Problemy ze skórą w okresie dojrzewania

Szpecące zmiany na skórze odsłoniętych części ciała, nieestetyczny wygląd włosów oraz problemy z nadmierną potliwością, niekorzystnie wpływają na samoocenę dziewcząt i chłopców w okresie dojrzewania, co stwarza konieczność zastosowania skutecznego leczenia.

Zmiany w okresie dojrzewania

U dziewcząt okres dojrzewania rozpoczyna się w wieku 11-13 lat, u chłopców 2-3 lata później. Proces ten jest sterowany przez ośrodki w mózgu, które za pośrednictwem przysadki mózgowej powodują wzrost wydzielania hormonów płciowych przez jajniki, jądra i nadnercza. Dochodzi do rozwoju narządów płciowych, pojawia się charakterystyczne dla każdej z płci owłosienie, ulega zakończeniu proces wzrastania kości. U dziewcząt powiększają się sutki, pojawia się miesiączka, a u chłopców rozwijają się mięśnie, zmienia się głos. Tkanką docelową dla hormonów jest również skóra, dlatego zwykle około 11-14 roku życia pojawiają się na niej pierwsze zmiany związane z okresem dojrzewania.

Co to jest i jak powstaje łojotok?

Skóra zawiera miliony gruczołów łojowych, które wydzielają na jej powierzchnię substancję tłuszczową zwaną łojem. W normalnych warunkach zapewnia on skórze prawidłowy wygląd i zabezpiecza przed wysychaniem. Kiedy łój jest wywarzany w nadmiernej ilości, dochodzi do powstania łojotoku. Większość problemów dermatologicznych w okresie dojrzewania ma związek właśnie z łojotokiem.

Skóra łojotokowa jest tłusta, lśniąca, z rozszerzonymi ujściami gruczołów łojowych, zwłaszcza w środkowej części twarzy, a na tułowiu w okolicy mostka i miedzy łopatkami. Do nadmiernej produkcji łoju dochodzi również w obrębie skóry głowy, co przyczynia się do nieestetycznego wyglądu włosów. Wydzielanie łoju jest uzależnione od czynników genetycznych oraz liczby i wielkości gruczołów. Produkcja łoju jest kontrolowana przez hormony androgenowe, produkowane przez nadnercza, jądra i jajniki. Ich nadmiar w okresie dojrzewania powoduje uporczywy łojotok i utrzymywanie się innych zmian z nim związanych.

Dlaczego bakterie i grzyby pogarszają stan skóry?

Zmiany o charakterze łojotokowym są nasilane przez zakażenie bakteriami oraz przez działanie pewnych grzybów drożdżopodobnych. W mieszkach włosowych z niedrożnymi ujściami gruczołów następuje rozwój beztlenowych bakterii Propionibacterium acnes, co powoduje powstawanie stanu zapalnego. Czynnikiem odpowiedzialnym za powstanie łojotokowego zapalenia skóry, trądziku i łupieżu jest również grzyb drożdżopodobny o nazwie Malassezia furfur (starsza nazwa, używana zamiennie to Pityrosporium ovale). Grzyby te stanowią naturalną mikroflorę skóry, jednakże w pewnych warunkach mogą stać się drobnoustrojami chorobotwórczymi. Dzieje się tak w przypadku wzmożonego wydzielania przez gruczoły łojowe, zaburzeń hormonalnych, a także obniżenia odporności, palenia tytoniu, nadmiernego stosowania kosmetyków uszkadzających barierę lipidową naskórka. Grzyby te rozkładają składniki łoju, dochodzi do powstania substancji wywołujących stan zapalny skóry.

Łojotokowe zapalenie skóry

Częstym stanem chorobowym występującym w okresie młodzieńczym jest łojotokowe zapalenie skóry. Na skórze pojawiają się rumieniowe, łuszczące się zmiany rozszerzające się w nieregularne ogniska. W nasilonych stadiach choroby pojawiają się nawarstwienia tłustych łusek. Schorzenie to dotyczy twarzy, skóry owłosionej głowy i tułowia w okolicy mostka. W powstawaniu łojotokowego zapalenia skóry znaczną rolę odgrywa grzyb Malassezia furfur.

Dlaczego pojawia się trądzik?

Trądzik powstaje na podłożu nasilonego łojotoku, jest schorzeniem gruczołów łojowych i mieszków włosowych. Nadmierna produkcja łoju oraz jego nieprawidłowy skład powodują zatkanie ujść gruczołów łojowych, co w efekcie prowadzi do powstania niezapalnych wykwitów trądzikowych, czyli zaskórników. W niedrożnych ujściach gruczołów następuje rozwój bakterii, Propionibacterium acnes; powstaje stan zapalny pod postacią grudek, krost i torbieli zastoinowych. Na podłożu zmian łojotokowych dochodzi również do rozwoju grzyba Malassezia furfur, co powoduje powstawanie zmian zapalnych mieszków włosowych tzw. folikulitów. Wykwity trądzikowe są bardzo różnorodne, ale zazwyczaj u danej osoby przeważa jeden typ zmian. W 85% trądzik ma łagodny przebieg, natomiast w 15% przypadków występują rozległe i głębokie zmiany, pozostawiające blizny. Zaskórniki, grudki, krosty czy torbiele są zlokalizowane głównie na twarzy i plecach, ale mogą się również pojawiać na klatce piersiowej.

Czy trądzik można wyleczyć?

Leczenie trądziku jest procesem złożonym. Przede wszystkim pacjent powinien być świadomy, że proces ten jest długotrwały, wymaga ścisłego przestrzegania pewnych zaleceń, a wyraźny skutek terapii bywa trudny do osiągnięcia. Jednakże różnorodność dostępnych obecnie środków do walki z tym schorzeniem daje możliwość skutecznego wyleczenia.

Konieczna pielęgnacja

W usuwaniu wykwitów istotna jest odpowiednia pielęgnacja skóry. Do mycia twarzy i innych miejsc dotkniętych zmianami, powinno używać się łagodnych preparatów myjących, przeznaczonych specjalnie do tego typu skóry. Istotne jest, aby nie robić tego zbyt często, najlepiej dwa razy dziennie. Częstsze mycie nasila bowiem łojotok. W razie przesuszenia skóry należy stosować kremy nawilżające, które nie powodują powstawania nowych zaskórników. Nie wolno wyciskać ani drapać zmian, bo pogarsza to ich gojenie i powoduje powstawanie blizn. W celu zmniejszenia ilości bakterii na powierzchni skóry stosuje się preparaty odkażające na bazie nadtlenku benzoilu oraz związki siarki.

Do codziennej pielęgnacji najlepsze są preparaty beztłuszczowe, a kosmetyki do makijażu powinny być przeznaczone do cery trądzikowej. W celu zamaskowania wykwitów można używać specjalnych sztyftów kryjących, nie należy ich jednak nakładać na duże powierzchnie skóry. Promienie słoneczne w umiarkowanych ilościach korzystnie działają na wykwity trądzikowe, ale nadmierne opalanie zaostrza je. Liczne badania nad składnikami pożywienia rzekomo nasilającymi trądzik dowiodły, że dieta nie ma wpływu na przebieg choroby.

Czym leczy się trądzik?

Jeżeli zmiany trądzikowe są znacznie nasilone, nie łagodzi ich prawidłowa pielęgnacja, konieczna jest porada dermatologa. Aktualnie leczenie farmakologiczne trądziku opiera się na stosowaniu trzech grup leków: antybiotyków, retinoidów i hormonów.

Antybiotyki są stosowane przy występowaniu zmian zapalnych, czyli grudek i krost. W zależności od stanu skóry antybiotyk jest aplikowany na skórę lub tez może być podawany doustnie. Antybiotyki należy przyjmować co najmniej przez 6 miesięcy, w tym czasie dochodzi do stopniowej poprawy stanu skóry.

Retinoidy są pochodnymi witaminy A, stosowanymi zewnętrznie w postaci płynu lub żelu lub w postaciach o ciężkim przebiegu - w postaci doustnej. Mechanizm działania leków z tej grupy polega na regulowaniu pracy gruczołów łojowych oraz zmniejszaniu stanu zapalnego poprzez złuszczanie nawarstwionych, martwych komórek skóry. Retinoidy stosowane doustnie mogą być stosowane u kobiet w wieku rozrodczym tylko pod warunkiem równoczesnego prowadzenia skutecznej antykoncepcji, ponieważ mają silne działanie teratogenne (uszkadzające płód). Zwykle do poprawy dochodzi po około 3 miesiącach leczenia.

Uporczywe zmiany trądzikowe u dziewcząt i kobiet mogą być spowodowane zaburzeniami hormonalnymi, szczególnie nadprodukcją androgenów. W takich przypadkach celowe jest zastosowanie preparatów hormonalnych.

Ciężkie postacie trądziku mogą pozostawiać trwałe blizny. W takim przypadku, po wyleczeniu zmian chorobowych, konieczna jest wizyta u kosmetyczki, która zastosuje zabieg dermabrazji (o tym zabiegu piszemy szczegółowo w artykule "Wiosenna regeneracja ? peelingi"), czyli złuszczenia naskórka lub laserowego usuwania powierzchownych blizn.

Skąd pojawia się łupież?

Łupież jest schorzeniem skóry owłosionej głowy. Występuje dość często u młodych ludzi, zwłaszcza między 15 a 24 rokiem życia; po 50 roku życia objawy choroby stopniowo zanikają, nawet bez leczenia. Choroba ta ma dwie odmiany. Łupież zwykły ma postać drobnych, srebrzystobiałych, złuszczających się płatków naskórka, które samoistnie lub pod wpływem czesania opadają na ubranie. Innym rodzajem jest tzw. łupież tłusty, występujący jako żółtawe, mocno przylegające ogniska, z towarzyszącym stanem zapalnym i świądem skóry.

Czynnikiem odpowiedzialnym za powstanie łupieżu jest grzyb drożdżopodobny o nazwie Malassezia furfur. Za wystąpienie tego schorzenia odpowiedzialne są również predyspozycje genetyczne związane ze skłonnością do przyspieszonego rogowacenie naskórka, a także stałe noszenie nakrycia głowy, sprzyjające rozwojowi grzybów. Łupież często współistnieje z łojotokiem, gdyż tłuszcz stanowi pożywkę dla grzybów, a produkty metabolizmu wywołują stan zapalny, co dodatkowo pogarsza estetykę włosów.

Jak pozbyć się łupieżu?

Obecnie około 20% kosmetycznych szamponów do włosów, dostępnych w drogeriach, zawiera środki o działaniu przeciwłupieżowym, takie jak oktopiroks lub pirytion cynku. W skład takich szamponów wchodzą również wyciągi z ziół m.in. aloesu, rzepy, pokrzywy, rumianku, szałwi, kory dębu; łagodzące stan zapalny i wzmacniające włosy. Jeżeli stosowanie tych kosmetyków nie przynosi poprawy, najlepiej udać się po poradę do specjalisty dermatologa. Leczenie łupieżu polega na stosowaniu szamponów lub żeli, które mają działanie przeciwgrzybicze.

Hamująco na rozwój drożdżaków wywołujących łupież działają pochodne miejscowo działającego leku przeciwgrzybiczego- imidazolu, równie skuteczne w badaniach klinicznych okazały się takie związki jak: pirytion cynku, cyklopiroksolamina i oktopiroks.

Oprócz substancji leczniczych, szampony przeciwłupieżowe zawierają również zwiazki pomocnicze, takie jak mocznik lub kwas undecylenowy, które mają za zadanie zwalnianie podziałów komórek naskórka i przyspieszanie oddzielania już powstałych łusek.

Większość szamponów leczniczych stosuje się 2-3 razy w tygodniu, pozostawiając na włosach wytworzoną pianę przez ok. 5 minut. Łupież nawet mimo skutecznego wyleczenia może nawracać, stad konieczne jest zapobiegawcze stosowanie szamponów przeciwłupieżowych ok. 2-3 razy w miesiącu.

Łupież pstry

To schorzenie również wywołują grzyby Malassezia. Do jego powstania przyczynia się nadmierna potliwość oraz predyspozycje genetyczne. Charakteryzuje się żółto- brunatnymi plamami, pojawiającymi się na klatce piersiowej, szyi, brzuchu, ramionach, czasem na twarzy. Plamy mają tendencję do złuszczania się, lekko swędzą. Światło słoneczne powoduje odbarwienia skóry w miejscach występowania łupieżu pstrego. W leczeniu stosuje się miejscowo roztwory siarczku selenu, preparaty siarki i kwasu salicylowego w postaci płynów lub żeli oraz szampony przeciwgrzybicze, takie jak stosowane w leczeniu łupieżu zwykłego. Konieczne jest równoczesne odkażanie bielizny, w której znajdują się zarodniki grzyba.

Nadmierna potliwość

Kolejną grupą dolegliwości pojawiających się w okresie dojrzewania, są choroby gruczołów potowych. Zwykle problemy polegają na nadmiernym wydzielaniu potu oraz na nieprawidłowych zmianach w obrębie gruczołów potowych. Gruczoły potowe dzieli się na ekrynowe i apokrynowe. Gruczoły ekrynowe są aktywne już od urodzenia, występują na powierzchni całego ciała, a szczególnie na podeszwach stóp, na dłoniach i na czole. Natomiast gruczoły apokrynowe zależne są od hormonów androgenowych i aktywność ich rozpoczyna się w okresie dojrzewania. Są rozmieszczone szczególnie w okolicach pach i pachwin, a pot apokrynowy cechuje się intensywnym zapachem z powodu rozkładu bakteryjnego. Nadmierna potliwość w okresie dojrzewania dotyczy zazwyczaj dłoni, stóp oraz dołów pachowych, może utrzymywać się przez wiele lat, stanowiąc poważny problem estetyczny. Często problem ten jest związany z lękiem pojawiającym się w określonych sytuacjach, wówczas leczenie należy rozpocząć od przeciwdziałania stresom i od terapii zaburzeń nerwicowych.

Jak wyleczyć nadmierną potliwość?

Jeżeli problem dotyczy dłoni można wcierać w nie preparaty ziołowe, zmniejszające potliwość. W przypadku stóp należy unikać noszenia syntetycznego obuwia i stosować kąpiele stóp zapobiegające nadmiernemu wydzielaniu potu. Innym problemem jest intensywny zapach rozkładanego przez bakterie potu wydzielanego przez gruczoły apokrynowe. Zapobieganie tej przypadłości polega na stosowaniu antyperspirantów, miejscowych środków odkażających i przeciwbakteryjnych.

Przy bardzo nasilonych dolegliwościach wykorzystuje się metody chirurgiczne, polegające na przecięciu nerwów regulujących wytwarzanie potu. Przewlekłym i trudnym w leczeniu schorzeniem gruczołów potowych w okresie dojrzewania jest stan zapalny o nazwie hidradenitis suppurativa. Dotyczy on apokrynowych gruczołów potowych, w których w wyniku zakażenia gronkowcem złocistym dochodzi do powstawania guzów zapalnych lub ropiejących ognisk. W leczeniu stosuje się antybiotyki i kortykosteroidy.