniu pozaustrojowym.

Szczepienia podstawowe podaje się wg schematu: 0; 1; 6 miesięcy. Szczepień przypominających nie przewiduje się.

• Szczepienie przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu A -WZW typu A to choroba zakaźna przenoszona drogą zanieczyszczonej wirusami wody i żywności. Najczęściej występuje u dzieci i ma wtedy zazwyczaj łagodny przebieg, natomiast osoby starsze chorują ciężej. W wieku powyżej 40 lat nawet połowa pacjentów wymaga długotrwałej hospitalizacji. U 10-20 % pacjentów obserwuje się nawroty choroby, które mogą utrzymywać się nawet do pół roku od zakażenia. Objawy choroby to złe samopoczucie, brak apetytu, nudności, stan podgorączkowy. Następnie pojawia się pobolewanie pod prawym łukiem żebrowym, skóra i białkówki oczu stają się zażółcone. Występuje odbarwienie stolca, a mocz ciemnieje. Szczepionka przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu A zawiera inaktywowane, czyli unieczynnione wirusy HAV. Szczepienie to jest szczepieniem zalecanym, a więc odpłatnym. Powinni zaszczepić się pracownicy zakładów produkcji i dystrybucji żywności oraz personel przygotowujący posiłki. Ze względu na potencjalne ryzyko uszkodzenia już chorej wątroby u osób z przewlekłymi schorzeniami tego narządu przez wirus typu A, należy rozważyć szczepienie u osób zakażonych wirusem HBV lub HCV lub z inną patologią wątroby. Szczepienie przeciw WZW A zaleca się również osobom wyjeżdżającym do krajów o  złych warunkach higienicznych i o wysokiej zachorowalności na żółtaczkę pokarmową. W celu wytworzenia odporności, która utrzymuje się ok. 20 lat, należy podać dwie dawki szczepionki w odstępie 6-12 miesięcy.

• Szczepienie przeciwko tężcowi - zakażenie tężcem (laseczkami tężca) ma miejsce przy zranieniu i zabrudzeniu rany np. ziemią w  której znajdują się przetrwalniki laseczek tężca. Laseczka tężca nie działa chorobotwórczo, lecz toksyna (tetanospasmina) wytwarzana przez nią w warunkach beztlenowych. Substancja ta przedostaje się wzdłuż włókien nerwowych do ośrodkowego układu nerwowego, gdzie blokuje procesy pobudzania nerwowego. Powoduje to nadmierne napięcie i  kurcz mięśni, przede wszystkim biorących udział w oddychaniu, połykaniu i mięśni przebiegających wzdłuż kręgosłupa. Chorobie towarzyszy wysoka lub bardzo wysoka gorączka dochodząca do 42°C. W zaawansowanej chorobie pacjent nie może oddychać, następuje niedotlenienie mózgu i śmierć.Szczepienia przeciwtężcowe w Polsce są obowiązkowe, uwzględnione w kalendarzu szczepień. Ostatnia dawka podawana jest w 19. roku życia i powinna być powtarzana co 10 lat. Niestety, z wyjątkiem studentów oraz żołnierzy służby zasadniczej i czynnej, którzy mają zorganizowane szczepienia, rzadko kto o tym pamięta.

Dla niektórych dorosłych

• Szczepionka przeciwko grypie

W Polsce szczepienia przeciw grypie zaleca się:

• przewlekle chorym (astma, cukrzyca, niewydolność serca, oddychania, nerek),
• w stanach obniżonej odporności,
• w podeszłym wieku,
• pracownikom służby zdrowia, szkolnictwa, handlu, transportu, budownictwa oraz osobom narażonym na kontakty z dużą liczbą ludzi bądź pracującym na otwartej przestrzeni.

Szczepionki ważne są tylko jeden rok ze względu na coroczne zmiany składu według zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia.

• Szczepionka przeciwko kleszczowemu zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu - kleszczowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu jest chorobą zakaźną, wywoływaną przez arbowirusy. Głównymi przenosicielami tych wirusów są małe gryzonie oraz kleszcze. Jeżeli wirusa namnoży się, w organizmie człowieka dochodzi do wystąpienia ciężkich chorób układu nerwowego. Jedną z postaci jest zapalenie opon mózgowych, może również rozwinąć się mózgowa postać choroby z uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego lub postać mózgowo-rdzeniowa, kiedy uszkodzeniu ulega również rdzeń kręgowy z następowymi niedowładami kończyn i zanikami mięśniowymi.W profilaktyce kleszczowego zapalenia mózgu ważne jest unikanie pokąsań przez kleszcze. Mieszkańcy terenów, na których endemicznie (czyli lokalnie) występuje kleszczowe zapalenie mózgu oraz osoby przebywające w tych okolicach czasowo, np. na wakacjach, powinni zostać zaszczepieni. Rejonami największego zagrożenia w Polsce są tereny północno-wschodniej Polski.Na rynku dostępne są trzy szczepionki przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu, nie szczepi się dzieci poniżej 2 roku życia, kobiet w ciąży i karmiących piersią. Szczepienie odbywa się według schematu: 0, 1-3 miesiące, 9-12 miesięcy i dawka przypominająca po 3 latach. Szczepionka przeciw kleszczowemu zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu nie zabezpiecza przed boreliozą, często występującą groźną chorobą, również przenoszoną przez kleszcze.

Dla podróżnych

• Szczepionka przeciwko durowi brzusznemu - przyczyną duru brzusznego jest bakteria Salmonella typhi. Choroba objawia się gorączką, bólami brzucha, wysypką, w ciężkich przypadkach prowadzi do śmierci. Choroba występuje przede wszystkim w Meksyku, Ameryce Południowej, Azji Południowo-Wschodniej i w Afryce. Dur brzuszny przenosi się za pośrednictwem skażonej wody i żywności. Podróżni powinni pamiętać, aby pić wodę tylko butelkowaną, unikać lodu, obranych owoców, niedogotowanego mięsa, skorupiaków, sałatek. Ryzyko zakażenia jest niewielkie, jeżeli przestrzega się wyżej wymienionych zaleceń. Szczepienie przeciwko durowi brzusznemu jest zalecane osobom podróżującym w regiony, gdzie choroba jest rozpowszechniona. Zaszczepić powinien się każdy, kto wybiera się w rejon, gdzie ta choroba występuje powszechnie, zwłaszcza jeśli zamierza spędzić tam więcej niż 6 tygodni i nie zamierza korzystać z bazy turystycznej. Istnieją dwie szczepionki przeciwko durowi brzusznemu: podawana podskórnie szczepionka monowalentna Ty lub skojarzona ze szczepionką przeciw tężcowi TyT. Szczepienie podstawowe wykonuje się wg schematu 0, 1, 12 miesięcy. Pojedyncze dawki przypominające: co 3-5 lat.

• Szczepionka przeciwko żółtej febrze - Żółta febra (żółta gorączka) jest chorobą wirusową, prowadzi do zapalenia wątroby oraz ciężkich zaburzeń krwotocznych. Zwykle objawia się gorączką, dreszczami, bólami mięśni i głowy oraz żółtaczką. Z powodu powikłań umiera około 20% chorych. Choroba przenosi się przez ukąszenie komara. Podróżni powinni strzec się ukąszeń, nosząc koszule z długimi rękawami i  długie spodnie oraz stosować moskitiery i środki odstraszające owady.Szczepienie przeciw żółtej febrze zaleca się osobom wyjeżdżającym do Afryki i Ameryki Południowej. Szczepienie jest wymagane w takich krajach jak: Benin, Burkina Faso, Kamerun, Kongo, Wybrzeże Kości Słoniowej, Gabon, Niger, Gujana, Ghana, Liberia, Mali, Gujana Francuska, Mauretania, Rwanda, Senegal, Togo. Choroba jest również rozpowszechniona w Brazylii, Boliwii, Peru, Ekwadorze, Kolumbii, Panamie, Wenezueli, Gujanie, Surinamie, Gujanie Francuskiej. Szczepionka zawiera żywego wirusa o zmniejszonej zjadliwości. Pojedyncza dawka szczepionki chroni przed zachorowaniem przez co najmniej 10 lat.

• Szczepionka przeciwko japońskiemu zapaleniu mózgu - Japońskie zapalenie mózgu jest wywoływane przez wirus, atakujący głównie dzieci. Objawy choroby to gorączka, bóle głowy, sztywność karku, wymioty. U około 25% zarażonych chorobą kończy się śmiercią, u pozostałych przy życiu dzieci często występuje trwałe uszkodzenie mózgu. Wirus jest przenoszony przez komary. Szczepienie przeciwko japońskiemu zapaleniu mózgu zaleca się osobom wyjeżdżającym do Azji Południowej i Afryki, przede wszystkim do Bangladeszu, Brunei, Birmy, Kambodży, Hong-kongu, Indii, Indonezji, Japonii, Korei, Laosu, Malezji, Nowej Gwinei, Filipin, Rosjei, Singapuru, Sri Lanki, Tajwanu, Tajlandii i Wietnamu.

Szczegółowych informacji na temat szczepień wymaganych dla osób wyjeżdżających za granicę udzielają wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne. Wszystkie szczepionki stosowane w punktach szczepień dla wyjeżdżających za granicę są zarejestrowane w Polsce.