Jak postępować przy nieszczęśliwych wypadkach?

Porażenie prądem elektrycznym

Porażenie prądem elektrycznym najczęściej jest spowodowane nieumiejętnym obchodzeniem się z urządzeniami lub instalacją elektryczną, będącymi pod napięciem. Rzadziej wynika z wad materiałowych. Mechanizm porażenia polega na tym, że ciało zostaje włączone w dwóch punktach do obwodu elektrycznego (np. ręka człowieka stojącego na ziemi dotyka przewodu elektrycznego), co powoduje przepływ prądu elektrycznego lub przeskok iskry elektrycznej prądu wysokiego napięcia. W rezultacie dochodzi do uszkodzenia tkanek w dwóch mechanizmach: bezpośredniego wpływu elektryczności i przemianie energii elektrycznej w energię cieplną wskutek oporności elektrycznej tkanek. Następstwa porażenia prądem zależą od kilku czynników:

• drogi przepływu prądu – czy jest to na przykład mózg czy serce,
• czasu działania prądu,
• oporności - tzn. przez jaki materiał płynie prąd - czy jest to nieosłonięta skóra, śluzówki, czy miejsce porażenia jest okryte ubraniem, obuwiem,
• czy jest to prąd stały czy zmienny,
• częstotliwości prądu,
• natężenia prądu,
• napięcia prądu.

Im wyższa częstotliwość prądu elektrycznego, tym większe wydzielanie ciepła, a tym samym większe obrażenia. Groźny dla serca jest zwłaszcza prąd o częstotliwość 50 Hz. Podobnie wyższe natężenia powoduje większe uszkodzenia cieplne, aż do głębokich oparzeń. Różnorodny jest wpływ napięcia prądu na rodzaj obrażeń. Przy napięciu poniżej 1000 V dochodzi do podrażnienia serca i mięśni, w tym do skurczu ręki i niemożności jej oderwania od instalacji czy urządzenia elektrycznego. Przy napięciu prądu powyżej 1000 V przeważają głębokie oparzenia tkanek. Często też w następstwie porażenia prądem dochodzi do urazów wywołanych upadkiem czy uderzeniem lub urazów pośrednich wywołanych przez skurcz mięśni.

Jak wygląda osoba porażona prądem elektrycznym?

Objawy porażenia prądem elektrycznym są bardzo różne, ponieważ zależą od wymienionych wcześniej cech fizycznych prądu. Porażona osoba może doznać uczucia olśnienia, ogłuchnięcia, czy zaniepokojenia. Może być pobudzona czy zalękniona, często odczuwa ból mięśni, podobny jak po wysiłku fizycznym. Mogą pojawić się zaburzenia świadomości, zawroty głowy, drgawki, niedowłady kończyn czy mięśni twarzy, a nawet zatrzymanie oddechu. Objawy ze strony serca są różnorodne – przyśpieszenie akcji serca, zaburzenia rytmu, nawet z migotaniem komór, zatrzymanie akcji serca, bóle w klatce piersiowej czy zawał mięśnia serca. Początkowo dochodzi do wzrostu ciśnienia krwi, a potem do jego spadku i wystąpienia wstrząsu.

Na skórze pojawiają się oparzenia o różnym nasileniu – od zaczerwienienia w kształcie krążka po głębokie oparzenia o dużej powierzchni z ubytkiem tkanek i zwęgleniem. Przy wysokim napięciu prądu może dojść do zapalenia ubrania i oparzenia skóry płomieniem. Często występuje wspomniany wcześniej skurcz mięśni ręki na przewodzie elektrycznym, poza tym może dojść do pęknięć mięśni i zwichnięć w stawach.

Jak postępować na miejscu wypadku?

Przede wszystkim należy ustalić napięcie prądu, gdyż od tego zależy akcja ratownicza. Przy porażeniu prądem wysokiego napięcia ratownik nie może się zbliżać do osoby porażonej na odległość co najmniej 4 metrów, poza tym musi nim być strażak lub inny fachowy personel. W pierwszej kolejności należy wyłączyć prąd (wyłącznik lub bezpiecznik przy wysokim napięciu wyłącznie przez fachowy personel), a następnie przerwać kontakt osoby porażonej od źródła prądu i usunąć go ze strefy zagrożenia. Przewody prądu o niskim napięciu należy odsunąć przedmiotem nieprzewodzącym prądu elektrycznego, na przykład drewnianym kijem czy gałęzią, a sam ratownik musi być odizolowany od podłoża deską, gazetami, matą gumową itp. Należy jak najszybciej wezwać pogotowie ratunkowe i straż pożarną.

Część działań ratowniczych możemy przeprowadzić przed przyjazdem ratowników, jeśli, oczywiście, posiadamy takie umiejętności. W przypadku zatrzymania krążenia lub migotania komór serca konieczna jest reanimacja, czyli masaż serca i sztuczne oddychanie metodą usta-usta czy usta-nos. Rany oparzeniowe na miejscu wypadku należy schłodzić wodą i założyć jałowe opatrunki. Złamania lub zwichnięcia trzeba unieruchomić. Poszkodowany powinien leżeć w pozycji na boku lub na wznak. Dalsze leczenie przeprowadzają służby medyczne na miejscu wypadku, a następnie w szpitalu - hospitalizacja jest konieczna!

Kolejne czynności przy ratowaniu oparzonego polegają na zdjęciu z niego ubrania, gdy jest nasączone środkiem chemicznym lub tli się. Większość współczesnych materiałów odzieżowych zawiera domieszki materiałów syntetycznych, które po spaleniu wtapiają się w skórę. Nieostrożne zdejmowanie takiej odzieży może pogłębić uszkodzenie już oparzonej skóry (wskazane jest rozcinanie nożyczkami, a nie ściąganie z poszkodowanego). Należy jak najszybciej zdjąć bransolety, pierścionki czy inne przedmioty okrężnie okalające ręce, nogi, szyję, gdyż obrzęk okolicy oparzonej (jak również nieoparzonej skóry) uniemożliwia po pewnym czasie wykonanie tej czynności.

Porażenie piorunem

Porażenie piorunem jest, na szczęście, rzadko występującym zjawiskiem. Niestety, wiąże się jednak z wysoką śmiertelnością – umiera około 40% osób rażonych piorunem.

Mechanizm zdarzenia polega na bardzo szybkim (0,0001 – 0,0003 sekundy) przepływie prądu o wysokiej energii (napięcie około 30 000 000 V, natężenie 200 000 A) po powierzchni ciała do ziemi. Ponadto dochodzi do wybuchowego rozprężenia się powietrza atmosferycznego, które tworzy falę uderzeniową. Pojawiają się również fale ultradźwiękowe i światło o dużym natężeniu. Efektami porażenia piorunem są uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, w tym obrzęk mózgu, zaburzenia rytmu serca, zatrzymanie akcji serca, oparzenia, a także tępe urazy, olśnienia, pęknięcie błony bębenkowej.

Objawy porażenia piorunem

Osoba porażona piorunem prezentuje różny stopień zaburzeń świadomości – od apatii, pobudzenia do utraty przytomności. Są one wynikiem bezpośredniego działania pioruna lub też następstwem niedotlenienia wywołanego zatrzymaniem akcji serca. Może również dojść do zatrzymania oddechu, drgawek, zaburzeń widzenia i ogłuchnięcia. Mogą dołączyć się zaburzenia rytmu serca, a nawet zatrzymanie krążenia. Na skórze pojawiają się zmiany - tak zwane figury piorunowe lub oparzenia o różnej głębokości i powierzchni. Nierzadkie są również tępe uszkodzenia kończyn, kręgosłupa (złamania, zwichnięcia) czy narządów wewnętrznych.

Jak postępować z osobą porażoną piorunem?

Trzeba przede wszystkim podkreślić, że osobę porażoną piorunem można dotykać bez obaw. Należy ją ułożyć w pozycji leżącej na boku lub na wznak, jeżeli wymaga reanimacji. Rany oparzeniowe powinno przykryć się jałowym opatrunkiem, a złamania unieruchomić. Dalsze leczenie prowadzi personel medyczny, wezwany jak najszybciej na miejsce wypadku.

Reanimacja w przypadku porażeń piorunem jest najczęściej udana. We wszystkich przypadkach porażeń piorunem konieczna jest co najmniej jednodniowa hospitalizacja.

Oparzenia

Coraz częstsze występowanie oparzeń jest związane z rozwojem techniki, wzrostem liczby osób starszych (powyżej 60 roku życia) w społeczeństwie, niedostateczną opieką nad dziećmi, występowaniem katastrof, a także działań wojennych. Często o przebiegu leczenia, czasie jego trwania i ostatecznym wyniku decydują pierwsze minuty od wystąpienia wypadku. Powinność niesienia pierwszej pomocy oparzonemu spoczywa przede wszystkim na osobach znajdujących się w jego najbliższym otoczeniu. Rzadko są to jednak osoby wykwalifikowane w udzielaniu takiej pomocy, a wykonanie sensownych czynności przy poszkodowanym paraliżuje często uczucie strachu i przerażenia. Dlatego łatwiej jest działać np. sąsiadce niż obciążonej emocjonalnie matce oparzonego dziecka. Osoba poszkodowana nie jest w stanie sama wyzwolić się od czynnika wywołującego oparzenie czy to ze względu na nagłą reakcję organizmu (rozpoczynający się wstrząs), czy też na doznany równolegle uraz psychiczny (strach).

Wezwać fachową pomoc

Na miejsce wypadku niezbędne jest natychmiastowe wezwanie służb ratowniczych – pogotowia ratunkowego, straży pożarnej.
Ciężkiemu oparzeniu mogą towarzyszyć znaczne zaburzenia oddychania, krążenia, czy utrata przytomności, a w razie stwierdzenia zatrzymania krążenia czy oddychania konieczne są czynności resuscytacyjne (masaż serca, sztuczne oddychanie). Natomiast każda osoba nieposiadająca umiejętności ratowniczych powinna w pierwszej kolejności przerwać działanie czynnika urazowego przez odsunięcie oparzonego od źródła urazu. Należy przy tym pamiętać, że czynności na miejscu zdarzenia wymagają niezwykłej ostrożności – nie powinno w ich wyniku dojść do oparzenia ratującego. W przypadku niektórych oparzeń chemicznych, a także oparzeń w wyniku porażenia prądem o wysokim napięciu odizolowania poszkodowanego od źródła urazu może dokonać tylko straż pożarna. Dalsze czynności przy ratowaniu oparzonego polegają na zdjęciu z niego ubrania, gdy jest nasączone środkiem chemicznym lub tli się. Większość współczesnych materiałów odzieżowych zawiera domieszki materiałów syntetycznych, które po spaleniu wtapiają się w skórę. Nieostrożne zdejmowanie takiej odzieży może pogłębić uszkodzenie już oparzonej skóry (wskazane jest rozcinanie nożyczkami, a nie ściąganie z poszkodowanego). Należy jak najszybciej zdjąć bransolety, pierścionki czy inne przedmioty okrężnie okalające ręce, nogi, szyję, gdyż obrzęk okolicy oparzonej (jak również nieoparzonej skóry) uniemożliwia po pewnym czasie wykonanie tej czynności.

Po pierwsze - ochłodzić

Podstawową i pierwszą czynnością w leczeniu rany oparzeniowej na miejscu wypadku jest chłodzenie – powinno ono trwać około 20 minut. Po tym czasie rana i jej otoczenie osiąga już ciepłotę bezpieczną dla tkanek i od tego czasu energia cieplna nie jest odpowiedzialna za pogłębianie się martwicy, lecz następstwa fizjologiczne jej wczesnego działania. W przypadku oparzenia wrzącą wodą, parą wodną z czajnika, tłuszczem z rozgrzanej patelni czy gotującą zupą należy oparzoną część ciała umieścić pod strumieniem bieżącej zimnej wody. Na twarz i tułów można kłaść często zmieniane serwety o temperaturze 10-15oC. W razie oparzenia małego dziecka należy włożyć je do wody o temperaturze jedynie kilka stopni niższej od temperatury ciała.W przypadku oparzenia płomieniem trzeba w pierwszej kolejności zgasić palące lub tlące się ubranie.
Oparzenie chemiczne wymaga szybkiego spłukania substancji chemicznej strumieniem wody. Szczególnie silne kwasy i zasady wymagają bardzo dużej ilości wody. Wczesne stosowanie substancji neutralizujących jest przeciwwskazane z uwagi na tworzenie się ciepła w wyniku tego procesu. Po płukaniu wodą można zastosować jedynie łagodne roztwory neutralizujące. Po oparzeniu kwasem używa się 3% roztworu sody oczyszczonej (Natrium bicarbonicum), a wodorotlenkiem – 3% roztwór kwasu bornego (Acidum boricum). W przypadku oparzenia lizolem należy spłukać skórę roztworem alkoholu. Przy oparzeniu niegaszonym wapnem oczyszczenie powierzchni należy wykonać roztworem oleistym – ciekłą parafiną czy oliwą. Po tych zabiegach należy rany oparzeniowe przykryć jałowym opatrunkiem, aby je zabezpieczyć przed zakażeniem. Na dalszy przebieg choroby znamiennie wpływa głębokość oparzenia. Ocena głębokości oparzenia bezpośrednio po urazie może być trudna, a w niektórych przypadkach niemożliwa.
Wyróżnia się:

• oparzenia I stopnia - obejmują tylko naskórek; uszkodzenia tkanek są niewielkie – zaczerwienienie i niewielki obrzęk; głównym objawem jest ból, który ustępuje po upływie 2-3 dni; gojenie trwa zazwyczaj 5-10 dni, zwykle nie pozostawiając blizny; najczęstszą przyczyną tego typu oparzenia jest zbyt silne napromienianie promieniami słonecznymi albo krótkotrwały kontakt z gorącą wodą.
• oparzenie II stopnia powierzchowne – obejmują całą grubość naskórka i część skóry właściwej; na oparzonej powierzchni widoczne jest zaczerwienienie i pęcherze; jeśli nie doszło do zakażenia rany, goi się ona w ciągu 10-14 dni, pozostawiając niewielkie blizny.
• oparzenie II stopnia głębokie - obejmuje naskórek i skórę właściwą bez gruczołów potowych i mieszków włosowych; skóra jest różowa lub czerwona; rany goją się samoistnie w ciągu 25-30 dni, pozostawiając rozległe i twarde blizny; jeśli rozwinie się zakażenie, powoduje ono pogłębienie się ran do III stopnia oparzenia.
• oparzenie III stopnia – charakteryzują się twardą, skórzastą powierzchnią o zabarwieniu brunatnym, brązowym, czarnym, białym, a czasami czerwonym; jest ono niebolesne, ponieważ zniszczona została cała grubość skóry zawierająca receptory bólowe; przy ucisku powierzchnia nie blednie i naczynia nie wypełniają się krwią, ponieważ są zniszczone lub zaczopowane skrzeplinami, tkanka zaś jest martwa.

Hospitalizacja jest niezbędna w przypadku oparzeń II stopnia przekraczających 10% powierzchni ciała, wszystkich oparzeń III stopnia oraz oparzeń twarzy, oczu, uszu, rąk, stóp i krocza. Oparzenia pełnej grubości skóry i tkanek głębiej leżących wymagają usunięcia tkanek martwych i pokrycia ran wolnymi przeszczepami skóry lub jej płatami. Poza miejscowym leczeniem rany, oparzony wymaga leczenia wielokierunkowego (nawodnienie, antybiotykoterapia, terapia przeciwbólowa, w przypadku najcięższych chorych intensywna terapia w ośrodkach specjalistycznych).