Aloes – źródło urody i zdrowia
Arabowie przywozili aloes w formie stężonego soku, zwanego aloną. Wytwarzana ona była z liści aloesu miażdżonych łącznie ze skórą i miała działanie silnie przeczyszczające. Skóra aloesu zawiera również, substancje odstraszające owady, co było wykorzystywane w Indiach do wytwarzania preparatów przeciw pchłom. W Afryce Pigmeje używali podczas polowań soku aloesowego w celu neutralizacji zapachu potu.
Do Europy roślina została sprowadzona w XIII w. przez Alberta Wielkiego. W Polsce początkowo uprawiano ją w ogrodach przyklasztornych, następnie trafiła do dworków szlacheckich i chłopskich zagród. Przez ludność uważana była za panaceum i stosowana zarówno wewnętrznie jak i zewnętrznie.
Aloes to roślina z rodziny złotogłowowatych, obejmuje ponad 200 gatunków gruboszowatych bylin występujących w obszarach strefy subtropikalnej Afryki, Ameryki Północnej i Środkowej. Roślina jest sukulentem przystosowanym do wegetacji w warunkach ograniczonej ilości wody. Wśród gatunków leczniczych szczególne znaczenie posiada aloes zwyczajny (Aloë barbadensis Miller syn. Aloë vera) uprawiany w południowych stanach Ameryki Północnej, w Ameryce Środkowej i Australii, oraz uprawiany w Polsce aloes drzewiasty (Aloë arborescens Mill.). Mniejsze znaczenie posiada aloes uzbrojony (Aloë ferox).
Aloes zwyczajny
Aloes zwyczajny (Aloë barbadensis Miller syn. Aloë vera), aloes prawdziwy jest najpowszechniejszym uprawianym gatunkiem aloesu. Roślina dorasta do 60 cm, posiada grube, mięsiste, mieczowate liście, zebrane w postaci odziomkowo wyrastającej wiązki. Liście są brzegiem kolczaste. Kwiaty ułożone są w grona koloru żółtego lub czerwonego. Po przekrojeniu liścia widoczny jest galaretowaty, zielonkawy miąższ i sącząca się z kanalików skóry żółta ciecz - aloina.
W miąższu aloesowym znajduje się dziewięć z dziesięciu niezbędnych człowiekowi aminokwasów egzogennych, (oprócz tryptofanu). Poza tym, zawiera on niewielkie ilości witamin: A, C, E oraz witaminy z grupy B. Aloes zawiera również szereg biopierwiastków jak: potas, wapń, magnez, sód, fosfor, cynk, siarkę i żelazo oraz śladowe ilości krzemu, manganu, niklu, boru, glinu, litu, chromu, miedzi, molibdenu i baru. Ważnym składnikiem miąższu aloesowego są enzymy oraz jedno, dwu i wielocukry lub ich pochodne.
Zastosowanie
W lecznictwie i kosmetyce wykorzystywane są sok i miazga ze świeżych liści, tzw. alona. Sok stosuje się w stanach zapalnych, leczy wrzody żołądka i dwunastnicy, schorzenia jelit oraz odbytu. Poprawia wchłanianie składników odżywczych w przewodzie pokarmowym, aktywizuje przemiany energetyczne, neutralizuje substancje toksyczne a zwłaszcza blokuje wchłanianie szkodliwych metali ciężkich.
Wykazuje on działanie bakteriobójcze, wirusobójcze, i grzybobójcze. Aktywizuje on również, układ odpornościowy i pomaga w utrzymaniu prawidłowej homeostazy; równowagi kwasowo-zasadowej, prawidłowego poziomu cukru w krwi i ma wpływ na obniżenie ilości cholesterolu oraz zachowanie właściwych proporcji pomiędzy cholesterolem HDL i LDL. Aloes znajduje zastosowanie w różnych kosmetykach dzięki zdolności przenikania w głąb skóry, regeneracji i jej ujędrniania. Wskazany jest dla cery suchej i dla cery z problemami dermatologicznymi
Aloes drzewiasty
Aloes drzewiasty (Aloë arborescens Mill.) osiąga w stanie naturalnym wysokość nawet do 5 m, ale hodowany w Polsce i krajach sąsiednich nie przekracza 1 m wysokości. Wytwarza silne, rozgałęzione, cylindryczne korzenie, z których wyrasta prosta łodyga. Rozgałęzia się ona w części górnej, a w dolnej pokryta jest bliznami po zmarniałych liściach. U podstawy łodygi wyrasta nieraz po kilka odrostów, służących do wegetatywnego rozmnażania rośliny.
Liście łodygowe, obejmujące pochwiasto łodygę, mają kształt mieczowaty, posiadają górną stronę nieznacznie wklęsłą, dolną nieco wypukłą i małe ostre kolce na brzegach. Liście są mięsiste, zielone, pokryte woskowym nalotem. W warunkach uprawy domowej aloes tylko wyjątkowo wykształca pęd kwiatowy. Jest on zakończony groniastym kwiatostanem z licznymi drobnymi kwiatami na krótkich szypułkach z zielonymi przylistkami i pomarańczowymi płatkami. Nasion w Polsce nie wydaje.
Zastosowanie
Do celów leczniczych obrywa się liście wraz z obejmującymi łodygę pochwami (nie ścina się ich nożem) i otrzymuje świeży liść aloesu - Folium Aloe recens. Surowiec powinien pochodzić z roślin co najmniej trzyletnich. Przed dalszym użyciem powinien być przechowywany w lodówce 10-15 dni. Miąższ aloesu drzewiastego posiada podobne składniki i właściwości jak aloesu zwyczajnego. Stosunkowo niewielkie liście dostarczają dużo mniej miąższu niż liście aloesu zwyczajnego i dlatego uprawa przemysłowa tego gatunku jest mniej opłacalna.
Świeże liście aloesu drzewiastego oraz wyciśnięty z nich płynny sok zawierają wielocukry, białka o konsystencji śluzowej, wśród nich aloektynę, podstawowy związek leczniczy, hydroksyantrazwiązki, kwasy organiczne, witaminy rozpuszczalne w wodzie oraz znaczne ilości soli mineralnych (np. cynk, magnez i miedź). Z miąższu aloesu uzyskuje się, między innymi, biostyminę, lek stymulujący układ odpornościowy.
Miazga z liści aloesu jest używana do łagodzenia bólu w przypadku zranienia, otarcia lub stłuczenia skóry, leki z liści mają charakter biostymulatorów. Wino aloesowe pomaga w leczeniu reumatyzmu oraz wrzodów dwunastnicy i żołądka. Poprawia także odporność organizmu człowieka na różne choroby.
Aloes drzewiasty ma właściwości bakteriobójcze, przeciwzapalne, przeciwbólowe, regenerujące błony śluzowe i skórę, hamujące rozwój niektórych nowotworów, a przede wszystkim immunostymulujące, czyli pobudzające lub regulujące mechanizmy obronne organizmu człowieka. Ze względu na zawarte w aloesie różnorodne związki działa on także w innych schorzeniach, zwłaszcza skóry i błon śluzowych. Zewnętrznie preparaty z aloesu stosowane są przeciw oparzeniom, owrzodzeniom, pęknięciom skóry, ukąszeniom przez zwierzęta i owady, wysypkom, odleżynom, świądowi i innym.
Aloes uzbrojony
Aloes uzbrojony (Aloë ferox), alona przylądkowa pochodzi z południowej Afryki, ale jest również uprawiany jako roślina doniczkowa. Jest pokaźnym, jedno łodygowym sukulentem z szerokimi kolczystymi liśćmi i zwykle jasnoczerwonymi lub pomarańczowymi kwiatami zebranymi w szczytowy kwiatostan.
Surowcem jest alona, czyli żółty sok z liści wysuszony do postaci ciemnobrązowej, żywicznej stałej masy, znanej pod nazwą handlową alona przylądkowa (Cap Aloë). Żel aloesowy (wewnętrzne, mięsiste części liścia) stosowany jest w środkach wzmacniających i kosmetykach. Alona przylądkowa jest ważnym surowcem przeczyszczającym oraz wchodzi w skład gorzkich toników.
Zastosowanie
Żel aloesowy stał się popularnym składnikiem prozdrowotnych napojów. W produktach do pielęgnacji skóry wykorzystywany jest suszony rozpyłowo wyciąg z żelu. Głównym składnikiem alony (15-30%) jest C-glukozyd antronu. Właściwości przyspieszające gojenie ran przypisywane są polisacharydom i glikoproteinom żelu aloesowego działającym nawilżająco, osłaniająco i ochronnie. Wyciągi z aloesu mają właściwości przeciwdrobnoustrojowe i cytotoksyczne.
Wino aloesowe
Kilka większych liści aloesu, co najmniej trzyletnich, myje się, osusza i przechowuje w lodówce 7-10 dni. Następnie z 50 dag liści, usuwa się brzeżne kolce, kroi na kilkucentymetrowe kawałki, miele w maszynce, dodaje do miazgi 0,5 l. czerwonego wina gronowego. Całość miesza się, a następnie dodaje 50 dag miodu i po starannym wymieszaniu pozostawia w zamkniętym naczyniu chroniąc od światła na 3-5 dni. Liście można także zmiksować. Otrzymane wino cedzi się przez gęste sitko, rozlewa do butelek i przechowuje w lodówce.
Dawkowanie: w pierwszym tygodniu 3 razy dziennie po łyżeczce do herbaty, w następnych 3-4 tygodniach 3 razy dziennie po łyżce stołowej, w dalszych 3-4 tygodniach 3 razy dziennie po łyżeczce do herbaty, zawsze na godzinę przed jedzeniem. Okres przyjmowania preparatu to 2-3 miesiące, po czym należy zastosować przerwę 1-2 tygodnie i następnie powtórzyć cykl. Wino pomaga leczyć owrzodzenia i stany zapalne, poprawia apetyt, zwiększa wydzielanie żółci, przyspiesza leczenie gruźlicy i innych chorób płuc.
Napar aloesowy
Liść aloesu myje się, osusza i przechowuje w lodówce 7-10 dni. Następnie usuwa się brzeżne kolce, kroi na drobne kawałki, wkłada do termosu, dodaje po łyżeczce liści szałwii i kwiatów nagietka (lub liści babki lancetowatej), zalewa 1,5 szklanki wrzącej wody. Następnie zakręca się termos i pozostawia na godzinę. Napar stosuje się do płukania jamy ustnej i gardła, przemywania przewodów nosa, obmywania sromu i odbytu, tamponowania, okładów na wrzody i rany.
Tonik
Do 100 g liści przygotowanych jak poprzednio i pociętych na kawałki wlać 100 ml wody, zmiksować, po czym dodać 150 ml gliceryny i sok z jednej cytryny, ponownie miksować i pozostawić na 24 godz. Następnie oddzielić miazgę roślinną na gęstym sitku, a płyn przelać do ciemnej butelki i przechowywać w lodówce. Stosować do cery nadmiernie przetłuszczającej się.
Literatura źródłowa u autora.