Udar niedokrwienny mózgu – przyczyny, objawy, leczenie zawału mózgu. Skutki i rokowania. Pierwsza pomoc przy udarze
Marcin Setlak

Udar niedokrwienny mózgu – przyczyny, objawy, leczenie zawału mózgu. Skutki i rokowania. Pierwsza pomoc przy udarze

Udar mózgu to zespół objawów spowodowanych śmiercią komórek nerwowych, do której dochodzi w wyniku zaburzenia przepływu krwi przez tkankę nerwową. Szacuje się, że w Polsce udaru doznaje 70 000 osób rocznie. Większość z nich – około 80% – przechodzi udar niedokrwienny polegający na zamknięciu światła tętnicy przez blaszkę miażdżycową lub materiał zatorowy. 

Udar niedokrwienny mózgu – na czym polega? 

Udar niedokrwienny (zawał mózgu) to zespół objawów neurologicznych trwających powyżej 24 godzin, które wynikają z zaburzenia przepływu krwi przez daną część mózgu. Do zatrzymania lub znacznego ograniczenia przepływu krwi przez naczynie może dochodzić na skutek zamknięcia jego światła przez blaszki miażdżycowe lub materiał zatorowy.  

Miażdżyca tętnic, będąca najczęstszą przyczyną udaru, spowodowana jest odkładaniem się cholesterolu w ścianach naczyń, prowadzi to do ich zwężenia i w rezultacie do zamknięcia światła naczynia – jest to udar zakrzepowy.  

Kolejną przyczyną udaru niedokrwiennego jest zator, czyli zamknięcie światła naczynia tętniczego obiektem płynącym z prądem krwi. Materiałem zatorowym często jest skrzeplina (wykrzepiona krew lub zlepek trombocytów), fragment oderwanej blaszki miażdżycowej, cząsteczki tłuszczu, komórki nowotworowe, wody płodowe, skupiska bakterii czy pęcherzyki gazu – jest to udar zatorowo-zakrzepowy (zatorowy). Rzadziej występuje udar hemodynamiczny, do którego dochodzi na skutek gwałtownego obniżenia ciśnienia krwi. 

TIA – przemijający atak niedokrwienny 

Jeśli objawy udaru ustępują całkowicie w przeciągu 24 godzin, mówi się o tak zwanym przemijającym ataku niedokrwiennym (TIA). Jest on zazwyczaj spowodowany tymi samymi przyczynami, co udar niedokrwienny, jednak w jego przebiegu dochodzi do samoczynnej rekanalizacji naczynia.

W przypadku wystąpienia TIA, nawet jeśli objawy ustąpiły po kilku minutach, należy niezwłocznie zgłosić się do najbliższego szpitala, gdyż u ¼ pacjentów w ciągu najbliższych dni rozwinie się pełnoobjawowy udar niedokrwienny. 

Powiązane produkty

Udar niedokrwienny a udar krwotoczny  

Wylew krwi do mózgu, czyli udar krwotoczny, związany jest z uszkodzeniem ściany naczynia krwionośnego, a udar niedokrwienny z zamknięciem jego światła. W obu przypadkach dochodzi do śmierci komórek nerwowych na skutek ich niedotlenienia. W przypadku udaru krwotocznego krew nie może dostarczyć tlenu i substancji odżywczych do odpowiednich rejonów mózgu, ponieważ wylewa się bezpośrednio do tkanki nerwowej lub do przestrzeni podpajęczynówkowej. Dodatkowo wynaczyniona krew niszczy tkankę nerwową otaczającą uszkodzone naczynie i zwiększa ciśnienie śródczaszkowe, co prowadzi do rozległych uszkodzeń mózgu.  

Udar niedokrwienny mózgu – przyczyny 

Przyczyny udaru niedokrwiennego w dużym stopniu związane są ze stylem życia, jaki prowadzimy – są to tak zwane modyfikowalne czynniki ryzyka.

Udar – czynniki ryzyka 

Do czynników modyfikowalnych zalicza się:  

  • nadciśnienie tętnicze,  
  • cukrzycę,  
  • choroby serca,  
  • otyłość,  
  • palenie papierosów,  
  • nadużywanie alkoholu,  
  • dnę moczanową,  
  • przyjmowanie kokainy i amfetaminy,  
  • zaburzenia krzepnięcia krwi,  
  • zespół bezdechu sennego,  
  • antykoncepcję hormonalną i ciążę.  

Do niemodyfikowalnych czynników ryzyka zalicza się:  

  • wiek,  
  • rasę,  
  • przebycie TIA,  
  • występowanie udarów w rodzinie i predyspozycje genetyczne. 

Udar niedokrwienny – zwiastuny. Objawy zawału mózgu 

Objawy udaru niedokrwiennego mózgu spowodowane są zaburzeniem czynności neuronów na skutek niedotlenienia i ich śmiercią. Objawy udaru mogą być różne w zależności od miejsca, w którym doszło do zatrzymania przepływu krwi przez naczynie.  

Udar – objawy ostrzegawcze 

Zwiastuny udaru mogą obejmować występowanie objawów, takich jak:

  • drętwienie kończyny,  
  • nagłe osłabienie siły mięśniowej w kończynie,  
  • zaburzenia widzenia,  
  • problemy z rozumieniem lub wypowiadaniem zdań, 
  • osłabienie mięśni twarzy.  

Objawy ostrzegawcze są związane z przemijającym atakiem niedokrwiennym (TIA, mini udar, mikroudar) i zazwyczaj bardzo szybko ustępują, jednak ich wystąpienie wiąże się ze znacznym ryzykiem wystąpienia pełnoobjawowego udaru w niedalekiej przyszłości. 

Udar – objawy ogniskowe 

Objawy ogniskowe wynikają ze zniszczenia danej części mózgu, w związku z tym udar może objawiać się inaczej u różnych pacjentów, gdyż ognisko niedokrwienia może znajdować się w innym miejscu. Do charakterystycznych objawów udaru zaliczają się: 

  • niedowład mięśni twarzy po jednej stronie – udar lewostronny spowoduje opadanie prawego kącika, a udar prawostronny – lewego, 
  • niedowład kończyn po jednej stronie ciała – udar lewej półkuli mózgu będzie charakteryzował się osłabieniem kończyn po prawej stronie ciała, natomiast udar prawej półkuli mózgu przejawiać się będzie niedowładem kończyn po stronie lewej, 
  • afazja – zaburzenia dotyczące wypowiadania i rozumienia mowy, 
  • trudności z pisaniem, 
  • amnezja
  • problemy z wykonywaniem ruchów precyzyjnych. 

Nietypowe objawy udaru: 

  • cichy udar i związane z nim objawy mogą wynikać z zamknięcia światła niewielkiego naczynia krwionośnego, 
  • izolowane zaburzenia świadomości, 
  • ruchy mimowolne, 
  • zespoły atypowe (takie jak izolowana dyzartria czy izolowana dysfagia), 
  • zespoły nerwów obwodowych, 
  • udar niedokrwienny pnia mózgu, 

Udar pnia mózgu wiąże się z wystąpieniem szczególnie groźnych objawów, gdyż w pniu mózgu znajdują się ośrodki niezbędne dla życia odpowiadające za oddychanie, pracę serca i utrzymywanie ciśnienia krwi. Udar pnia mózgu wiąże się z bardzo wysoką śmiertelnością. 

Pierwsza pomoc przy udarze 

Udar mózgu – pierwsza pomoc 

Pierwsza pomoc w przypadku wystąpienia objawów udaru niedokrwiennego powinna polegać na jak najszybszym wezwaniu specjalistycznej pomocy. W przypadku zatrzymania krążenia należy podjąć resuscytację. 

Niedokrwienie mózgu – jak je rozpoznać? 

Na potrzeby szybkiego rozpoznawania objawów udaru stworzono skrótowiec literowy FAST pochodzący od angielskich słów – face, arm, speach, time: 

  1. Face – twarz, w przypadku udaru często dochodzi do porażenia mięśni mimicznych twarzy, u chorego można zauważyć opadnięty kącik ust. 
  2. Arm – ramię, osłabienie mięśni kończyny górnej, można łatwo zaobserwować, kiedy poprosimy chorego o uniesienie rąk przed siebie z zamkniętymi oczami, jedna z kończyn będzie niżej niż druga. 
  3. Speach – mowa, w przebiegu udar może dochodzić do zaburzeń mowy, która może być bełkotliwa lub nie mieć logicznego sensu. 
  4. Time – czas, szybkie wezwanie pomocy i zastosowanie odpowiedniego leczenia, wiąże się z największymi szansami na wyjście pacjenta ze szpitala w dobrym stanie. 

Udar niedokrwienny mózgu – diagnostyka 

Diagnoza udaru stawiana jest przez lekarza na podstawie prezentowanych przez pacjenta objawów oraz badań obrazowych. Udar niedokrwienny rozpoznawany jest na podstawie tomografii komputerowej (TK) bez kontrastu – badanie to pozwala odróżnić udar niedokrwienny od krwotocznego, co wpływa na późniejsze decyzje terapeutyczne. Ogniska niedokrwienne w mózgu na początku udaru zazwyczaj nie są jeszcze dobrze widoczne, dlatego na tym etapie ciężko stwierdzić, jak duży obszar uległ zniszczeniu. Ognisko niedokrwienia zaczyna być lepiej widoczne dopiero po pewnym czasie.  

Dokładniejszym badaniem jest rezonans magnetyczny, pozwala on na bardziej precyzyjne i wcześniejsze uwidocznienie obszaru niedokrwienia, wykonanie rezonansu trwa jednak dłużej.  

Czasami wykonuje się również badanie angiograficzne, które pozwala na dokładne zobrazowanie przebiegu naczyń wewnątrzczaszkowych i miejsca, w którym doszło do zamknięcia światła naczynia. Badanie to jest niezwykle ważne przy planowaniu trombektomii mechanicznej. Dodatkowo czasami przeprowadza się również badanie ultrasonograficzne tętnic szyjnych i serca oraz badania krwi, które pozwalają na stwierdzenie przyczyn udaru. 

Udar niedokrwienny mózgu – leczenie 

Leczenie udaru niedokrwiennego powinno odbywać się w specjalistycznym ośrodku posiadającym oddział udarowy. Pierwszy etap leczenia opiera się na zabezpieczeniu podstawowych funkcji życiowych pacjenta, między innymi oddechu, akcji serca i odpowiedniego ciśnienia krwi. W przebiegu udaru dochodzi do śmierci neuronów na drodze ich niedotlenienia, w przypadku leczenia trombolitycznego, które zostanie wdrożone odpowiednio szybko, możliwe jest zapobiegnięcie śmierci komórek nerwowych znajdujących się w strefie udaru, ale do których dostarczana jest niewielka ilość krwi z krążenia obocznego (strefa penumbry). Leczenie to polega na dożylnym podaniu ludzkiego aktywatora plazminogenu (alteplazy), który rozpuszcza skrzep i pozwala na przywrócenie przepływu krwi w naczyniu. Alteplaza może być podana do 4,5 godziny od wystąpienia objawów udaru, podanie jej po upływie tego czasu wiąże się z gorszymi rokowaniami niż zupełne zrezygnowanie z jej podawania.  

Inną metodą leczenia, wykonywaną jedynie w specjalistycznych ośrodkach jest trombektomia mechaniczna polegająca na wewnątrznaczyniowym usunięciu skrzepu. Może być ona stosowana u szerszej grupy pacjentów niż w przypadku leczenia alteplazą, a ramy czasowe, w których musi być przeprowadzona są większe (do 6 godzin w przypadku udarów w krążeniu przednim, do 12 godzin w przypadku udarów w obrębie krążenia tylnego). Tromboliza i trombektomia mechaniczna mają zastosowanie w leczeniu udarów niedokrwiennych i nie mogą być stosowane w przypadku udarów krwotocznych. 

Udar niedokrwienny mózgu – skutki  

Skutki udaru w dużej mierze uzależnione są od początkowego stanu pacjenta, zastosowanego leczenia oraz czasu, który upłynął od wystąpienia niedokrwienia do udzielenia specjalistycznej pomocy. W wielu przypadkach, gdy pacjent szybko został poddany leczeniu trombolitycznemu lub trombektomii mechanicznej, udaje się powrócić choremu do pełnej sprawności. Należy jednak pamiętać, iż około 1/3 chorych dotkniętych udarem umiera na skutek samego incydentu niedokrwiennego lub na skutek powikłań.  

Udar stanowi trzecią pod względem liczebności przyczynę śmierci i pierwszą przyczynę niepełnosprawności wśród osób dorosłych w populacjach rozwiniętych. 

Udar niedokrwienny mózgu – rehabilitacja 

Rehabilitacja po udarze jest bardzo ważna. Neurony, które umarły na skutek niedotlenienia nie mogą zostać odtworzone, jednak dzięki plastyczności mózgu, pełnione przez nie funkcje mogą, w pewnym stopniu, zostać przejęte przez aktywne komórki nerwowe. Ważne jest, aby proces rehabilitacji został rozpoczęty możliwie jak najwcześniej, już podczas pobytu w szpitalu. Rehabilitacja paudarowa ma na celu zmniejszenie powikłań oraz zapewnienie jak najlepszego i, o ile to tylko możliwe, samodzielnego funkcjonowania. W proces rehabilitacji poudarowej powinni być włączeni fizjoterapeuci, logopedzi oraz neurolodzy.  

Udar niedokrwienny mózgu – profilaktyka 

Profilaktyka udaru niedokrwiennego powinna opierać się na kontroli czynników ryzyka jego wystąpienia. W zapobieganiu udarom duże znaczenie ma prowadzenie zdrowego trybu życia. Aktywność fizyczna dostosowana do stanu organizmu, dbanie o odpowiednie nawodnienie, zdrowa dieta uboga w tłuszcze, redukcja masy ciała i wystrzeganie się nałogów w znacznym stopniu wpływają na ograniczenie ryzyka wystąpienia udaru.  

Bardzo ważne jest również przestrzeganie przyjmowania zapisanych przez lekarza leków i wykonywanie badań kontrolnych, które pozwalają wcześniej wykryć miażdżycę naczyń.

  1. L. P. Rowland, Neurologia Merritta, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2004. 
  2. R. Podemski, Kompendium neurologii, Via Medica, Gdańsk 2011. 
  3. K. W. Lindsay, G. Fulle, Neurologia i neurochirurgia, Elsevier, Warszawa 2013.
  4. W. Kozubski, Neurologia – kompendium, PZWL, Warszawa 2014. 
  5. O. Narkiewicz, J. Moryś, Neuroanatomia czynnościowa i kliniczna, PZWL, Warszawa 2013. 
  6. M. S. Greenberg, Handbook of Neurosurgery, Thieme, 2016. 
  7. Ch. Turner, A. Bahra, K.Cikurel, Crash Course – neurologia, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2008. 
  8. P. Chochoł, M. Leńska–Mieciek, Atypowe objawy udaru mózgu, “www.podyplomie.pl"  [online], https://podyplomie.pl/neurologia/16665,atypowe-objawy-udaru-mozgu, [dostęp:] 15.05.2020.

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Jak dawkować melatoninę na sen? Czy pomaga zasnąć?

    Melatonina to kluczowy hormon procesu zasypiania. Jej niedobory mogą niekorzystnie wpływać na zachowanie prawidłowego cyklu okołodobowego, a tym samym przyczyniać się do występowania zaburzeń wielu mechanizmów zachodzących w organizmie. Ilość wydzielanej melatoniny zmniejsza się wraz z wiekiem, przez co najbardziej narażone na jej niedobory są osoby starsze. Jakie inne funkcje spełnia hormon snu, jak należy go suplementować i czym objawiają się niedobory melatoniny? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Lukrecja – co to za roślina? Właściwości, działanie, przeciwwskazania

    Któż z nas chociaż jeden raz w życiu nie zetknął się z niezwykłymi, czarnymi cukierkami o ślimakowatym kształcie? Ponoć albo się je kocha, albo nienawidzi. Charakterystyczny kolor i smak słodycze te zawdzięczają zawartości ekstraktu z lukrecji – rośliny, nad której bogactwem zastosowań warto się pochylić. Czym zatem jest lukrecja, jakie ma właściwości i jaki może mieć wpływ na nasze zdrowie?

  • Czym jest i jak działa żeń-szeń? Zastosowanie i przeciwwskazania do stosowania Panax ginseng

    Żeń-szeń, nazywany również ginsengiem lub wszechlekiem, jest jednym z najlepiej opisanych adaptogenów. Według medycyny chińskiej powinno się go stosować jedynie w miesiącach zimowych. Żeń-szeń może wpływać na poprawę funkcji kognitywnych (poznawczych), poprawia samopoczucie i pamięć, łagodzi stres oraz działa korzystnie na skórę i potencję seksualną. Na rynku można kupić wiele preparatów z żeń-szeniem, zarówno w formie tabletek czy kapsułek, jak i płynnych ekstraktów. Który preparat z żeń-szeniem wybrać, jaka jest dzienna zalecana dawka tego adaptogenu oraz w jakiej porze dnia należy zażywać ten suplement? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Cytrynian magnezu, zwykły magnez, a może magnez z witaminą B6 – który wybrać?

    W aptekach i sklepach z suplementami dostępnych jest kilka form magnezu. Jedne preparaty występują w postaci magnezu z witaminą B6, inne określane są mianem cytrynianu magnezu (także w wersji z pirydoksyną), a jeszcze inne oferowane są w formie samego magnezu. Magnez można kupić zarówno w formie tabletek, kapsułek, saszetek z proszkiem do rozpuszczania w wodzie, jak i w postaci płynu czy żelek. Czym różnią się poszczególne suplementy, które połączenie jest najskuteczniejsze i najlepiej przyswajalne oraz dlaczego magnezu nie wolno łączyć z preparatami zawierającymi żelazo i wapń? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Co to jest cholekalcyferol – czyli jak powstaje witamina D w kapsułkach?

    Cholekalcyferol jest formą witaminy D3, która jest niezbędna do utrzymania zdrowego układu kostnego i zdrowia skóry. Może być syntetyzowana przez skórę pod wpływem promieni UVB lub przyjmowana w formie suplementów diety. Ułatwia wchłanianie wapnia i fosforu, umożliwiając m.in. prawidłowy rozwój kości i zębów.

  • Jad pszczeli – jakie ma właściwości lecznicze?

    Jad wytwarzany przez pszczoły miodne (Apis mellifera) to bezwonna, bezbarwna, gorzka ciecz, zawierająca mieszaninę różnych aktywnych substancji, takich jak peptydy, białka o właściwościach enzymatycznych czy biogenne aminy. Mimo że jest toksyną, która może prowadzić do wystąpienia reakcji alergicznej, to posiada także liczne właściwości prozdrowotne. Jakie są wyniki badań dotyczących jadu pszczelego?

  • Suplementacja przy insulinooporności

    Insulinooporność jest zaburzeniem metabolizmu, które może zamienić się w poważną chorobę, która obecnie może dotyczyć nawet 2 milionów Polaków. Przyczynia się do tego przede wszystkim siedzący tryb życia, przetworzona, wysokoenergetyczna żywność, a także przewlekły stres wpływający na nasze zachowania żywieniowe – „zajadanie” problemów. Insulinooporność nie musi być leczona, niemniej jeśli na czas nie zareagujemy zmianą dotychczasowego stylu życia, może przerodzić się w pełnoobjawowe schorzenie – cukrzycę. Cennym elementem uzupełniającym dietoterapię może być racjonalna, przemyślana suplementacja. Jakie składniki szczególnie wspierają zdrowie metaboliczne?

  • Suplementacja w Hashimoto – jak wpływają na to nutraceutyki?

    Hashimoto, a raczej autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, jest coraz powszechniej diagnozowanym schorzeniem. Mówimy o nim wtedy, gdy nasz układ odpornościowy atakuje tarczycę. W chorobie tej może dojść zarówno do podwyższonej czynności gruczołu, jak i normalnej lub obniżonej czynności. Hashimoto dotyka znacznie częściej kobiety niż mężczyzn. Wsparciem działania tarczycy, jak i całej terapii, może być racjonalna suplementacja w oparciu o składniki, których skuteczność potwierdzają wyniki badań naukowych.

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij