Jak działają glikokortykosteroidy? Czy są bezpieczne?
Alicja Świątek

Jak działają glikokortykosteroidy? Czy są bezpieczne?

Kortykosteroidy są to hormony kory nadnerczy wytwarzane w sposób naturalny w naszym organizmie i warunkujące wiele procesów życiowych. Hormony te wykazują bardzo silne i różnorodne działania (np. przeciwzapalne, przeciwobrzękowe, przeciwalergiczne, immunosupresyjne, regulujące przemiany węglowodanów, białek i tłuszczów), które można z powodzeniem wykorzystywać w leczeniu rozmaitych chorób. Era kortykosteroidoterapii rozpoczęła się w 1951 roku, kiedy to amerykański biochemik i farmakolog Robert Burns Woodward zsyntetyzował hormon kory nadnerczy – kortyzon.

Kortykosteroidy są hormonami naturalnie wytwarzanymi w organizmie człowieka. Zalicza się do nich m.in.: kortyzon, kortyzol, kortykosteron. Związki te wykazują wielokierunkowe działanie, np. przeciwzapalne, immunosupresyjne, regulujące metabolizm białek, węglowodanów i tłuszczów. Właściwości te wykorzystywane są w leczeniu licznych chorób o podłożu zapalnym, terapii substytucyjnej zaburzeń endokrynologicznych, a także w zapobieganiu odrzucenia przeszczepu. Jednak ich stosowanie, zwłaszcza długotrwałe, wiąże się z ryzykiem wystąpienia wielu działań niepożądanych.

Co to są kortykosteroidy (glikokortykosteroidy)?

Glikokortykosteroidy (GKS, kortykosteroidy) są hormonami steroidowymi, które regulują przemiany białek, węglowodanów i tłuszczów, a tym samym wiele procesów metabolicznych. Zalicza się do nich: kortyzol, kortykosteron i kortyzon. Związki te produkowane są w organizmie człowieka przez korę nadnerczy pod wpływem działania hormonu adrenokortykotropowego (ACTH). Należy jednak przypomnieć, że nazwą kortykosteroidy określane są także glikokortykosteroidy pochodzenia syntetycznego, które stanowią leki o szerokim działaniu przeciwzapalnym, przeciwalergicznym i immunosupresyjnym. W tej grupie farmaceutyków można wyróżnić: hydrokotyzon, prednizolon, betametazon, mometazon, czy budezonid.

Kortykosteroidy – działanie

Mechanizm działania glikokortykosteroidów jest złożony i nie w pełni poznany. Wiadomo jednak, że w większości komórek organizmu człowieka istnieją receptory dla tej grupy związków. Dlatego niezależnie od drogi podania (wziewna, doustna, zewnętrzna na skórę) wywołują one efekt farmakologiczny. Powodują działanie przeciwalergiczne, a także immunosupresyjne  (osłabienie działania układu immunologicznego). Głównie jednak działają przeciwzapalnie poprzez blokowanie fosfolipazy A2, w wyniku czego następuje zmniejszenie wytwarzania mediatorów prozapalnych. Dodatkowo regulują przemiany białek, węglowodanów i tłuszczów, a także wpływają na funkcjonowanie narządów oraz przebieg procesów odpornościowych.

Kortykosteroidy a tycie

Długotrwałe stosowanie kortykosteroidów może powodować liczne działania niepożądane. Jednym z nich jest zwiększenie masy ciała, początkowo będące skutkiem obrzęków oraz zwiększonego łaknienia. Jednak w dłuższej perspektywie dochodzi do nadmiernego gromadzenia się tkanki tłuszczowej w charakterystycznych miejscach. Jednocześnie obtłuszczeniu nie ulegają kończyny, w których następuje utrata masy mięśniowej. Może wówczas wystąpić tzw. zespół Cushinga. Objawia się otyłością centralną, z kumulacją tłuszczu w obrębie brzucha, nad obojczykami, na twarzy, która często określana jest jako „księżyc w pełni” oraz w okolicy karku, co nazywane jest „karkiem bawolim”. Dodatkowo może pojawić się ścieńczenie skóry, co prowadzi do rozstępów w rejonach brzucha, ud, pośladków, piersi oraz ramion.

Kortykosteroidy a alkohol

Kortykosteroidów, jak innych leków, bezwzględnie nie można łączyć z alkoholem. W przypadku tej grupy farmaceutyków długotrwałe przyjmowanie ich z alkoholem może doprowadzić do nieodwracalnego uszkodzenia nerek i wątroby. Wówczas może dojść do marskości wątroby, a nawet jej całkowitej niewydolności. Dodatkowo mogą wystąpić inne działania niepożądane, jak: zaburzenia żołądkowo-jelitowe, reakcje alergiczne, odwodnienie organizmu, zwiększone ciśnienie krwi, uporczywe bóle w klatce,  a także depresja.

