Kofeina – właściwości i zastosowanie. Jak wpływa na organizm?
Joanna Orzeł

Kofeina – właściwości i zastosowanie. Jak wpływa na organizm?

Jakie właściwości ma kofeina? Jak wpływa na nasz organizm? Ile kofeiny to już za dużo? Kiedy kofeina jest lekiem? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdują się w poniższym artykule. 

Substancje psychoaktywne z reguły kojarzą się nam z silnym wpływem na zachowanie, postrzeganie świata oraz negatywnymi skutkami uzależnienia. Jedną z najpopularniejszych substancji psychoaktywnych i to w dodatku całkowicie legalną w każdym miejscu na świecie jest kofeina. Co ciekawe, źródłem kofeiny dla naszego organizmu nie są wyłącznie kawa oraz napoje gazowane i energetyczne. Herbata, yerba mate czy kakao również ją zawierają.  

Kofeina – co to za związek? 

Kofeina jest związkiem chemicznym zaliczanym do alkaloidów purynowych. Oznacza to, że w jej strukturze znajdują się atomy węgla i atomy azotu połączone ze sobą w charakterystyczny sposób. Jest pozyskiwana zarówno z surowców naturalnych, jak i na drodze syntezy chemicznej. Znanych jest ponad 60 gatunków roślin zwierających kofeinę. Ekstrakcja chemiczna z zastosowaniem odpowiedniego rozpuszczalnika jest procesem wykorzystywanym do wydzielenia alkaloidu z materiału roślinnego. 

W postaci stałej kofeina jest białym, dobrze rozpuszczalnym w wodzie, gorzkim w smaku proszkiem. Czysta bezwodna kofeina jest stosunkowo tania. Kilogramowe opakowanie kofeiny w proszku, pokrywające zalecane dzienne dawki dla dorosłego człowieka (400 mg) na 2500 dni (niemalże 7 lat) kosztuje około 100 zł. 

Inne nazwy kofeiny 

Interesujący jest fakt, że kojarzona głównie z kawą i napojami energetycznymi kofeina znajduje się również w innych napojach spożywanych codziennie przez miliony (a nawet miliardy!) osób na całym świecie. Herbata (sporządzona z liści krzewu herbacianego – Camellia sinensis), yerba mate czy kakao również zawierają kofeinę. Ten pobudzający alkaloid nazywany jest również teiną (jeżeli pochodzi z herbaty), mateiną (jeżeli pochodzi z yerba mate), guaraniną (jeżeli pochodzi z guarany).

Nieważne, jakiego synonimu użyjemy do nazwania najpopularniejszej używki świata, pod względem chemicznym nadal jest to ta sama substancja. Ewentualne różnice w jej wpływie na organizm wynikają z ilości oraz otoczenia chemicznego, czyli innych substancji, z którymi kofeina jest przez nas zażywana. 

Kofeina – właściwości i zastosowania 

Ze względu na swoje właściwości kofeina wiąże się z białkami osocza i jest dystrybuowana w całym organizmie. Ma zdolność przenikania przez barierę krew-mózg, została oznaczona w nasieniu, łożysku czy płynie owodniowym. 

Ze względu na podobieństwo w budowie chemicznej do adenozyny kofeina jest nieselektywnym antagonistą jej receptorów. Oznacza to, że blokuje wybrane receptory adenozyny, powodując uwalnianie neuroprzekaźników acetylocholiny, noradrenaliny, dopaminy, serotoniny. Ich podwyższone stężenie skutkuje między innymi pobudzeniem układu nerwowego, przyspieszeniem pracy serca oraz rozszerzeniem naczyń krwionośnych.

Małe dawki kofeiny (100–300 mg) pozytywnie wpływają na jakość naszej pracy umysłowej (poprawiają koncentrację i sprawność myślenia) oraz fizycznej (zmniejszają senność i zmęczenie). Do innych efektów spożywania kofeiny zaliczamy umiarkowane działanie moczopędne, wpływa na procesy metaboliczne (zwiększenie intensywności spalania tkanki tłuszczowej) oraz stymulację działania układu oddechowego.  

Powiązane produkty

Kofeina – gdzie można ją znaleźć? 

Kofeinę znajdziemy przede wszystkim w produktach spożywczych. W przypadku naparów (kawy, herbaty, yerba mate) jej ilość zależy od czasu i sposobu parzenia. Przykładowo: kawa może być parzona przelewowo, ciśnieniowo lub być przygotowana z proszku (kawa instant – popularnie nazywana rozpuszczalną). Dlatego też nie można udzielić jednoznacznej odpowiedzi na pytanie: Ile kofeiny ma kawa? W filiżance kawy może znajdować się od 50 do 400 mg tej substancji.

W przypadku herbaty w zależności od jej rodzaju (biała, czarna zielona, czerwona) stężenie waha się od 5 do 100 mg na kubek. Kofeiny nie znajdziemy w herbatach typu rooibos, które są herbatami tylko z nazwy. Są one produkowane z części rośliny (Aspalathus linearis), która – w przeciwieństwie do krzewu herbacianego – nie zawiera omawianego alkaloidu. Kakao natomiast jest w kofeinę ubogie – kubek napoju zawiera jej około 5 mg. Pobudzający alkaloid znajduje się również w orzechach koli, które pierwotnie były używane jako jeden ze składników popularnego napoju gazowanego typu cola. Aktualnie orzechy z kofeiną nie są jej źródłem w napojach tego typu. Zawartość kofeiny w napojach energetycznych oraz gazowanych jest zróżnicowana i może wahać się od kilku do kilkuset miligramów. 

Kawy (ziarniste i mielone) oraz herbaty bezkofeinowe również mogą zawierać niewielkie ilości alkaloidu. Powodem jest niedoskonałość procesu ekstrakcji kofeiny z pierwotnego surowca oraz normy prawne, które dopuszczają pewne zawartości kofeiny w produktach oznaczonych etykietą „bezkofeinowe”. 

Ze względu na swoje właściwości kofeina jest stosowana do produkcji leków. Znajdziemy ją w preparatach przeciwbólowych, moczopędnych czy zalecanych w terapii astmy oskrzelowej, zamkniętą w kapsułkach, w tabletkach czy w proszkach służących do sporządzania roztworów. 

Również przemysł kosmetyczny korzysta z dobrodziejstwa kofeiny. Żele antycellulitowe, szampony na porost włosów czy kremy pod oczy to tylko kilka przykładów produktów, w których składzie jest wymieniana. 

Wpływ na procesy metaboliczne – przyspieszenie lipolizy tkanki tłuszczowej powoduje, że jest ona komponentem wielu preparatów (najczęściej w tabletkach) przeznaczonych osobom dbającym o linię. Obok innych substancji znajdziemy ja również w żelach energetycznych dla sportowców wyczynowych. 

Kofeina – czy można ją przedawkować? 

Zgodnie z opinią Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) dzienna dawka kofeiny około 400 mg kofeiny (obliczona dla dorosłego człowieka o wadze 70 kg – około 5,7 mg/kg) nie powinna powodować długofalowych negatywnych zdrowotnych skutków ubocznych.  

Czy w ciąży oraz w trakcie karmienia piersią można pic kawę? W przypadku kobiet ciężarnych oraz karmiących piersią dzienna dawka nie powinna przekraczać, w zależności od źródła, 200 mg lub 300 mg kofeiny. Należy jednak zwrócić uwagę, aby jej nie nadużywać i nie łączyć z dużymi ilościami innych źródeł kofeiny jak herbaty czy yerba mate.

Objawy spożycia nadmiernej ilości kofeiny (powyżej 500 mg dziennie) – przedawkowania – to wysoka pobudliwość, bezsenność, problemy żołądkowe, arytmia, zwiększona diureza (zwiększona częstość oddawania moczu). Dawka śmiertelna alkaloidu wynosi 10 g

Kofeina – szkodliwość, uzależnienie od kofeiny 

Spożywanie kofeiny może przynieść niepożądane skutki uboczne. Działanie moczopędne może przyczynić się do wypłukiwania niektórych składników mineralnych z naszego organizmu. Jest substancją psychoaktywną i w związku z tym może wywoływać uzależnienie fizyczne i psychiczne, jednak w łagodnej i niezagrażającej życiu formie. U osób uzależnionych do najczęściej występujących objawów odstawienia zalicza się senność, bóle głowy, zmęczenie, drażliwość, niezdolność do efektywnej pracy czy zaburzenia koncentracji uwagi. 

Kofeina – przeciwwskazania do spożywania 

Kofeina może w negatywny sposób wpływać na niektórych ludzi, powodując rozdrażnienie, niepokój i problemy ze spaniem. Wchodzi w interakcję z niektórymi lekami, wywołując zwiększone działanie np. niektórych środków zwiotczających mięśnie czy antydepresantów. Ograniczenie spożycia kofeiny zaleca się także osobom cierpiącym na nadciśnienie, choroby serca, cukrzycę czy nietrzymanie moczu

  1. R. Wierzejska, Kofeina – powszechny składnik diety i jej wpływ na zdrowie, "Roczniki Państwowego Zakładu Higieny", nr 63 (2) 2012.
  2. H. Bojarowicz, M. Przygoda, Kofeina. Cz. I. Powszechność stosowania kofeiny oraz jej działanie na organizm, "Problemy Higieny i Epidemiologii", nr 93 (1) 2012. 
  3. J. C. Verster, J. Koenig, Caffeine intake and its sources: A review of national representative studies, "Critical Reviews in Food Science and Nutrition", nr 58 (8) 2018.
  4. G. A. Spiller, Caffeine, CRC Press 2019.  

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Lukrecja – co to za roślina? Właściwości, działanie, przeciwwskazania

    Któż z nas chociaż jeden raz w życiu nie zetknął się z niezwykłymi, czarnymi cukierkami o ślimakowatym kształcie? Ponoć albo się je kocha, albo nienawidzi. Charakterystyczny kolor i smak słodycze te zawdzięczają zawartości ekstraktu z lukrecji – rośliny, nad której bogactwem zastosowań warto się pochylić. Czym zatem jest lukrecja, jakie ma właściwości i jaki może mieć wpływ na nasze zdrowie?

  • Kwas hialuronowy – charakterystyka, właściwości i zastosowanie

    Kwas hialuronowy to jedna z najbardziej znanych makrocząsteczek na świecie. Występuje nie tylko w ustroju człowieka, ale również w innych organizmach zwierzęcych, a takie rozpowszechnienie przekłada się na jego szerokie zastosowanie w medycynie i farmacji. Z czego wynika ta popularność? Jakie właściwości ma hialuronian? Oto garść informacji na jego temat.

  • Kreatyna – właściwości, działanie, efekty. Jak ją dawkować?

    Kreatyna – jakie pełni funkcje? Czy ma potencjał, aby stać się suplementem kojarzonym nie tylko z odżywkami dla sportowców? Czym różnią się jej formy? Odpowiedzi na te i wiele innych pytań znajdziecie w poniższym artykule.

  • Ceramidy – czym są? Jakie mają właściwości? Dla kogo kosmetyki z ceramidami?

    Ceramidy to naturalnie występujące w naskórku substancje budulcowe, które dzięki swojej budowie i właściwościom mają szerokie zastosowanie w przemyśle kosmetycznym. W artykule odpowiemy na pytania o to, czym są ceramidy, jakie jest ich znaczenie w skórze oraz jak je stosować w codziennej pielęgnacji.

  • Dioksyny – toksyczność, objawy i skutki zatrucia

    Dioksyny należą do chorobotwórczych związków chemicznych, które od lat znajdują się na listach światowych organizacji dbających o zdrowie i życie ludzi oraz zwierząt, a także nadzorujących dobrostan środowiska. To substancje niemające żadnego praktycznego zastosowania, ale za to z długą listę skutków ubocznych ich obecności w organizmie. Czym są dioksyny i dlaczego są groźne?

  • Minerał mika – właściwości kosmetyków z łuszczykiem

    Mika, nazywana łuszczykiem, to minerał, który wykorzystuje się w wielu gałęziach przemysłu. Do branż, w których mika jest niezwykle ceniona, zalicza się przemysł kosmetyczny. Zwłaszcza producenci kosmetyków mineralnych korzystają z naturalnych złóż miki. Jakie cechy powodują, że ten minerał jest szczególnie ceniony? W jakich produktach można go znaleźć? Czy jest bezpieczny?

  • Wazelina – jak działa?

    Wazelina od lat cieszy się popularnością wśród ludzi w każdym wieku ze względu na jej uniwersalne zastosowanie. W poniższym artykule omawiamy wszystkie zalety i właściwości wazeliny, a także sprawdzamy, czy jej stosowanie jest bezpieczne.

  • Silikony w kosmetykach – czy są bezpieczne?

    Silikony to składniki zaliczające się do tych niesłusznie uznawanych za niebezpieczne. Przybliżamy fakty i obalamy mity z nimi związane. Podpowiadamy: jakie właściwości mają silikony? W których kosmetykach znajdziemy silikony? Czy są bezpieczne? Dla kogo kosmetyki z silikonami są wskazane, a kto powinien od nich stronić?

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij