Witaminy i minerały zaklęte w roślinach

Witaminy i sole mineralne to składniki niezbędne dla zdrowia. Ponieważ organizm nie potrafi ich wytwarzać ani dłużej gromadzić, muszą być dostarczane w codziennym pożywieniu w odpowiednich ilościach.

Niedobór witamin wiążę się ze spadkiem odporności organizmu na infekcje. Z kolei sole mineralne regulują wiele procesów zachodzących w komórkach, a ich niedostateczna ilość może powodować poważne zaburzenia zakłócające prace różnych układów.

Większość z nas, zwłaszcza w sezonie jesienno-zimowym, uzupełnia dietę rozmaitymi preparatami zawierającymi witaminy oraz sole mineralne. Najczęściej sięgamy po środki syntetyczne dostępne w aptekach. Jednak żaden lek nie zastąpi naturalnych źródeł składników, którymi, oprócz ogólnie znanych owoców i warzyw, są także zioła.

Organizm zdecydowanie lepiej przyswaja witaminy oraz minerały zawarte w surowcach roślinnych niż preparaty syntetyczne. Na przykład naturalna witamina C jest do pięciu razy skuteczniejsza od syntetycznej, gdyż towarzyszą jej takie związki, jak flawonoidy i kwasy organiczne, chroniące przed zbyt szybkim rozkładem. Dzięki nim lepiej się wchłania z przewodu pokarmowego, a tym samym szybciej osiąga i dłużej utrzymuje niezbędne stężenie w organizmie.

Charakterystyka witamin

Witaminy definiowane są, jako organiczne związki chemiczne, substancje egzogenne, niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu żywego. Muszą być dostarczone z pożywieniem, gdyż sam organizm nie potrafi ich wytworzyć.

Nazwa pochodzi od łacińskich słów vita (życie) i amina (związek chemiczny zawierający grupę aminową). W rzeczywistości nie wszystkie witaminy taką grupę posiadają, np. witamina D jest przedstawicielem sterydów. Nazwa została wymyślona przez polskiego biochemika i odkrywcy witamin Kazimierza Funka w 1912 r. W tym samym roku wyizolował tiaminę-B1.

Witaminy rozpuszczalne w wodzie i tłuszczach

Witaminy nie należą do typowych składników pokarmowych, pełnią funkcję regulacyjną. Z punktu widzenia chemicznego wchodzą w skład różnych zespołów związków organicznych, jedynie ich znaczenie dla organizmów żywych pozwala opisywać je pod wspólną nazwą. Z tego też powodu tradycyjnie witaminy dzieli się na dwie grupy.

Rozpuszczalne w wodzie:
•    witamina C     (kwas askorbinowy)
•    witamina B1   (tiamina)
•    witamina B2   (ryboflawina)
•    witamina B3   (niacyna, witamina PP, kwas nikotynowy, amid kwasu nikotynowego)
•    witamina B5   (kwas pantotenowy)
•    witamina B6   (pirydoksyna, pirydoksal, adermina)
•    witamina B7   (biotyna, witamina H)
•    witamina B11 (kwas foliowy)
•    witamina B12 (cyjanokobalamina)
•    witamina P      (mieszanina pochodnych flawonoidowych, np. hesperydyna, rutyna)
 
Rozpuszczalne w tłuszczach:
•    witamina A   (retinol i jego pochodne)
•    witamina D  (cholekarcyfelor i pochodne)
•    witamina E   (tokoferol)
•    witamina K   (filochinon, menadion)

Czasami za witaminę F uważa się nienasycone kwasy tłuszczowe, zaś do grupy witamin zaliczane są także: kwas liponowy (rzekoma witamina N) oraz seria związków oznaczanych, jako witaminy B z indeksem wyższym niż 12, np.: kwas orotowy (B13), kwas pangamowy (B15), amigdalina (B17) – stanowisko nie jest powszechnie przyjęte.

Sole mineralne

Nazwa „sole mineralne" odnosi się przede wszystkim do soli spotykanych w naturze (w organizmach żywych, pożywieniu, etc.). Sole mineralne są ważnym składnikiem diety człowieka, spełniają rolę budulcową oraz regulacyjną. Znamy piętnaście pierwiastków niezbędnych w pożywieniu w postaci soli, przy czym kilka z nich jest potrzebna w ilościach śladowych. Stanowią około 4% organizmu człowieka (najważniejsze to chlorek sodu, sole wapnia i magnezu).

Dzienne zapotrzebowanie na niektóre sole lub ich składniki przedstawia się następująco:
•    chlorek sodu   2-10 g
•    potas               1-2 g
•    magnez           0,3 g
•    fosfor              1,5 g
•    wapń               0,8 g
•    żelazo              0,012 g
•    miedź              0,001 g
•    mangan           0,0003 g
•    jod                   0,00003 g.

Organizm traci dziennie 30 g soli mineralnych, wydalając je z moczem, potem i kałem. Ich ilość musi być zrównoważona przez pobranie odpowiedniej dawki soli wraz z pokarmem. Niedostateczna porcja soli mineralnych w diecie może prowadzić do poważnych zaburzeń. Podobnie jak witaminy są niezbędne do prawidłowego rozwoju organizmów żywych.

Rola soli mineralnych w organizmie człowieka:
•    sole mineralne są materiałem budulcowym (kości, zębów, skóry, włosów),
•    wchodzą w skład: hemoglobiny, mioglobiny, tyroksyny, witaminy B12, ATP, ADP, enzymów,
•    stanowią podstawę w gospodarce wodno-elektrolitowej,
•    odgrywają podstawową rolę w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej,
•    są podwaliną pobudliwości nerwowo-mięśniowej.

Trzeba zawsze pamiętać o urozmaicaniu diety. Należy jeść dużo owoców, warzyw, produktów zbożowych. Niestety niekiedy zdarza się, że zapotrzebowanie organizmu jest większe, w takich wypadkach można dostarczyć brakujące składniki w postaci artykułów farmakologicznych i ziół mineralizujących.

Rośliny dostarczające witaminy i sole mineralne

Aronia czarnoowocowa
Aronia czarnoowocowa (Photinia melanocarpa), inaczej aronia czarna to gatunek krzewu należący do rodziny różowatych. Pochodzi ze wschodnich wybrzeży kontynentu północnoamerykańskiego, na którym występuje w stanie dzikim. Krzew osiąga wysokość 2 do 2,5 m, wyjątkowo 3 m. Owocami są jagody o barwie ciemnogranatowej, prawie czarnej i słodkawym, aromatycznym miąższu o średnicy ok. 10 mm, pokryte delikatnym, meszkowatym nalotem.

Surowcem zielarskim są świeże lub suszone owoce. Zawierają dużą ilość antocyjanów, fenolokwasów, garbników, pektyn, witamin (sporo witaminy C i P) oraz soli mineralnych takich, jak potas, wapń, fosfor, magnez, żelazo i pierwiastki śladowe: jod, mangan, molibden. W świeżej masie dojrzałych owoców znajduje się 74-83 % wody i 17-26 % suchej masy. Cukry stanowią 6,2-10,8 %, natomiast kwasy 0,7-1,3 % w przeliczeniu na kwas jabłkowy. Ponadto stwierdzono obecność garbników, pektyn, barwników oraz pierwiastków chemicznych: rad, molibden, żelazo i jod. Substancje garbnikowe (zawartość 0,35-0,6 % suchej masy) zapewniają owocom cierpki smak, stąd rzadko nadają się do bezpośredniej konsumpcji.

Świeżo zerwane owoce posiadają cierpki posmak, wynikający z zawartości garbników, By uniknąć nieprzyjemności należy zjeść je po kilku dniach lub przemrozić w lodówce.

Pokrzywa zwyczajna
Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica) to gatunek byliny dwupiennej z rodziny pokrzywowatych (Urticaceae Juss.). Występuje w stanie dzikim w Europie, Azji, Ameryce Północnej. W Polsce pospolita. Łodyga ma wysokość do 1,5 m, jest czterokanciasta, pokryta wydzielniczymi włoskami parzącymi. Ulistnienie nakrzyżległe, liście z brzegu grubo ząbkowane, długowatojajowate, u nasady sercowate, pokryte włoskami parzącymi. Kwiaty pokrzywy niepozorne, zielone, z czterodzielnym okwiatem, zebrane w groniasty kwiatostan, dłuższy od ogonków liściowych, wyrasta z pachwin liści. W kwiatach męskich są 4 pręciki, w żeńskich 1 słupek z pędzelkowatym znamieniem. Kwiatostany żeńskie zwieszone po przekwitnieniu. Kwitnie od czerwca do listopada. Jest wiatropylna.

Surowcem zielarskim jest liść – Folium Urticae (Folium Urticae majoris), ziele – Herba Urticae dioicae (H. U. majoris), korzeń – Radix Urticae dioicae (R. U. majoris), nasiona pokrzywy – Semen Urticae dioicae.

Pokrzywa bogata jest w witaminę C, K, B i kwas pantotenowy, flawonoidy, olejek eteryczny, histaminę, acetylocholinę, kwas krzemowy i mrówkowy, fitoncydy oraz składniki mineralne (żelazo, magnez, wapń, mangan, krzem). Stosowana w stanach zapalnych dróg moczowych. Zawarte w korzeniu sitosterole wykorzystywane są w leczeniu łagodnego przerostu prostaty, w początkowym stadium choroby. Nie likwidują choroby, ale spowalniają jej rozwój. Jest środkiem pomocniczym w leczeniu cukrzycy. Wpływa dodatnio na procesy przemiany materii, pobudza działalność gruczołów wydzielania wewnętrznego, zwiększa ilość krwinek czerwonych, poprawia perystaltykę jelit.

Liść pokrzywy stosuje się przy pielęgnacji skóry i włosów skłonnych do przetłuszczania. Szczególnie polecana na wiosenne osłabienie. Z ulistnienia otrzymuje się chlorofil a i b, którego zawartość w świeżej masie dochodzi do 5%. Ma on szerokie zastosowanie w produkcji kremów, maseczek i toników. Chlorofil wykorzystuje się w leczeniu choroby popromiennej. Używany miejscowo sprzyja gojeniu się ran, czyraków i wrzodów.

Borówka brusznica
Borówka brusznica (Vaccinium vitis-idaea L.), nazywana także borówką czerwoną to gatunek rośliny wieloletniej z rodziny wrzosowatych (Ericaceae). Występuje w umiarkowanej oraz chłodnej strefie całej półkuli północnej. W Polsce pospolita zarówno na niżu, jak i w górach. Borówka to lekko pokładająca się krzewinka do 15-25 cm wysokości, o obłych, delikatnie omszonych gałązkach wyrastających gęstymi kępkami. Posiada zdrewniałe, silnie rozgałęzione podziemne rozłogi. Liście są zimotrwałe, skórzaste, eliptyczne do odwrotnie jajowatych, o lekko podwiniętych brzegach, długości 10-25 mm. Strona wierzchnia ciemnozielona, błyszcząca, spodnia sinozielonkawa, lekko matowa, o licznych, ciemnych gruczołkach. Mają krótkie ogonki. Kwiaty są zebrane w kwiatostan tworzący grono, osadzone na krótkich szypułkach. Kolor biały z różowawym odcieniem. Korona dzwonkowata, 4 - płatkowa, kielich błoniasty z 5 ząbkami, działki trójkątne, 8-10 pręcików. Znamię wystaje z kwiatu. Owocem jest błyszcząca jagoda, początkowo białokremowa, w czasie dojrzewania czerwieniejąca. Owoce bardzo trwałe dzięki zawartości kwasu benzoesowego. Smak gorzko-kwaskowaty.

Sok z owoców aronii
Składniki:

Owoce aronii     5 kg
Cukier                 2 kg

Umyte owoce umieszczamy w sokowniku i zasypujemy cukrem. Gorący sok zlewamy do przygotowanych, wysterylizowanych butelek. Pijemy jedną łyżkę stołową syropu kilka razy dziennie.

Odwar z liści pokrzywy
Składniki:

Liście pokrzywy              30,0
Woda                               400,0

Wysuszony surowiec zalewamy gorącą wodą. Gotujemy 5 min pod przykryciem na wolnym ogniu. Odstawiamy na 10 min, po czym przecedzamy. Pijemy do 2/3 szklanki 2-3 razy dziennie po jedzeniu.