Gruźlica – przyczyny, objawy, leczenie, powikłania. Jak zapobiegać gruźlicy?
Katarzyna Gmachowska

Gruźlica – przyczyny, objawy, leczenie, powikłania. Jak zapobiegać gruźlicy?

Przed erą antybiotykoterapii była jedną z głównych przyczyn zgonów. Gruźlica, bo o niej mowa, występuje obecnie znacznie rzadziej i jest w pełni wyleczalna. Co wywołuje gruźlicę i jakie są objawy tej choroby? W jaki sposób leczy się gruźlicę? Co robić, aby jej zapobiec? 

Gruźlica jest chorobą zakaźną, wywoływaną przez prątki z grupy Mycobacterium tuberculosis. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową w wyniku dostania się prątków gruźlicy do dróg oddechowych. Tylko około 2–3 % wszystkich zakażeń prątkami Kocha prowadzi do rozwoju gruźlicy. Najczęstszą postacią choroby jest gruźlica płucna, która objawia się przewlekłym kaszlem, odkrztuszaniem wydzieliny, dusznością, bólem w klatce piersiowej oraz krwiopluciem.  

Gruźlica – charakterystyka choroby. Co ją wywołuje?  

Gruźlica jest chorobą zakaźną wywoływaną przez prątka gruźlicy z grupy Mycobacterium tuberculosis complex (M. tuberculosis, M. bovis i M. africanum). Gruźlica dawniej nazywana była galopującymi suchotami, ze względu na fakt, iż w krótkim okresie prowadziła do ciężkiego wyniszczenia i objawów takich jak krwioplucie, gorączka, utrata masy ciała i kaszel.

Do zakażenia gruźlicą dochodzi drogą kropelkową. Najczęstszą postacią tejże choroby jest gruźlica płucna, choć prątki gruźlicy, nazywane także prątkami Kocha, mogą wraz z krwioobiegiem docierać do wszystkich narządów. Prątki gruźlicy po dostaniu się do organizmu mogą pozostawać w formie utajonej i prowadzić do rozwoju objawów choroby nawet po wielu latach od zakażenia.  

Zachorowalność na gruźlicę w Polsce  

Gruźlica jest jedną z najczęstszych chorób zakaźnych na całym świecie. Polska zalicza się do krajów o średniej zapadalności na gruźlicę. W 2018 roku w Polsce odnotowano 5787 przypadków zachorowań na gruźlicę. Objawy choroby zazwyczaj rozwijają się u dorosłych, dzieci natomiast chorują rzadko, co jest zasługą obowiązkowych szczepień BCG po porodzie.  

Do czynników predysponujących do rozwoju gruźlicy zalicza się zakażenie HIV, alkoholizm, narkomanię, nikotynizm, niedobory odporności, leczenie immunosupresyjne oraz niedowagę.  

Typy gruźlicy  

Ze względu na fazę rozwoju zakażenia prątkiem Kocha wyróżnia się gruźlicę pierwotną i popierwotną. Gruźlica pierwotna rozwija się po pierwszym kontakcie z patogenem, najczęściej objawy dotyczą układu oddechowego, zwłaszcza płuc. Natomiast gruźlica popierwotna powstaje na skutek reaktywacji latentnego (utajonego) zakażenia pierwotnego prątkami Mycobacterium tuberculosis, najczęściej w momencie wystąpienia dodatkowych czynników ryzyka takich jak zakażenie HIV, niedobory odporności, cukrzyca czy leczenie immunosupresyjne.  

Ze względu na miejsce bytowania prątków gruźlicy i objawy choroby wyróżnia się gruźlicę płucną oraz pozapłucną. Gruźlica płucna stanowi zdecydowaną większość przypadków choroby i może mieć postać gruźlicy prosówkowej, zapalenia płuc lub gruźlicy włóknisto-jamistej. Gruźlica pozapłucna stanowi niecałe 10% wszystkich przypadków choroby i najczęściej dotyczy opłucnej, węzłów chłonnych, układu moczowo-płciowego, kości, stawów, mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych.  

Powiązane produkty

Gruźlica – jak dochodzi do zarażenia prątkami gruźlicy? 

Gruźlica przenoszona jest drogą kropelkową przez kontakt z wydzieliną z dróg oddechowych chorego. Objawy choroby mogą wystąpić u człowieka, ale także u zwierząt, zwłaszcza u bydła (zakażenie Mycobacterium bovis). W przeszłości do zakażenia prątkami Kocha dochodziło także na skutek wypicia mleka od chorego bydła, obecnie ta droga zakażenia została wyeliminowana.  

Źródłem zakażenia najczęściej jest chory na gruźlicę płucną, który w momencie prątkowania (wraz w wydzieliną z dróg oddechowych) wydziela prątki gruźlicy, które po zainhalowaniu przez osoby z otoczenia prowadzą do zakażenia. Do zakażenia więc najczęściej dochodzi w zamkniętych, niedostatecznie wentylowanych pomieszczeniach.  

Warto podkreślić, że tylko u około 2–3% osób zakażonych dochodzi do rozwoju objawów gruźlicy. W pozostałych przypadkach zakażenie pozostaje w stanie utajonym, które może się reaktywować nawet po kilkunastu latach (5–10% przypadków).  

Objawy gruźlicy  

Do najczęstszych objawów gruźlicy zalicza się: 

  • symptomy ogólne – utrata masy ciała, brak apetytu, nawracające gorączki lub stany podgorączkowe, wzmożona potliwość w nocy i ogólne osłabienie, 
  • kaszel – jest to najczęstszy objaw gruźlicy płucnej i trwa powyżej 3 tygodnie,
  • odkrztuszanie wydzieliny o charakterze śluzowym, ropnym lub podbarwionej krwią,
  • duszność
  • ból w klatce piersiowej, 
  • krwioplucie,
  • objawy neurologiczne w przypadku gruźliczego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (silny ból głowy, gorączka, sztywność karku, zaburzenia świadomości, wymioty), 
  • krwiomocz w przypadku gruźlicy dróg moczowo-płciowych
  • ból kości, patologiczne złamania w gruźlicy kości

Diagnostyka gruźlicy  

W przypadku podejrzenia gruźlicy zaleca się wykonanie RTG klatki piersiowej, pobranie plwociny na badania bakteriologiczne lub wykonanie testów IGRA, które są oparte na wydzielaniu interferonu γ przez limfocyty T.  

Odczyn tuberkulinowy, inaczej skórny test tuberkulinowy (TST, ang. tuberculin skin test), który polega na śródskórnym podaniu tuberkuliny i ocenie średnicy nacieku po 48–72 godzinach, nie różnicuje zakażenia prątkami od obecności choroby.  

W badaniach krwi niekiedy obserwuje się leukopenię lub leukocytozę, cechy niedokrwistości, przyspieszony OB.  

W przypadku podejrzenia gruźlicy opon mózgowo-rdzeniowych pobiera się płyn mózgowo-rdzeniowy poprzez nakłucie lędźwiowe.  

Gruźlica – leczenie i możliwe powikłania 

W procesie leczniczym gruźlicy stosuje się intensywne leczenie preparatami przeciwprątkowymi. Leczenie gruźlicy jest dwuetapowe: 

  • I etap – faza wstępna, trwająca 2 miesiące (do stosowanych leków zalicza się ryfampicynę, izoniazyd, etamputol, pirazynamid),
  • II etap – faza kontynuacji, leczenie 4 miesiące ryfampicyną i izoniazydem.  
Każdy przypadek gruźlicy jest zgłaszany przez lekarza do Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej.  

Profilaktyczne leczenie lekami przeciwprątkowymi stosuje się przez okres 6 lub 9 miesięcy u osób, które miały bezpośredni kontakt z chorym, zwłaszcza dzieci poniżej 5. roku życia i osób leczonych immunosupresyjnie, mających zmiany pogruźlicze w RTG klatki piersiowej i nieleczonych wcześniej na gruźlicę, osób z HIV, które mają dodatni wynik testu IGRA. 

Do najczęstszych powikłań gruźlicy należą odma opłucnowa, zwłóknienie opłucnej, krwotok płucny lub ropniak opłucnej. Są to choroby zagrażające życiu i mogą prowadzić do śmierci.  

Jak zapobiec gruźlicy?  

Do najważniejszych metod profilaktyki przeciwgruźliczej zalicza się: 

  • unikanie kontaktu z osobami chorymi lub podejrzanymi o zachorowanie na gruźlicę,
  • szybką diagnostykę i wdrożenie leczenia osób chorych na gruźlicę, 
  • izolowanie osób chorych na gruźlicę, które są w etapie prątkowania (osoby takie powinny być hospitalizowane),  
  • częste wietrzenie pomieszczeń,  
  • szczepienie na gruźlicę (BCG). 

Szczepionka BCG  

Szczepionka przeciw gruźlicy (BCG, Bacillus Calmette-Guéri) zawiera żywe, ale osłabione prątki Mycobacterium. Szczepionka BCG jest jedną z najczęściej podawanych szczepionek na świecie. W Polsce szczepienie przeciw gruźlicy wykonuje się przed wypisaniem dziecka z oddziału noworodkowego. Szczepienie BCG chroni niemowlęta i dzieci przed rozwojem ciężkich postaci gruźlicy. Obecnie nie zaleca się stosowania dawek przypominających szczepionki.  

Nie należy wykonywać szczepienia przeciw gruźlicy u dzieci z ciężkimi niedoborami odporności, osób, które wcześniej chorowały na gruźlicę, dzieci zakażonych HIV oraz noworodków matek chorych na gruźlicę.  
  1. F. Mejza, Gruźlica, "www.mp.pl" [online] https://www.mp.pl/pacjent/pulmonologia/choroby/68756,gruzlica, [dostęp:] 12.11.2020. 
  2. Z. Dziubek, Choroby zakaźne i pasożytnicze, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2010.  

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Jak dawkować melatoninę na sen? Czy pomaga zasnąć?

    Melatonina to kluczowy hormon procesu zasypiania. Jej niedobory mogą niekorzystnie wpływać na zachowanie prawidłowego cyklu okołodobowego, a tym samym przyczyniać się do występowania zaburzeń wielu mechanizmów zachodzących w organizmie. Ilość wydzielanej melatoniny zmniejsza się wraz z wiekiem, przez co najbardziej narażone na jej niedobory są osoby starsze. Jakie inne funkcje spełnia hormon snu, jak należy go suplementować i czym objawiają się niedobory melatoniny? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Lukrecja – co to za roślina? Właściwości, działanie, przeciwwskazania

    Któż z nas chociaż jeden raz w życiu nie zetknął się z niezwykłymi, czarnymi cukierkami o ślimakowatym kształcie? Ponoć albo się je kocha, albo nienawidzi. Charakterystyczny kolor i smak słodycze te zawdzięczają zawartości ekstraktu z lukrecji – rośliny, nad której bogactwem zastosowań warto się pochylić. Czym zatem jest lukrecja, jakie ma właściwości i jaki może mieć wpływ na nasze zdrowie?

  • Czym jest i jak działa żeń-szeń? Zastosowanie i przeciwwskazania do stosowania Panax ginseng

    Żeń-szeń, nazywany również ginsengiem lub wszechlekiem, jest jednym z najlepiej opisanych adaptogenów. Według medycyny chińskiej powinno się go stosować jedynie w miesiącach zimowych. Żeń-szeń może wpływać na poprawę funkcji kognitywnych (poznawczych), poprawia samopoczucie i pamięć, łagodzi stres oraz działa korzystnie na skórę i potencję seksualną. Na rynku można kupić wiele preparatów z żeń-szeniem, zarówno w formie tabletek czy kapsułek, jak i płynnych ekstraktów. Który preparat z żeń-szeniem wybrać, jaka jest dzienna zalecana dawka tego adaptogenu oraz w jakiej porze dnia należy zażywać ten suplement? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Cytrynian magnezu, zwykły magnez, a może magnez z witaminą B6 – który wybrać?

    W aptekach i sklepach z suplementami dostępnych jest kilka form magnezu. Jedne preparaty występują w postaci magnezu z witaminą B6, inne określane są mianem cytrynianu magnezu (także w wersji z pirydoksyną), a jeszcze inne oferowane są w formie samego magnezu. Magnez można kupić zarówno w formie tabletek, kapsułek, saszetek z proszkiem do rozpuszczania w wodzie, jak i w postaci płynu czy żelek. Czym różnią się poszczególne suplementy, które połączenie jest najskuteczniejsze i najlepiej przyswajalne oraz dlaczego magnezu nie wolno łączyć z preparatami zawierającymi żelazo i wapń? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Co to jest cholekalcyferol – czyli jak powstaje witamina D w kapsułkach?

    Cholekalcyferol jest formą witaminy D3, która jest niezbędna do utrzymania zdrowego układu kostnego i zdrowia skóry. Może być syntetyzowana przez skórę pod wpływem promieni UVB lub przyjmowana w formie suplementów diety. Ułatwia wchłanianie wapnia i fosforu, umożliwiając m.in. prawidłowy rozwój kości i zębów.

  • Jad pszczeli – jakie ma właściwości lecznicze?

    Jad wytwarzany przez pszczoły miodne (Apis mellifera) to bezwonna, bezbarwna, gorzka ciecz, zawierająca mieszaninę różnych aktywnych substancji, takich jak peptydy, białka o właściwościach enzymatycznych czy biogenne aminy. Mimo że jest toksyną, która może prowadzić do wystąpienia reakcji alergicznej, to posiada także liczne właściwości prozdrowotne. Jakie są wyniki badań dotyczących jadu pszczelego?

  • Suplementacja przy insulinooporności

    Insulinooporność jest zaburzeniem metabolizmu, które może zamienić się w poważną chorobę, która obecnie może dotyczyć nawet 2 milionów Polaków. Przyczynia się do tego przede wszystkim siedzący tryb życia, przetworzona, wysokoenergetyczna żywność, a także przewlekły stres wpływający na nasze zachowania żywieniowe – „zajadanie” problemów. Insulinooporność nie musi być leczona, niemniej jeśli na czas nie zareagujemy zmianą dotychczasowego stylu życia, może przerodzić się w pełnoobjawowe schorzenie – cukrzycę. Cennym elementem uzupełniającym dietoterapię może być racjonalna, przemyślana suplementacja. Jakie składniki szczególnie wspierają zdrowie metaboliczne?

  • Suplementacja w Hashimoto – jak wpływają na to nutraceutyki?

    Hashimoto, a raczej autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, jest coraz powszechniej diagnozowanym schorzeniem. Mówimy o nim wtedy, gdy nasz układ odpornościowy atakuje tarczycę. W chorobie tej może dojść zarówno do podwyższonej czynności gruczołu, jak i normalnej lub obniżonej czynności. Hashimoto dotyka znacznie częściej kobiety niż mężczyzn. Wsparciem działania tarczycy, jak i całej terapii, może być racjonalna suplementacja w oparciu o składniki, których skuteczność potwierdzają wyniki badań naukowych.

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij