natrulany bursztyn
Joanna Orzeł

Bursztyn – pochodzenie, właściwości i zastosowanie

Jednym z nieodzownych elementów nadbałtyckiego krajobrazu są miejsca, w których kupimy wyroby z bursztynu. Choć pierwsze skojarzenie z tym minerałem to biżuteria, producenci oferują również nalewki, maści i wiele innych produktów. Czym jest bursztyn i jak powstaje? Czy ma właściwości lecznicze? Jak rozpoznać ten prawdziwy?

Bursztyny znane są od wieków, same mają miliony lat. Ich właściwości były i nadal są testowane przez niejednego praktyka medycyny ludowej.

Bursztyn – czym jest? Jak powstaje?

Bursztyn to kopalna żywica drzew iglastych. Jest minerałem, którego najstarsze złoża datowane są na okres dewoński (mają około 400 milionów lat). Obszary, gdzie znajdują się złoża bursztynu, w pradawnych czasach porastały drzewa bogate w żywicę.

Żywica zamieniła się w cenione nie tylko przez jubilerów złoża w wyniku przemian trwających wiele milionów lat i spowodowanych między innymi zmianami środowiska czy transportem jej do słonej (morskiej) wody.

Bursztyny to substancje niejednorodne chemicznie. Budują je zarówno związki organiczne, jak i nieorganiczne. Skład bursztynu w zależności od pochodzenia może być różny, ale w przybliżeniu szacuje się, że zawartość węgla wynosi od 61% do 81%, wodoru od 8,5% do 11%, tlenu około 15% oraz siarki około 0,5%.

Bursztyn zawiera również śladowe ilości składników mineralnych. Najbardziej charakterystycznym związkiem organicznym w nim zwartym jest kwas bursztynowy.

Bursztyn – rodzaje

Bursztyn dzieli się na różne rodzaje w zależności od okresu w dziejach Ziemi, w których żyły rośliny produkujące żywicę, czy miejsca występowania (np. bursztyn bałtycki – jantar, bursztyn dominikański, bursztyn meksykański). Podział również obejmuje cechy fizyczne, jak kolor (np. odcienie od jasnożółtego do intensywnie brązowego) i przezroczystość (bursztyny mleczne i klarowne). 

Bursztyny powstające w środowisku naturalnym mogą w swojej strukturze zawierać inkluzje, czyli wtopione w kawałek minerału fragmenty roślin (liście, łodygi) i zwierząt (np. owady czy małe jaszczurki). To właśnie bursztynowe inkluzje stały się inspiracją do stworzenia sagi filmów Jurassic Park i Jurassic World.

Powiązane produkty

Właściwości bursztynu

Bursztyn jest substancją stałą o różnorodnym zabarwieniu: żółtym, białawym, czerwonym, zielonym czy niebieskawym. Stopień przezroczystości bursztynu zależy od ilości pęcherzyków powietrza zawartych w tym ciele stałym. Jego połysk oceniany jest przez specjalistów jako woskowy. 

Gęstość bursztynu zbliżona jest do gęstości wody morskiej (0,96–1,096 g/cm³). Ta cecha bywa wykorzystywana przy odróżnieniu prawdziwych bursztynów od imitujących je kamieni – testowane kawałki wrzuca się do solanki o wyższej gęstości niż woda morska (np. 5 łyżeczek soli rozpuszcza się w szklance wody). Te, które nie opadną na dno naczynia, będą prawdziwymi bursztynami. 

Bursztyny wykazują fluorescencję. Innym sposobem na ich wykrycie jest oświetlenie promieniowaniem UV. Prawdziwe bursztyny – po oświetleniu w ciemności – będą emitować światło. 

Bursztyn jest stosunkowo miękkim minerałem. Jego twardość wynosi 2–3 w dziesięciostopniowej skali Mohsa (10 oznacza najtwardszy minerał). Z tego powodu łatwo ulega obróbce mechanicznej. Ma niską temperaturę topnienia (ok. 350°C). Częściowo rozpuszcza się w rozpuszczalnikach organicznych, jak chloroform, metanol, etanol, terpentyna. Nie rozpuszcza się natomiast w wodzie.

Bursztynowi przypisuje się szereg właściwości prozdrowotnych. Od wieków wykorzystywany był (i jest) w medycynie ludowej. Właściwości bursztynu są między innymi efektem zawartości kwasu bursztynowego, który wg badań naukowych pobudza system nerwowy, działa przeciwzapalnie i antytoksycznie, reguluje pracę jelit i nerek. Wyciągi z bursztynu (np. nalewka, olej) mają działanie przeciwutleniające, przeciwbakteryjne, mogą łagodzić problemy skórne, takie jak skutki oparzeń i ugryzień owadów.