Kortykosteroidy a inne leki

Kortykosteroidy wchodzą w wiele interakcji z innymi lekami. Dlatego przed ich zastosowaniem warto zapoznać się z informacjami zamieszczonymi w ulotce oraz poinformować lekarza o wszystkich stosowanych lekach i chorobach. Jednoczesne stosowanie glikokortykosteroidów i NLPZ (niesteroidowych leków przeciwzapalnych), np. ibuprofenu, może zwiększać ryzyko krwawień z przewodu pokarmowego oraz powstawania owrzodzeń. Leki – fenytoina, efedryna, ryfabutyna, karbamazepina, barbiturany, ryfampicyna, primidon, sympatykomimetyki i aminoglutetimid – mogą nasilać metabolizm tej grupy leków, co skutkuje obniżeniem stężenia glikokortykosteroidów we krwi, przez co wymagane jest zwiększenie dawki leku.

Warto wykonywać badania czasu protrombinowego (PT) u pacjentów przyjmujących kortykosteroidy i pochodne kumaryny (działające przeciwzakrzepowo). Należy zachować ostrożność przyjmując aspirynę łącznie z kortykosteroidami, zwłaszcza przy stwierdzonej hipoprotrombinemii. Ketokonazol może powodować niewydolność nadnerczy w trakcie odstawiania kortykosteroidów, poprzez hamowanie produkcji hormonów w nadnerczach. Z kolei przy jednoczesnym przyjmowaniu amfoterycyny, leków moczopędnych, glikozydów nasercowych, teofiliny oraz innych leków nasilających usuwanie potasu (np. diuretyki pętlowe) istnieje zagrożenie hipokaliemii, czyli obniżenia poziomu potasu we krwi. Warto również dodać, że kortykosteroidy zmniejszają hipotensyjne działanie wielu grup leków na nadciśnienie. Ponadto w wyniku interakcji z rytonawirem, doustnymi lekami antykoncepcyjnymi zawierającymi estrogeny, a także złożonymi plastrami antykoncepcyjnymi stężenie kortykosteroidów w osoczu może ulec wzrostowi. Natomiast spadek stężenia glikokortykosteroidów  w osoczu może nastąpić pod wpływem aktywności erytromycyny.

Kortykosteroidy mogą przyczyniać się do spadku przyswajania wapnia, obniżenia aktywności leków przeciwcukrzycowych, hamowania działania somatotropiny, benzoesanu sodu i fenylobutyratu sodu.

Większe dawki sterydów ograniczają odpowiedź układu odpornościowego na szczepionki, dlatego nie należy ich łączyć z żywymi szczepionkami.

Istnieje także zagrożenie uszkodzeń hematologicznych na skutek jednoczesnego podawania kortykosteroidów z metotreksatem. Przypuszcza się, że równoczesne przyjmowanie inhibitorów CYP3A nasila ryzyko pojawienia się ogólnoustrojowych skutków ubocznych.

Powiązane produkty

Co leczy się kortykosteroidami?

Glikokortykosteroidy mogą być stosowane w terapii substytucyjnej, gdy stwierdzone są niedobory hormonów kory nadnerczy. Ze względu na silne działanie przeciwzapalne oraz immunosupresyjne wykorzystywane są również w leczeniu licznych chorób.

W postaci doustnej glikokortykosteroidy podaje się podczas leczenia chorób:

  • reumatologicznych (reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)),
  • układowych tkanki łącznej (toczeń rumieniowaty układowy),
  • dermatologicznych (pęcherzyca, ciężka postać łuszczycy),
  • alergicznych (atopowe zapalenie skóry (AZS), astma oskrzelowa),
  • oczu (zapalenie nerwu wzrokowego, półpasiec oczny), 
  • krwi (niedokrwistość hemolityczna),
  • układu oddechowego (sarkoidoza),
  • przewodu pokarmowego (choroba Leśniowskiego-Crohna),
  • układu nerwowego (zaostrzenie w przebiegu stwardnienia rozsianego).

Dodatkowo ze względu na działanie immunosupresyjne, wykorzystywane są w zapobieganiu odrzucenia przeszczepów. Glikokortykosteroidy podawane są również przewlekle, w postaci wziewnej, jako inhalacje w astmie oskrzelowej. Zewnętrznie w formie maści, kremów stosowane są w leczeniu miejscowych stanów zapalnych, zwłaszcza dermatoz.  Glikokortykosteroidy wykorzystywane są także w celu ograniczenia nadmiernego wydzielania hormonów nadnerczy oraz w niektórych przypadkach nowotworów aby zmniejszyć ciśnienie wewnątrzczaszkowe i obrzęk mózgu. Natomiast nie należy ich podawać do zmniejszenia ciśnienia wewnątrzczaszkowego będącego efektem urazu.

Kortykosteroidy – skutki uboczne

Krótkotrwałe przyjmowanie kortykosteroidów jest stosunkowo bezpieczne, a prawdopodobieństwo wystąpienia skutków ubocznych jest bardzo niewielkie. Należy jednak podkreślić, że ich długotrwałe przyjmowanie – zwłaszcza w postaci doustnej – niesie ze sobą ryzyko wystąpienia licznych działań niepożądanych, z których niektóre mogą być nieodwracalne. W wyniku przewlekłej terapiiglikokortykosteroidami może dojść do zahamowania czynności nadnerczy. Z kolei ich nagłe odstawienie może wywołać ostrą niewydolność nadnerczy, spadek ciśnienia, a nawet zgon. Przy długim okresie stosowania kortykosteroidów następuje osłabienie naturalnej odporności organizmu. Prowadzi to do zwiększonej podatności  na zakażenia i infekcje bakteryjne, wirusowe i grzybicze.

Ze względu na wpływ glikokortykosteroidów na metabolizm białek, węglowodanów i tłuszczów dochodzi do szeregu zmian w organizmie. Przy długotrwałym stosowaniu ogólnoustrojowym mogą wystąpić: zaburzenia neurologiczno-psychiczne (depresja, zmiany nastroju, napady agresji, bezsenność), jaskra, wzrost poziomu cukru we krwi (prowadzący do cukrzycy), kumulacja wody i sodu w organizmie, co przyczynia się do powstawania obrzęków i nadciśnienia, obniżenia poziomu potasu oraz znacznej utraty wapnia, która może doprowadzić do odwapnienia kości, a nawet osteoporozy, rozwoju zespół Cushinga, upośledzenia wzrostu u dzieci, choroby wrzodowej żołądka (na skutek ograniczenia powstawania prostaglandyn, a tym samym zmniejszenie wydzielania ochronnego śluzu), spadku siły mięśniowej oraz zaburzenia miesiączkowania.

  1. Kaszuba A., Miejscowe glikokortykosteroidy w leczeniu chorób skóry — zalecane standardy postępowania, „journals.viamedica.pl” [online], https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/viewFile/10126/8626, [dostęp:] 01.12.2021 r.
  2. Suska A., Zastosowanie leków immunomodulujących nowej generacji w szpiczaku plazmocytowym ,„ szpiczak.org” [online],  , http://szpiczak.org/wp-content/uploads/aktualnosci/2020/PHMD-leki-immunomodulujace-2019.pdf, [dostęp:] 01.12.2021 r.
  3. Grzanka A., Niegenomowy mechanizm działania glikokortykosteroidów, „journals.viamedica.pl” [online], https://journals.viamedica.pl/advances_in_respiratory_medicine/article/viewFile/27793/22576, [dostęp:] 01.12.2021 r.,
  4. Arcimowicz M., Donosowe glikokortykosteroidy w leczeniu alergicznego nieżytu nosa, „alergia-astma-immunologia.pl” [online], http://www.alergia-astma-immunologia.pl/2016_21_1/AAI_01_2016_arcimowicz.pdf, [dostęp:] 01.12.2021 r.
  5. Kazimierz Jaworek A. i in., Znaczenie miejscowych glikokortykosteroidów we współczesnym lecznictwie dermatologicznym. Część 1., „akademiamedycyny.pl” [online],  https://www.akademiamedycyny.pl/wp-content/uploads/2017/09/5.pdf , [dostęp:] 01.12.2021 r.
  6. Jonczyk P., Symptomatologia zespołu Cushinga, „endokrynologiapediatryczna.pl” [online],  https://endokrynologiapediatryczna.pl/?doi=10.18544/EP-01.13.01.1476, [dostęp:] 01.12.2021 r.

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Jak dawkować melatoninę na sen? Czy pomaga zasnąć?

    Melatonina to kluczowy hormon procesu zasypiania. Jej niedobory mogą niekorzystnie wpływać na zachowanie prawidłowego cyklu okołodobowego, a tym samym przyczyniać się do występowania zaburzeń wielu mechanizmów zachodzących w organizmie. Ilość wydzielanej melatoniny zmniejsza się wraz z wiekiem, przez co najbardziej narażone na jej niedobory są osoby starsze. Jakie inne funkcje spełnia hormon snu, jak należy go suplementować i czym objawiają się niedobory melatoniny? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Lukrecja – co to za roślina? Właściwości, działanie, przeciwwskazania

    Któż z nas chociaż jeden raz w życiu nie zetknął się z niezwykłymi, czarnymi cukierkami o ślimakowatym kształcie? Ponoć albo się je kocha, albo nienawidzi. Charakterystyczny kolor i smak słodycze te zawdzięczają zawartości ekstraktu z lukrecji – rośliny, nad której bogactwem zastosowań warto się pochylić. Czym zatem jest lukrecja, jakie ma właściwości i jaki może mieć wpływ na nasze zdrowie?

  • Czym jest i jak działa żeń-szeń? Zastosowanie i przeciwwskazania do stosowania Panax ginseng

    Żeń-szeń, nazywany również ginsengiem lub wszechlekiem, jest jednym z najlepiej opisanych adaptogenów. Według medycyny chińskiej powinno się go stosować jedynie w miesiącach zimowych. Żeń-szeń może wpływać na poprawę funkcji kognitywnych (poznawczych), poprawia samopoczucie i pamięć, łagodzi stres oraz działa korzystnie na skórę i potencję seksualną. Na rynku można kupić wiele preparatów z żeń-szeniem, zarówno w formie tabletek czy kapsułek, jak i płynnych ekstraktów. Który preparat z żeń-szeniem wybrać, jaka jest dzienna zalecana dawka tego adaptogenu oraz w jakiej porze dnia należy zażywać ten suplement? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Cytrynian magnezu, zwykły magnez, a może magnez z witaminą B6 – który wybrać?

    W aptekach i sklepach z suplementami dostępnych jest kilka form magnezu. Jedne preparaty występują w postaci magnezu z witaminą B6, inne określane są mianem cytrynianu magnezu (także w wersji z pirydoksyną), a jeszcze inne oferowane są w formie samego magnezu. Magnez można kupić zarówno w formie tabletek, kapsułek, saszetek z proszkiem do rozpuszczania w wodzie, jak i w postaci płynu czy żelek. Czym różnią się poszczególne suplementy, które połączenie jest najskuteczniejsze i najlepiej przyswajalne oraz dlaczego magnezu nie wolno łączyć z preparatami zawierającymi żelazo i wapń? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Co to jest cholekalcyferol – czyli jak powstaje witamina D w kapsułkach?

    Cholekalcyferol jest formą witaminy D3, która jest niezbędna do utrzymania zdrowego układu kostnego i zdrowia skóry. Może być syntetyzowana przez skórę pod wpływem promieni UVB lub przyjmowana w formie suplementów diety. Ułatwia wchłanianie wapnia i fosforu, umożliwiając m.in. prawidłowy rozwój kości i zębów.

  • Jad pszczeli – jakie ma właściwości lecznicze?

    Jad wytwarzany przez pszczoły miodne (Apis mellifera) to bezwonna, bezbarwna, gorzka ciecz, zawierająca mieszaninę różnych aktywnych substancji, takich jak peptydy, białka o właściwościach enzymatycznych czy biogenne aminy. Mimo że jest toksyną, która może prowadzić do wystąpienia reakcji alergicznej, to posiada także liczne właściwości prozdrowotne. Jakie są wyniki badań dotyczących jadu pszczelego?

  • Suplementacja przy insulinooporności

    Insulinooporność jest zaburzeniem metabolizmu, które może zamienić się w poważną chorobę, która obecnie może dotyczyć nawet 2 milionów Polaków. Przyczynia się do tego przede wszystkim siedzący tryb życia, przetworzona, wysokoenergetyczna żywność, a także przewlekły stres wpływający na nasze zachowania żywieniowe – „zajadanie” problemów. Insulinooporność nie musi być leczona, niemniej jeśli na czas nie zareagujemy zmianą dotychczasowego stylu życia, może przerodzić się w pełnoobjawowe schorzenie – cukrzycę. Cennym elementem uzupełniającym dietoterapię może być racjonalna, przemyślana suplementacja. Jakie składniki szczególnie wspierają zdrowie metaboliczne?

  • Suplementacja w Hashimoto – jak wpływają na to nutraceutyki?

    Hashimoto, a raczej autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, jest coraz powszechniej diagnozowanym schorzeniem. Mówimy o nim wtedy, gdy nasz układ odpornościowy atakuje tarczycę. W chorobie tej może dojść zarówno do podwyższonej czynności gruczołu, jak i normalnej lub obniżonej czynności. Hashimoto dotyka znacznie częściej kobiety niż mężczyzn. Wsparciem działania tarczycy, jak i całej terapii, może być racjonalna suplementacja w oparciu o składniki, których skuteczność potwierdzają wyniki badań naukowych.

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij