Czerniak – objawy, diagnoza, profilaktyka. Terapie w leczeniu czerniaka skóry

Czerniak występuje rzadziej niż inne rodzaje nowotworów skóry, np. rak podstawnokomórkowy, ale jest bardziej podatny na wzrost i rozprzestrzenianie się. Jeśli uda się go wykryć we wczesnym stadium, rokowania dla pacjenta są bardzo pomyślne. Niestety problemem jest to, że pacjenci z podejrzanymi zmianami zbyt późno zgłaszają się do specjalisty. Jak rozpoznać czerniaka? Jakie są czynniki ryzyka?

1. Objawy czerniaka
2. Czerniak – diagnostyka
3. Czerniak – czynniki ryzyka
4. Leczenie czerniaka
5. Czerniak – zapobieganie

Objawy czerniaka

Czerniak (łac. melanoma malignum) to nowotwór złośliwy, który może pojawić się w dowolnym miejscu na skórze, rozwija się w komórkach produkujących melaninę – melanocytach. Często występuje na szyi, twarzy, klatce piersiowej lub plecach. Inne postacie obejmują czerniaki błon śluzowych gałki ocznej, jamy ustnej i odbytnicy. Mogą również występować w obszarach, takich jak podeszwy stóp czy dłonie, a także na skórze głowy lub genitaliach.

Guzy nowotworowe mają zwykle kolor brązowy lub czarny, ponieważ większość ich komórek nadal wytwarza melaninę. Niektóre nie produkują tego barwnika i mogą wydawać się różowe, jasnobrązowe lub białe.

Czerniak – diagnostyka

Po postawieniu diagnozy wykonuje się także inne badania, takie jak:

• morfologia krwi,
• próby wątrobowe,
• RTG klatki piersiowej,
• USG jamy brzusznej i węzłów chłonnych.

Test ABCDE

Test ABCDE pomaga zidentyfikować czerniaka. Jeżeli zmiana skórna spełnia któreś z kryteriów, należy wybrać się do specjalisty, który oceni zmianę i wykluczy obecność nowotworu.

Istotne czynniki, które należy wziąć pod uwagę, analizując zmianę na skórze to:

A – asymetria (z ang. asymmetry) – nieregularny kształt, czerniak jest asymetryczny w każdym kierunku,
B – brzegi (z ang. border) – w przypadku zmiany nowotworowej są zazwyczaj nierówne, nieregularne,
C – kolor (z ang. color) – czerniak zwykle nie przybiera jednolitej barwy,
D – średnica (z ang. diameter) – zazwyczaj jest stosunkowo duża, zwykle przekracza 6 mm,
E – ewolucja (z ang. evolution) – zmiany koloru, rozmiaru, tekstury.

Czerniak – czynniki ryzyka

Większość przypadków choroby jest wywołana przez promieniowanie ultrafioletowe (UV), które przyczynia się do powstania mutacji. Uszkodzenie DNA w komórkach skóry może zapoczątkować ich niekontrolowany rozrost i rozwój nowotworu skóry.

Istnieje wiele czynników podwyższających ryzyko zachorowania na czerniaka, m.in.:

• nadmierna ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe ze światła słonecznego lub lamp opalających,
• jasna karnacja, kolor oczu i włosów,
• predyspozycje do powstawania piegów,
• oparzenia słoneczne w dzieciństwie i wieku młodzieńczym,
• diagnoza czerniaka u bliskiego krewnego,
• podeszły wiek,
• osłabienie układu odpornościowego,
• liczne pieprzyki i znamiona, które są duże, nietypowe.

Leczenie czerniaka

Jeśli czerniak zdążył dać przerzuty ze skóry do innych narządów, jest mało prawdopodobne, aby nowotwór mógł zostać wyleczony chirurgicznie. Kiedy diagnoza stawiana jest w zaawansowanym stadium choroby, wdraża się indywidualną (personalizowaną) celowaną terapię. Pacjent może zostać poddany chemioterapii, radioterapii i immunoterapii.

Ukierunkowane leki terapeutyczne

Leki celowane mogą zmniejszać lub spowalniać wzrost guzów u niektórych osób. Ukierunkowane farmaceutyki terapeutyczne działają jedynie na komórki nowotworowe, pomijając te prawidłowe. Można je stosować w leczeniu czerniaka, który się rozprzestrzenił lub nie można go całkowicie usunąć.

Blisko połowa wszystkich czerniaków posiada mutacje w genie BRAF, co wiąże się z wytwarzaniem zmienionego białka BRAF, które pomaga im rosnąć. Niektóre leki celują w to i pokrewne białko MEK. Zastosowanie ich inhibitorów przyczynia się do zahamowania proliferacji komórek czerniaka. Obowiązujący w Polsce program terapeutyczny B.59 „Leczenie czerniaków skóry lub błon śluzowych” gwarantuje chorym dostęp do trzech nowoczesnych kombinacji leków tego typu.

Immunoterapia w leczeniu czerniaka

Metody immunoterapeutyczne zostały okrzyknięte jednym z największych przełomów w terapii czerniaka. Leki celują w białka tzw. punktów kontrolnych, które znajdują się na powierzchni komórek odpornościowych, pomagając przywrócić odpowiedź immunologiczną przeciwko komórkom nowotworowym. Trwają badania, które mają na celu przetestowanie skuteczności połączeń różnych podejść immunoterapeutycznych.

Według pracy opublikowanej w „Nature Medicine” zastosowanie przed zabiegiem chirurgicznym tzw. terapii neoadjuwantowej skutecznie zapobiega rozprzestrzenianiu się choroby. Wśród pacjentów, którzy dobrze zareagowali na immunoterapię podaną przed operacją, tylko u 3% nastąpił nawrót.

Chemioterapia w leczeniu czerniaka skóry

Chemioterapia jest stosowana w leczeniu zaawansowanego czerniaka po wypróbowaniu innych metod leczenia. Leki są przyjmowane doustnie lub podawane dożylnie. Przemieszczając się z krwiobiegiem, docierają do wszystkich części ciała i atakują komórki nowotworowe, które rozprzestrzeniły się poza skórę. Chemioterapię podaje się w cyklach, po każdym okresie leczenia następuje okres odpoczynku, aby dać organizmowi możliwość regeneracji.

Radioterapia w leczeniu czerniaka

Radioterapia może stanowić opcję leczenia czerniaka we wczesnym stadium, jeśli z jakiegoś powodu nie można wykonać operacji. Promieniowanie można również zastosować po zabiegu chirurgicznym w przypadku rzadkiego typu czerniaka desmoplastycznego lub w leczeniu czerniaka, który powrócił w skórze lub węzłach chłonnych. Radioterapia stereotaktyczna jest często stosowana w celu złagodzenia objawów spowodowanych rozprzestrzenianiem się czerniaka do mózgu (radioterapia stereotaktyczna SRS, gamma-knife) i innych części ciała (radioterapia stereotaktyczna ciała SBRT).

Czerniak – zapobieganie

Najlepsze sposoby zapobiegania czerniakowi to:

• przebywanie w cieniu, kiedy promienie słoneczne są najbardziej intensywne,
• noszenie okularów przeciwsłonecznych, nakrycia głowy oraz odzieży chroniącej skórę przed słońcem,
• stosowanie kremów z filtrem przeciwsłonecznym o szerokim spektrum działania, chroniącym przed promieniowaniem UVA i UVB oraz z SPF nie mniejszym niż 30,
• rezygnacja z opalania się w solarium,
• profilaktyczna konsultacja ze specjalistą – dermatologiem,
• regularna samokontrola skóry.