Bursztyn a tarczyca, ząbkowanie i inne schorzenia

W internetowych źródłach można natknąć się na wzmianki o zbawiennym wpływie bursztynu lub wyrobów przygotowanych na jego bazie na wiele ludzkich (i nie tylko) schorzeń. Praktycy medycyny alternatywnej twierdzą, że noszenie naszyjnika, bransoletki lub innej biżuterii z bursztynów ma pozytywny wpływ na przypadłości, do których zalicza się: problemy z tarczycą (np. guzki tarczycy), problemy z sercem, ząbkowanie, astmę czy zapalenia gardła. Rzekomo lepiej działa na organizm bursztyn nieoszlifowany niż ten o wygładzonych krawędziach.

Poszukując jednak potwierdzenia jego właściwości w wynikach rzetelnych badań naukowych, natkniemy się na brak informacji. Nie jest to jednoznaczne z obaleniem przypisywanych bursztynowi cech. Pozostają one jednak w sferze wierzeń i doświadczeń, a nie w sferze twardych dowodów naukowych.

Warto wspomnieć, że bursztynowi również przypisuje się bardziej mistyczne właściwości. Używany był (i przez niektórych nadal jest) jako amulet od najdawniejszych czasów, który ma chronić ciało i umysł przed magicznymi zagrożeniami.

Zastosowanie bursztynu

Wyniki badań potwierdzające między innymi działanie przeciwzapalne czy przeciwbakteryjne sprawiają, że bursztyn jest surowcem chętnie wykorzystywanym nie tylko przez jubilerów do produkcji biżuterii, ale również w kosmetyce czy do produkcji nalewek lub maści przeznaczonych do użytku zewnętrznego.

Na rynku znajdziemy także szereg przedmiotów wzbogaconych o bursztyn. Są to np. materace, wkładki do butów, kadzidełka czy maty dla zwierząt.

Bursztyn w kosmetyce

Bursztyn jest surowcem kosmetycznym używanym w produkcji wcierek, szamponów i odżywek do włosów, kremów, maseczek, peelingów, mydeł i balsamów. Stosowany jest jako wyciąg lub w formie sproszkowanej.

Sprawdź na DOZ.pl: Kosmetyki do włosów.

Nalewka z bursztynu – na co pomoże? Jak zrobić?

Jednym z najpopularniejszych specyfików na bazie bursztynu, który można kupić w formie gotowej do użycia lub samodzielnie przyrządzić go w domu, jest nalewka bursztynowa. Produkcja takiej mikstury polega na zalaniu kawałków bursztynu stężonym alkoholem (spirytus, 96% etanolu).

Zaleca się wsypać około 20 g pokruszonego bursztynu do półlitrowej butelki i zalać do pełna spirytusem. Taką mieszaninę odstawić w ciemne miejsce na dwa tygodnie i mieszać codziennie. Po tym czasie można korzystać z jej dobrodziejstwa.

Według praktyków nalewka bursztynowa pomoże na infekcje dróg oddechowych (katar, przeziębienie, grypę), bóle reumatyczne, działa przeciwgorączkowo czy uspokajająco. Może być aplikowana na drobne skaleczenia jako czynnik odkażający.

Warto jednak pamiętać, że nalewka może być przygotowywana na bazie alkoholu etylowego lub salicylowego. Do użytku wewnętrznego należy stosować wyłącznie tę na bazie etanolu. Zalecana dawka ok. 30 kropli nalewki (około 1,5 ml) dwa razy dziennie daje około 2,5 g czystego alkoholu. Z tego powodu nalewki bursztynowej nie powinny stosować kobiety w ciąży i karmiące piersią, dzieci oraz osoby wrażliwe na ten składnik.

Maść bursztynowa

Innym specyfikiem wytwarzanym na bazie bursztynu jest maść bursztynowa. Produkowana jest przez połączenie wyciągu z bursztynu (nalewki) z podłożem (wazeliną czy lanoliną). Zalecana jest do stosowania zewnętrznego – do masażu w okolicach stawów, szczególnie po wysiłku fizycznym.

  1. G. Gierłowska, Właściwości bursztynu bałtyckiego, „amber.com” [online] https://www.amber.com.pl/bursztyn/bursztyn-baltycki/1488-wlasciwosci-bursztynu-baltyckiego, [dostęp:] 3.10.2022.
  2. P. Tumiłowicz i in., Bioactivity of Baltic amber – fossil resin, „Polimery”, 61 (5) 2016.
  3. E. Mierzwińska, Bursztyn w magii i lecznictwie, „amber.com” [online] https://www.amber.com.pl/bursztyn/bursztyn-baltycki/1489-bursztyn-w-magii-i-lecznictwie, [dostęp:] 3.10.2022.
  4. R. K. Saxena, S. Saran, J. Isar, R. Kaushik, 27 - Production and Applications of Succinic Acid, In: Current Developments in Biotechnology and Bioengineering, Wydawnictwo Elsevier, 2017.

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – przyczyny, objawy, leczenie, żywienie przy WZJG

    Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG, colitis ulcerosa) jest rozlanym nieswoistym zapaleniem błony śluzowej odbytnicy lub odbytnicy i okrężnicy, prowadzącym w niektórych przypadkach do powstania owrzodzeń. Należy do grupy nieswoistych zapaleń jelit o niewyjaśnionej etiologii. Jak rozpoznać wrzodziejące zapalenie jelita grubego?

  • Łuszczyca paznokci – przyczyny, objawy, leczenie

    Łuszczyca jest przewlekłą zapalną chorobą skóry, przebiegającą z okresami remisji i zaostrzeń, na którą w Polsce choruje prawie milion osób. Choroba najczęściej występuje u rasy białej i w umiarkowanej strefie klimatycznej. Pierwsze objawy łuszczycy mogą wystąpić w dowolnym wieku, jednak zwykle pojawiają się we wczesnym okresie dorosłego życia lub później, około 50–60 roku życia. Łuszczyca charakteryzuje się występowaniem zmian chorobowych zarówno na skórze gładkiej, jak i na owłosionej skórze głowy, a także zmianami w obrębie płytek paznokciowych dłoni i stóp. W cięższych postaciach łuszczyca może również zająć stawy. Zmianom paznokciowym z reguły towarzyszą zmiany w obrębie skóry, chociaż zdarza się, że zmiany chorobowe obejmujące aparat paznokciowy wyprzedzają pojawienie się zmian skórnych nawet o dziesiątki lat.

  • Cytomegalia (CMV) – co to za choroba? Jakie są objawy?

    Cytomegalia jest chorobą wirusową, która wywoływana jest przez wirusa o nazwie Cytomegalovirus hominis, w skrócie CMV. Zakażenie wirusem cytomegalii jest bardzo szeroko rozpowszechnione, natomiast zdecydowana większość infekcji (ponad 99%) przebiega bezobjawowo i pacjent przez przypadek dowiaduje się, że w przeszłości przebył takie zakażenie. Jednak u płodów i noworodków ze względu na niedojrzałość układu odpornościowego, jak również u osób z wrodzonymi lub nabytymi zaburzeniami odpowiedzi immunologicznej, cytomegalia może przebiegać w sposób ostry, a obraz choroby może być bardzo różny.

  • Zakrzepica – przyczyny, objawy, profilaktyka zakrzepowego zapalenia żył powierzchniowych i głębokich

    Zakrzepica (zakrzepowe zapalenie żył) polega na powstaniu w naczyniu żylnym zakrzepu w wyniku zaburzonego przepływu krwi. Nieleczona prowadzi do groźnych powikłań, m.in. do zatorowości płucnej. Wyróżnia się zapalenie żył głębokich i powierzchniowych. Jakie objawy daje zakrzepica i w jaki sposób się ją leczy? Czy istnieją sposoby na to, by jej zapobiec?

  • Nadżerka szyjki macicy (ektopia) – przyczyny, objawy, metody leczenia

    Termin „nadżerka szyjki macicy” oznacza ubytek błony śluzowej. Często jest on nieprawidłowo stosowany na określenie ektopii, która jest zupełnie innym schorzeniem. Rzekoma nadżerka szyjki macicy (tak brzmi inna nazwa ektopii) to zastępowanie nabłonka płaskiego, który fizjologicznie pokrywa tarczę szyjki macicy, nabłonkiem gruczołowym. Zazwyczaj nie daje ona żadnych objawów, a kobieta dowiaduje się o jej istnieniu podczas rutynowego badania ginekologicznego. Kiedy ektopia wymaga szerszej diagnostyki i leczenia? Jakie metody usunięcia „nadżerki” szyjki macicy stosuje się najczęściej?

  • Gastrolog – czym się zajmuje? Jakie choroby leczy?

    Lekarz gastroenterolog jest specjalistą w zakresie chorób układu pokarmowego. Gastrolog diagnozuje i leczy pacjentów z problemami gastrycznymi. Jakimi konkretnie dolegliwościami się zajmuje? Kiedy warto się do niego udać? Czy do gastrologa jest potrzebne skierowanie? Odpowiadamy.

  • Atak paniki – jak wygląda? Co robić, gdy się pojawia?

    Ataki paniki są jednymi z najczęściej występujących zaburzeń lękowych, tuż po zespole lęku uogólnionego oraz fobii społecznej. Objawiają się nagłymi napadami silnego lęku, którym towarzyszą symptomy, takie jak: kołatanie serca, zawroty głowy, duszności, nadmierne pocenie się czy strach przed śmiercią. Dowiedz się, w jaki sposób można sobie poradzić, gdy pojawia się atak paniki.

  • Czego nie można robić przy nadżerce szyjki macicy ? Jak postępować po jej usunięciu?

    Nadżerka szyjki macicy jest rozpoznaniem, które może usłyszeć wiele kobiet w gabinecie ginekologicznym. Warto podkreślić jednak, że określenie „nadżerka” używane jest najczęściej w nieprawidłowy i potoczny sposób. Czym jest nadżerka oraz jak postępować po zabiegu jej usunięcia?

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij