rodzaje soli spożywczej
Maria Brzegowy

Sól i jej wpływ na zdrowie – właściwości, rodzaje i normy spożycia soli

Sól jest produktem wykorzystywanym w procesach przetwórstwa żywności już od czasów prehistorycznych. Jednak jej nadmierne spożycie w diecie może negatywnie wpływać na nasze zdrowie, m.in. zwiększając ryzyko zachorowania na choroby układu sercowo-naczyniowego. Sól – czy może być pożyteczna? Jakie są normy na jej spożycie? Czym grozi jej nadużywanie?

Sól – skład i właściwości

Podstawowym składnikiem soli kuchennej jest jon chlorkowy (ok. 60%) oraz sodowy (ok. 40%). W składzie soli można również znaleźć śladowe ilości pierwiastków takich jak: potas, wapń, magnez, żelazo czy selen, ale nie są to wartości znaczące w diecie człowieka.  

W środowisku naturalnym sól występuje przede wszystkim w wodzie morskiej oraz w złożach soli kamiennej, które powstają w wyniku zamknięcia odpływu wody ze „zbiornika” i odparowaniu jej pod wpływem ciepła słonecznego. Może również występować wraz z innymi składnikami w wybranych skałach, jak również rozpuszczać się w naturalnych solankach pochodzących ze skał porowatych lub wypływających ze źródeł solnych w ziemi.  

Prawie 100 krajów na całym świecie posiada zakłady do produkcji soli białej, począwszy od podstawowych instalacji do odparowywania słonecznego, po zaawansowane, wieloetapowe rafinerie. Znaczenie soli w produkcji żywności wynika z jej roli w konserwowaniu, a także z wkładu w smak, konsystencję oraz kolor. Właściwości te sprawiają, że sól od czasów prehistorycznych jest dosłownie na „wagę złota”. 

Do czego wykorzystujemy sól?

Sól poprawia smak wielu produktów spożywczych, zwłaszcza tych przetworzonych. Chociaż jej znaczenie w celach smakowych częściej jest kojarzone z potrawami wytrawnymi, może być ona również używana do nadania charakteru słodkim produktom, takim jak np. czekolada. Sól należy do kluczowych składników przy produkcji sera, jak również kiełbas, hamburgerów czy wędlin.

Przy wyrobie chleba zwiększa stabilność glutenu pszennego i czyni go mniej rozciągliwym, zmniejszając w ten sposób lepką teksturę ciasta. Jest też składnikiem wykorzystywanym w kiszeniu warzyw, takich jak kapusta czy ogórki. Oprócz przetwórstwa spożywczego stanowi ponadto ważny element przy produkcji mydła oraz szkła. Warto również wspomnieć o solach leczniczych w terapeutycznie działających kąpielach, okładach czy inhalacjach.

Powiązane produkty

Rodzaje soli spożywczej  

Na polskim rynku można znaleźć szereg różnych odmian soli spożywczej, w tym m.in. sól kamienną (jodowaną i niejodowaną), kuchenną, himalajską, celtycką czy hawajską. W rzeczywistości wszystkie te typy powstały w wyniku identycznych procesów – wytrącając się w wysoko zasolonych zbiornikach, w warunkach ciepłego lub gorącego klimatu. Generalnie można nazwać je solami morskimi. Te, które określa się mianem soli kamiennych, nie są niczym innym, jak kopalnymi solami morskimi. Licząc sobie dziesiątki, a nawet setki milionów lat, odzwierciedlają w swoim składzie chemicznym skład ówczesnych wód morskich.  

Najpopularniejszą w naszym kraju jest sól stołowa, inaczej kuchenna lub warzona. Warzenie to proces odparowywania na gorąco solanki, czyli wodnego roztworu soli kamiennej. W ten sposób uzyskuje się niemal czysty chlorek sodu – w przebiegu warzenia usuwana jest większość zanieczyszczeń i pierwiastków śladowych. W wielu krajach, w tym także i u nas, do soli dodaje się jodw ramach profilaktyki chorób tarczycy. Taka sól może stanowić więc ważne źródło jodu w naszej diecie, ale warto pamiętać, że niejedyne! Nadmiar soli w codziennym jadłospisie wiąże się z wieloma poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi, stąd lepiej uzupełniać zapotrzebowanie na ten pierwiastek z produktów takich jak ryby, nabiał czy jaja.

Wśród wyżej wymienionych prym wiedzie często sól himalajska, którą konsumenci wybierają, myśląc, że odznacza się ona lepszym składem niż „typowa” sól kuchenna czy kamienna. Nic bardziej mylnego. Sole obu tych typów mają porównywalny skład chemiczny. I choć sole himalajskie wydają się zawierać więcej potasu, magnezu, żelaza czy selenu, to polskie sole kamienne dostarczą więcej m.in. wapnia czy manganu. Biorąc jednak pod uwagę jednostkę, w której wyrażono udział tych pierwiastków w próbkach, różnice te są nieznaczne i nie mają żadnego znaczenia dla zdrowia konsumenta.

Prócz omówionych typów soli na półce sklepowej można także spotkać sól hawajską (o barwie czerwonej, czarnej, zielonej oraz białej), sól indyjską Kala Namak (zwana „czarną solą”), która za sprawą wysokiej zawartości żelaza i siarkowodoru odznacza się specyficznym smakiem oraz zapachem, intensywną sól wędzoną oraz sól bambusową – solą morską paloną w trzcinie bambusa.

Niezależnie od swojego składu chemicznego z żywieniowego punktu widzenia soli nie można traktować jako źródła składników mineralnych. 

Rodzaje soli leczniczych  

Sól jest również stosowana w lecznictwie. Jak już wcześniej wspomniano, może być ona składnikiem kąpieli, inhalacji czy okładów. Wśród najbardziej znanych soli leczniczych można wymienić m.in.:

  • bocheńską sól jodowo-bromową,
  • iwonicką sól jodowo-bromową,
  • kłodawską sól magnezowo-potasową.

Jak podaje dostępny opis soli bocheńskiej, będzie ona wskazana w do kąpieli w schorzeniach reumatycznych (np. RZS), w ginekologii, dermatologii (jako środek pomocniczy przy leczeniu np. łuszczycy), a także przy inhalacjach w przewlekłych chorobach dróg oddechowych i zatok. Podobne zastosowanie będzie mieć sól Iwonicka, z kolei sól kłodawską można wykorzystać w zabiegach balneologicznych (dziedzina medycyny uzdrowiskowej, w której prowadzi się zabiegi z udziałem wody).

Mówiąc o solach leczniczych, na myśl przychodzi również popularna sól fizjologiczna stanowiąca roztwór izotoniczny chlorku sodu wykorzystywany np. przy inhalacjach czy jako płyn do przemywania (jest obojętny dla tkanek). Warto również wspomnieć o soli Epsom, czyli soli kwasu siarkowego i magnezu, nazywanej inaczej solą angielską albo gorzką. Sól Epsom ta ma działanie m.in. przeciwzapalne, ograniczające wydzielanie sebum (np. przy trądziku czy przetłuszczających się włosach) oraz rozluźniające. Jej przedawkowanie może prowadzić do wystąpienia biegunki.

Ilość soli w wybranych produktach spożywczych

Około 15–20% dziennego spożycia sodu w diecie człowieka pochodzi z soli dodawanej przez konsumenta do żywności podczas przygotowywania, gotowania i serwowania posiłków. Około 65–70% natomiast – z żywności przetworzonej. Wśród produktów dostarczających największych ilości sodu wymienia się:

  • zboża i produkty zbożowe (35% średniego spożycia sodu),
  • mięso i produkty mięsne (26%, w tym boczek i szynka 8%),
  • jak również spożywane może w mniejszej częstotliwości niż powyższe, ale zawierające znaczne ilości soli – słone przekąski (chipsy, paluszki, krakersy), ciasta oraz żywność typu fast food oraz instant.

Sól i zdrowie – normy spożycia

Sód odgrywa ważną rolę w ludzkim organizmie. Uczestniczy w utrzymaniu równowagi sodowo-potasowej, przekazuje impulsy nerwowe, bierze udział w skurczu mięśni oraz transportuje składniki odżywcze do komórek. Dzienne spożycie 4 g soli przez osoby dorosłe wystarcza na zaspokojenie tych potrzeb fizjologicznych u około 97,5% populacji. Jednak faktyczne, przeciętne spożycie soli przez osobę dorosłą jest znacznie wyższe i wynosi około 10 g.

Samo zapotrzebowanie na sól, a ściślej – na sód – zależy od wieku, aktywności fizycznej oraz temperatury otoczenia. Sód tracimy z potem, moczem i kałem, zatem o wyższej podaży możemy mówić w przypadku np. osób o wysokiej aktywności fizycznej lub żyjących w gorących rejonach świata.

Po ile soli mogę sięgnąć każdego dnia?

Zakładając, że w 100 g chlorku sodu (soli) znajduje się 40% sodu, a dzienna podaż tego pierwiastka nie powinna przekraczać 2 g, maksymalną ilością produktu będzie 5 g, czyli płaska łyżeczka.

Należy jednak wziąć pod uwagę, że sodu dostarczamy z wieloma innymi produktami spożywczymi (tzw. sól ukryta), tj. z pieczywem, makaronem, a już zwłaszcza z wędlinami, serami, słonymi przekąskami czy ciastkami.

Nadmiar soli w diecie – czym grozi?

Nadmierna ilość soli w diecie wiąże się z wyższym ryzykiem rozwoju chorób o charakterze sercowo-naczyniowym, w tym nadciśnienia tętniczego krwi. Już w XVIII wieku Chińczycy zaobserwowali, że „szybki puls” wskazujący na wysokie ciśnienie krwi jest powiązany z wysokim spożyciem soli, a to w dalszej perspektywie grozi wystąpieniem udaru mózgu. Jednak dopiero w 1904 roku świat zachodni zaobserwował i potwierdził dodatnią korelację pomiędzy nadużywaniem tego produktu a nadciśnieniem tętniczym.  

Inne choroby i schorzenia powiązane z nadmiarem soli w diecie obejmują: rozwój kamieni nerkowych, chorobę nerek i ostatecznie niewydolność tego narządu. U osób spożywających zbyt wiele soli stwierdza się również wyższe ryzyko zachorowania na raka żołądka, jak również prawdopodobnie i przełyku. Dodatkowo nadmiar soli w menu znacząco wpływa na zwiększone wydalanie wapnia, stąd może stanowić czynnik ryzyka wystąpienia osteoporozy. Zbyt wysokie spożycie tego składnika wiąże się również z zaostrzeniem astmy.

Jak ograniczyć spożycie soli?

Jak już wcześniej wspomniano, sól odgrywa kluczową rolę w budowaniu odpowiedniej tekstury oraz innych wrażeń organoleptycznych w żywności, stąd jej usuwanie i/lub zastępowanie może mieć duży wpływ na przetwarzanie i jakość produktu finalnego. Istnieją jednak dwa alternatywne kierunki, które technolodzy żywności mogą wykorzystać celem poprawy walorów zdrowotnych wyrobu, przy jednoczesnym zachowaniu jego wartości smakowych. Mowa tutaj o wzmacniaczach smaku oraz zamiennikach soli.  

Do jednych z najczęściej stosowanych wzmacniaczy smaku należy glutaminian sodu (MSG), który nadaje szczególny smak typu „umami”. Umami to japońskie określenie, które odnosi się do pikantnej, mięsnej lub przypominającej bulion nuty smakowej. Główną zaletą stosowania MSG do zastępowania soli w żywności jest to, że zawiera tylko jedną trzecią ilości sodu w postaci soli (13% w porównaniu z 40%). Skutkiem ubocznym nadmiernego spożycia MSG może być jednak tzw. zespół „syndromu chińskiej restauracji”, który obejmuje m.in. bóle głowy czy ogólne osłabienie.

Zamienniki soli to z kolei wyroby, w których kation sodu został zastąpiony przez inne jony, takie jak potas, wapń czy lit. Do najpopularniejszych należy chlorek potasu (KCl), znany jako „sól potasowa” – potas działa odwrotnie do sodu, obniżając ciśnienie tętnicze krwi. W produkcie tym dochodzi do redukcji około 25–30% sodu poprzez zastąpienie go potasem. Dalsze zwiększanie udziału tego pierwiastka jest niekorzystne – może prowadzić do rozwoju gorzkiego lub metalicznego posmaku.  

Zamiennikami sodu mogą też być naturalne zioła oraz przyprawy, które także nadają produktowi finalnemu pożądany smak, kolor czy konsystencję. Walory dania podkreślą więc m.in. bazylia, oregano, kurkuma, papryka, rozmaryn, cząber, czosnek, sok z cytryny i wiele, wiele innych.
  1. E. Durack i in., Salt: A review of its role in food science and public health, „Current Nutrition & Food Science”, nr 4 (4) 2008.
  2. A. Wojtasik, NCEŻ. Sól himalajska czy morska – która jest zdrowsza?, „ncez.pzh.gov.pl” [online] https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/sol-himalajska-czy-morska-ktora-jest-zdrowsza/, [dostęp:] 20.03.2022
  3. M. Jarosz i in., Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, „pzh.gov.pl” [online] https://www.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2020/12/Normy_zywienia_2020web-1.pdf, [dostęp:] 20.03.2022.
  4. J. Jaworska, M. Siepak, Polskie sole kamienne vs himalajskie - analiza porównawcza wybranych składników soli spożywczych, „Przegląd Solny”, nr 14 2018.

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Wielkanoc dla alergików: bez mleka, jaj i pszenicy

    Nietolerancje pokarmowe dają się szczególnie we znaki podczas świąt. Osoby nietolerujące laktozy, a więc mleka i jego przetworów, muszą zapomnieć o tradycyjnym serniku, bezglutenowcy nie zjedzą żurku, zaś uczuleni na jaja zostaną zmuszeni obyć się bez koronnej, wielkanocnej potrawy. Czym zastąpić żelazne pozycje ze świątecznego menu?

  • Błonnik pokarmowy – gdzie i czym jest? Jak wpływa na zdrowie?

    Błonnik pokarmowy, zwany włóknem pokarmowym, to grupa substancji, która odgrywa ważną rolę w funkcjonowaniu układu pokarmowego człowieka. Wyróżnia się dwie frakcje błonnika pokarmowego: rozpuszczalną i nierozpuszczalną w wodzie. Każda wywiera określony wpływ na organizm. W jakich produktach można znaleźć błonnik pokarmowy i jakie są jego właściwości?

  • Mleko kokosowe – wartości odżywcze, właściwości, zastosowanie. Jak zrobić je w domu?

    Mleko kokosowe stanowi smaczną alternatywę dla mleka krowiego, dzięki czemu może znaleźć miejsce m.in. w diecie osób chorujących na celiakię, cukrzycę czy nietolerancję laktozy. Jakie właściwości i zastosowanie ma mleko kokosowe? Jak w łatwy sposób przygotować je samodzielnie w domu?

  • Gruszka – właściwości, wartości odżywcze, przepisy

    Jej dodatek do diety może pomóc przy uciążliwych zaparciach. Świetnie sprawdzi się jako element maseczki na przetłuszczającą się cerę. W dodatku pysznie smakuje zarówno w daniach na słodko, jak i na wytrawnie. Gruszka – jakimi wartościami odżywczymi się charakteryzuje? Czy jedzenie jej może zaszkodzić? Co dobrego przygotować z gruszek?

  • Kapary – smak, właściwości i zastosowanie w kuchni

    Kapary to roślina krzewiasta naturalnie występująca w strefie tropikalnej i w basenie Morza Śródziemnego. Pąki kwiatowe kaparów są znane już od wielu lat ze względu na swój charakterystyczny smak oraz działanie wspomagające trawienie i leczenie infekcji górnych dróg oddechowych. Kapary są ważnym źródłem wielu różnych biologicznie aktywnych substancji chemicznych, których właściwości terapeutyczne były już dobrze znane i cenione przez starożytnych Rzymian.

  • Blue Monday – co to jest? Kiedy wypada? Czy Blue Monday to mit?

    Blue Monday to termin określający rzekomo najbardziej depresyjny dzień w roku. Według wyliczeń twórcy tej teorii przypada on na trzeci poniedziałek stycznia. To właśnie w tym dniu we wszystkich mediach słyszymy o niebieskim poniedziałku. Wiele osób zastanawia się wówczas, ile jest prawdy w teorii Blue Monday.

  • Żele energetyczne – jak używać? Czy są tylko dla sportowców?

    Podczas długotrwałej, zwiększonej aktywności fizycznej, jak udział w maratonie, intensywny trening czy wyścig kolarski, organizm potrzebuje dużej ilości energii, którą czerpie z glukozy i glikogenu. W celu utrzymania wydolności na tym samym poziomie oraz niedopuszczenia do uczucia zmęczenia dobrym rozwiązaniem jest stosowanie żeli energetycznych, które w prosty sposób dostarczają łatwo przyswajalne węglowodany i pozwalają utrzymać cukier na odpowiednim poziomie.

  • E-book "Dieta na obniżenie cholesterolu. Produkty, suplementacja, jadłospis"

    Podwyższony poziom cholesterolu to stan, który może stanowić zagrożenie, prowadząc do rozwoju miażdżycy. Możesz przejąć kontrolę nad swoim profilem lipidowym. Jednym z kluczowych elementów leczenia tego stanu jest zmiana stylu życia. Codzienna aktywność fizyczna czy zaprzestanie palenia tytoniu to nie wszystko. Najważniejsza jest twoja dieta.  

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij